Plac Maxa Borna we Wrocławiu
| Nadodrze | |
 Plac Maxa Borna. Po prawej duży gmach byłego KW PZPR, obecnie Uniwersytet Wrocławski, na przednim planie Odra. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Poprzednie nazwy | |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°07′02,1″N 17°01′41,5″E/51,117260 17,028182 | |
Plac Maxa Borna, plac Maksa Borna – jeden z placów Wrocławia, położony w centrum miasta, na osiedlu Nadodrze. Upamiętnia niemieckiego fizyka, noblistę Maksa Borna.
Plac od zachodu i południa ograniczony jest zakolem koryta Odry, od północy ulicą Dubois i Mieszczańską (na tym odcinku niezabudowanymi). Od wschodu zamyka go kilka budynków: niepubliczna przychodnia oraz jeden nowy blok mieszkalny (z wejściem od Cybulskiego). W 2009 i 2010 centralna część placu jest ogrodzona i zajęta przez parking samochodowy. Na plac wychodzi tylko jedna ulica – Wojciecha Cybulskiego. Plac posiada nawierzchnię wykonaną z granitowej kostki brukowej, część placu przykryta jest trawnikami.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Do schyłku XVIII wieku na terenie obecnego placu znajdowały się ogrody i tereny zielone, według niektórych źródeł[2] również strzelnica bractwa kurkowego istniejąca tu od XVI w aż do 1772 roku[3]. W czasie rozbudowy fortyfikacji wokół Wrocławia (od 1772) rejon ten wchodził w skład fortyfikacji Schiesswerder-Schanze. Po zburzeniu umocnień wokół miasta (w 1807 i latach późniejszych) na terenie obecnego placu zbudowano duże magazyny soli (widoczne na planach z 1831 i 1853, istniejące do 1870) i wytyczono ulicę Salzgasse (dzisiejsza Cybulskiego), która dochodziła tu do Odry, a jej odgałęzienie – krótki końcowy odcinek skręcający na północ – obramiał magazyny od wschodu. Odcinek ten, będący dziś wschodnim krańcem placu Borna, około 1875 wydzielono z Salzgasse i włączono do Schiesswerder Strasse (dziś Kurkowej). Zachodni, nadbrzeżny kraniec dzisiejszego placu stanowiła Wilhelmsufer („nabrzeże Wilhelma”, od imienia cesarza Wilhelma I), biegnąca wzdłuż Odry i widoczna na planie z 1875. Wkrótce potem cały rejon został zabudowany czteropiętrowymi kamienicami czynszowymi, co jest widoczne na pocztówkach z epoki i na planach miasta. Około 1936 zbudowano wedle projektu Rudolfa Kühna utrzymany zasadniczo w formach modernistycznych ze wpływami reprezentacyjnej architektury III Rzeszy[4] istniejący do dziś ciąg budynków użyteczności publicznej między Cybulskiego a Odrą, obejmujący również duży, istniejący do dziś, gmach przy placu Borna. W ciągu tym, do roku 1945 znajdował się urząd pracy Arbeitsamt – urząd skarbowy i celny. W czasie oblężenia Wrocławia w 1945 ciąg ten nie uległ zburzeniu, natomiast pozostała zabudowa na terenie wyznaczonym przez plac, leżąca bliżej Wilhembrücke (Mostu Mieszczańskiego), była zniszczona w bardzo znacznym procencie (65-100%) i została w późniejszych latach rozebrana, co doprowadziło do powstania nienazwanego wówczas placu. Dawne Wilhelmsufer przemianowano na Wybrzeże Zawiszy Czarnego. W 1956 na miejscu ulicy Wybrzeże Zawiszy Czarnego, zachodniego krańca ulicy Cybulskiego, dochodzącego do Odry, południowego krańca ulicy Kurkowej i dawnych budynków leżących między nimi, oficjalnie powstał plac, nazwany imieniem Dąbrowszczaków, pod którą nazwą funkcjonował do końca 1 stycznia 1992 roku, kiedy zyskał obecne miano[1]. Wychodzącą na plac część wspomnianego wyżej ciągu z 1936 objął w 1948 r. Komitet Wojewódzki PZPR[5], który mieścił się tu do 1989 roku[6]. Następnie budynek przejął Uniwersytet Wrocławski, przeznaczając go na potrzeby Instytutów Fizyki Teoretycznej i Doświadczalnej oraz Instytutu Nauk Geologicznych. W 1996 r. ukończono dobudowany do przedwojennego kompleksu postmodernistyczny gmach ze szklaną rotundą mieszczący biblioteki naukowe fizyki i geologii, duże audytorium i stołówkę akademicką, całość projektu Ewy Frankiewicz[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Uchwała nr XXII/124/91 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 8 maja 1991 roku w sprawie ustalenia nazw ulic i placów na terenie m. Wrocławia, §1 p.63 oraz §5.
