Pociąg ekspresowy
Pociąg ekspresowy, ekspres – określenie stosowane przez przedsiębiorstwa kolejowe i obecne w literaturze branżowej jako rodzaj i kategoria pociągów pasażerskich.
Według definicji zaproponowanej przez Leopolda Nowosielskiego w polskim podręczniku Zarys kolejnictwa, ekspresy są kategorią dla pociągów pokonujących od kilkuset (ekspresy krajowe) do kilku tysięcy kilometrów[1]. W warunkach polskich modelowy czas podróży na całej trasie wynosi do 5-7 godzin na trasie krajowej i do ponad doby na trasie międzynarodowej[1]. Ze względu na czas podróży do składu pociągów ekspresowych zazwyczaj są włączane wagony restauracyjne lub barowe[1]. Nocne ekspresy międzynarodowe prowadzą znaczną liczbę wagonów sypialnych i kuszetek[1]. Nocne ekspresy bez miejsc do siedzenia przyjmują formę pociągów hotelowych[2]. Dostępność ekspresów (liczba zatrzymań na stacjach i przystankach pośrednich) wg definicji Nowosielskiego jest mała, a w przypadku ekspresów międzynarodowych – bardzo mała[1]. Ekspresy poruszają się z najwyższą prędkością dozwoloną w istniejących warunkach technicznych[1]. Częstotliwość kursowania ekspresów może być różna, od dwugodzinnego taktu po jedno połączenie w ciągu doby[3].
Nie wszystkie pociągi określane w przeszłości mianem ekspresów spełniają kryteria proponowane w definicji Nowosielskiego.
W latach 60. XX wieku koleje europejskie odeszły od stosowania określenia ekspres, tworząc nowe kategorie szybkich połączeń kolejowych: InterCity, EuroCity, TGV czy Thalys[4].
Na przełomie XX i XXI wieku do dawnego określenia ekspres nawiązały w nazewnictwie swoich pociągów między innymi koleje niemieckie Deutsche Bahn (Intercity-Express i Interregio-Express), polskie PKP Intercity (Express Intercity Premium) oraz północnoamerykańskie Amtrak (Acela Express).
Przykłady pociągów określanych jako ekspresy[edytuj | edytuj kod]
Grands Express Européens (CIWL)[edytuj | edytuj kod]
Powstanie europejskiej sieci pociągów ekspresowych zainicjowało Międzynarodowe Towarzystwo Wagonów Sypialnych i Wielkich Ekspresów Europejskich (fr. Compagnie Internationale des Wagons-Lits et des Grands Express Européens, w skrócie: CIWL), założone w 1872 roku przez Georges'a Nagelmackersa[5]. Towarzystwo określało swoje pociągi luksusowe mianem ekspresów, a do oferowanych przez CIWL luksusowych połączeń należał między innymi słynny Orient Express.
Fernschnellzug (Deutsche Reichsbahn)[edytuj | edytuj kod]
W 1923 roku koleje Deutsche Reichsbahn wprowadziły kategorię pociągów ekspresowych (niem. Fernschnellzug, FD), prowadzących wyłącznie wagony pierwszej i drugiej klasy[6]. Niemieckie ekspresy były prowadzone przez parowozy o opływowych, aerodynamicznych kształtach, których prędkość maksymalna dochodziła do 150 kilometrów na godzinę[7].
Fernschnellzug mit Triebwagen (Deutsche Reichsbahn)[edytuj | edytuj kod]
Od 1933 roku koleje niemieckie rozpoczęły obsługę nowej kategorii: ekspresowych zespołów trakcyjnych (niem. Fernschnellzug mit Triebwagen, FDt)[6]. Nową kategorię pociągów wprowadzono po wdrożeniu spalinowych zespołów trakcyjnych[6] (między innymi typów Hamburg, Leipzig, Köln). Pociągi nazwano latającymi (niem. Fliegender) – na tory wyruszyły m.in. „Latający Hamburczyk” i „Latający Ślązak”[6]. Pod względem średniej prędkości na najlepszym odcinku, „Latający Kolończyk” stanowił w roku 1938 najszybszy pociąg pasażerski ówczesnego świata[7]. Na odcinku Hanower – Hamm spalinowy zespół trakcyjny osiągał średnią prędkość 132,3 km/h, przy maksymalnej 160 km/h[7].
Trans-Europ-Express (koleje zachodnioeuropejskie)[edytuj | edytuj kod]
Podczas konferencji prasowej w dniu 30 października 1953 roku poinformowano o utworzeniu stowarzyszenia europejskich pociągów ekspresowych pod przewodnictwem dyrektora kolei holenderskich Franciszka Querien den Hollandera[8]. Do stowarzyszenia przystąpiły koleje niemieckie, szwajcarskie, luksemburskie, włoskie, holenderskie, belgijskie i francuskie[9]. Komfortowe pociągi ekspresowe rozpoczęły kursowanie w dniu 2 czerwca 1957 roku[10]. Składy pociągów ekspresowych zostały pomalowane na kolor beżowy i czerwony, a wagony pasażerskie posiadały pierwszą klasę i były klimatyzowane[11]. Ostatni skład ekspresowy TEE Rheingold został zlikwidowany w 1987 roku[12].
Pociągi ekspresowe (Polskie Koleje Państwowe)[edytuj | edytuj kod]
Intercity-Express (Deutsche Bahn)[edytuj | edytuj kod]
Acela Express (Amtrak)[edytuj | edytuj kod]
Express Intercity Premium (PKP Intercity)[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Nowosielski 1986 ↓, s. 172-173.
- ↑ Andrzej Massel. Pociągi nocne w Europie i Polsce. „Technika Transportu Szynowego”. 3/2003, s. 20-25. Emi-Press. ISSN 1232-3829. (pol.).
- ↑ Nowosielski 198 ↓, s. 172-173.
- ↑ Rainer Engel: Das ist ja IR(r)E. (niem.).
- ↑ George Behrend: Geschichte der Luxuszüge. Zürich: Orell Füssli, 1977, s. 16. ISBN 978-3280009185. (niem.).
- ↑ a b c d Dylewski 2012 ↓, Kolej w zaborze pruskim i na Ziemiach Odzyskanych. Warunki podróżowania, s. 100-101.
- ↑ a b c Massel 2005 ↓, s. 40.
- ↑ Dirk Möller: SBB RAe TEE II. (niem.).
- ↑ Rudolf Heym: Trans-Europ-Express. (niem.).
- ↑ Ulrich Budde: 50 Jahre TEE – Schweiz. bundesbahnzeit.de. (niem.).
- ↑ Torsten Hopp: Trans-Europ-Express. (niem.).
- ↑ Harald Jäger: TEE Rheingold. (niem.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Leopold Nowosielski: Zarys Kolejnictwa. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1986. ISBN 83-206-0632-2.
- Adam Dylewski: Historia kolei w Polsce. Warszawa: Carta Blanca, 2012. ISBN 978-83-7705-176-4.
- Andrzej Massel. Najszybsze pociągi na ziemiach polskich. Okres międzywojenny. „Świat kolei”. 5/1997, s. 18-23, 1997. Emi-Press. ISSN 1232-3829. (pol.).
- Andrzej Massel. Szybkie połączenia kolejowe w Polsce – wczoraj i dziś. „Technika Transportu Szynowego”. 5-6/2005, s. 38-49, 2005. Emi-Press. ISSN 1232-3829. (pol.).