Plac Na Groblach

plac Na Groblach
	Stare Miasto
	; Widok z południa.; Na pierwszym planie ul. Powiśle i wjazd do podziemnego parkingu. Zamyka perspektywę budynek I Liceum.
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Przebieg
	Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie plac Na Groblach
	Położenie na mapie Polski plac Na Groblach
	Położenie na mapie województwa małopolskiego plac Na Groblach
	Położenie na mapie Krakowa plac Na Groblach
	50°03′21,0″N 19°55′57,5″E/50,055833 19,932639
	Multimedia w Wikimedia Commons

Plac Na Groblach – plac w centrum Krakowa, pomiędzy ulicami Powiśle a Tarłowską, na Nowym Świecie w dzielnicy I, w pobliżu Wisły, Plant i Wawelu^[1].

Historia powstania[edytuj | edytuj kod]

Grobla pod Wawelem, która dała nazwę placowi.

Do połowy XIX wieku środek placu zajmował staw będący dawnym portem wiślanym. Zachodnią część nazywano od połowy XIX wieku ulicą Portową^[1]. Obecny owalny zarys placu wykształcił się w XVIII – XIX w. Przed końcem II wojny światowej, plac stanowił zajezdnię autobusów^[1].

Plac (nazywany w XIX w. Nowym Światem), na którym odbywały się targi końskie, powstał w XIX wieku. Wcześniej na terenie tym znajdowały się stawy i mokradła (stopniowo osuszane i zastępowane przez drewnianą, parterową i chaotyczną zabudowę). Do czasu regulacji, było tam jedno z ujść Rudawy odprowadzające wodę oraz nieczystości z fos u podnóża murów miejskich do Wisły. Nazwa pochodzi od grobli odcinających tę odnogę. Nazwę Groble nosiła początkowo ulica położona we wschodniej części późniejszego placu (I połowa XIX w)^[1].

Dni, w które mogły odbywać się targi końskie określał regulamin targowy z końca XIX wieku. Paragraf 58, pkt. b stanowił: „Targi końskie odbywają się co wtorek każdego tygodnia a w razie gdyby na ten dzień przypadało święto uroczyste, targ odbywa się w następnym dniu powszednim”. W drugiej połowie XVIII w. plac był jurydyką, będącą własnością Tarłów, potem dzierżawioną przez Hugona Kołłątaja, a jeszcze później należącą do Sieniawskich^[2].

Zabudowa[edytuj | edytuj kod]

Najbardziej znanym budynkiem przy Placu na Groblach jest gmach I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie (nr 9), zaprojektowany w 1896 roku przez Józefa Sarego i wybudowany w latach 1897–1899^[1].

Większość kamienic została wybudowana pod koniec XIX i na początku XX wieku. Na rogu placu Na Groblach i ul. Powiśle znajduje się jedyny zachowany fragment wyburzonego w 2002 r. Browaru Królewskiego, w który wmurowano drewniany wodowskaz oraz trzy tablice prezentujące poziom wody podczas powodzi w Krakowie w 1813, 1876 i 1903 roku^[1]. Budynek browaru, na którego miejscu stoi obecnie hotel Sheraton, wyburzono pomimo figurowania obiektu w rejestrze zabytków. Projektant hotelu, prof. Andrzej Kadłuczka określił wyburzenie browaru mianem „wymiany substancji zabytkowej”^[3].

Znani mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]

Przy Placu na Groblach (nr 12) mieszkał przez ok. 50 lat u Janiny Garyckiej znany krakowski artysta i organizator Piwnicy pod Baranami, Piotr Skrzynecki^[1]. W tej samej kamienicy mieszkał prezes Federacji Rodzin Katyńskich Andrzej Sariusz-Skąpski.

Z kolei w kamienicy nr 2 mieszkanie miał Karol Tichy, krakowski malarz, artysta i pedagog. W kamienicę nr 3 wmurowano tablicę upamiętniającą reportera, publicystę i dyplomatę Ksawerego Pruszyńskiego, który również był jej lokatorem^[1].

W roku 1945, na pierwszym piętrze kamienicy nr 19, w mieszkaniu nr 20, mieszkała Wanda Adamczyk (z domu Milczanowska) i jej matka, Anna Milczanowska, które w czasie wojny udzieliły schronienia Marii Bester (z d. Langdorf, wówczas ok. 30-letniej) oraz jej teściowej, Esterze Langdorf^[4]^[5].

Piwnica pod Baranami[edytuj | edytuj kod]

Wspomniane mieszkanie Janiny Garyckiej w kamienicy nr 12 było częstym miejscem zakrapianych alkoholem spotkań artystów związanych z Piwnicą pod Baranami – krakowskim kabaretem założonym m.in. przez Piotra Skrzyneckiego. Na czterdziestolecie kabaretu powstała nawet piosenka autorstwa Zbigniewa Książka (słowa) i Zygmunta Koniecznego (muzyka) pt. O Groblach, na Groblach. Inny utwór, Plac na Groblach Zbigniewa Książka (słowa) i Jana Kantego Pawluśkiewicza (muzyka), wykonywał niegdyś m.in. Grzegorz Turnau^[1].

Infrastruktura[edytuj | edytuj kod]

Plac na Groblach był zajmowany (przez wiele lat) przez boiska szkolne. Od września 2007 do 9 grudnia 2009 na placu trwała budowa pierwszego w Krakowie podziemnego parkingu, który jest największym tego typu obiektem w okolicy Wawelu. Może pomieścić ponad 600 samochodów. W części naziemnej parkingu odtworzone zostały ogólnodostępne boiska do piłki nożnej i siatkówki oraz bieżnia. Oprócz tego powstał budynek Międzyszkolnego Ośrodka Sportowego Kraków-Śródmieście. Parking otwarto 9 grudnia 2009 roku^[6]^[7].