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia 2000 ↓, „Maxa Borna”, s. 84.
- ↑ Eysymontt 2017 ↓, s. 3.
- ↑ Janusz L. Dobesz, Wrocławska architektura spod znaku swastyki na tle budownictwa III Rzeszy, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005, s. 11–13, 54–55, ISBN 83-7085-911-9, OCLC 69489347.
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, pl. Dąbrowszczaków, s. 39.
- ↑ Eysymontt i inni 2011 ↓, s. 856.
- ↑ Eysymontt i inni 2011 ↓, s. 734.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Antkowiak: Ulice i place Wrocławia. Wrocław: Ossolineum, 1970, s. 38–39. (pol.).
- Encyklopedia Wrocławia. Wyd. I. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2000. ISBN 83-7023-749-5. (pol.).
- Rafał Eysymontt: Leksykon architektury Wrocławia. (praca zbiorowa). Wrocław: Via Nova, 2011. ISBN 978-83-60544-89-1.
- T. Oberc-Dziedzic, 2003: Zakład Geologii Fizycznej. W: Grodzicki A. (red.), Historia nauk geologicznych na Uniwersytecie Wrocławskim 1811-2003. Wyd. Uniw. Wrocł., ISBN 83-229-2419-4, strona 134.
- Rafał Eysymontt: Kępa Mieszczańska. W: Roman Czaja (red. nauk.): Atlas historyczny miast polskich. D. Adamska, C. Buśko, M. Chorowska, K. Chrzan, K. Demidziuk, R. Eysymontt, A. Gabiś, M. Goliński, J. Ilkosz, T. Kastek, W. Kononowicz, M. Krzywka, M. Małachowicz, M. Młynarska-Kaletynowa, S. Moździoch, A. Pankiewicz, J. Piekalski, M. Siehankiewicz, G. Strauchold, J. Urbanik, A. Zabłocka-Kos, L. Ziątkowski, A. Żurek. T. IV, Zeszyt 13: Śląsk. Cz. 2: Wrocław. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2017, s. 2–3. ISBN 978-83-63760-82-3. [dostęp 2023-03-03].
- W. Roszkowska, 1970. Wrocław. Przewodnik. Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa, strony: 223 i 263.
- Plany Wrocławia od 1870 do 1946, m.in. FC Plan von Breslau, 1806; Plan von Breslau 1824, Plan z 1831, Plan v. Breslau, 1853 Lith. Inst. Herin Stein in Breslau; Plan von Breslau, 1853 bei Urban Kein; Befestigungs-Werke von Breslau in Jahre 1807. Lithogr. Kunstanstalt F. Pietsch, Breslau Ring, 51, 1903; Plan miasta Wrocławia 1946, Wyd. Przełom, Wrocław, wszystkie na stronach dolny-slask.org.pl.
- Plan miasta Wrocław, Breslau 1945. Wratislavia, Wydawnictwo Towarzystwa Miłośników Wrocławia, 1994 (nazwa niemiecka i stopień zniszczenia domów).