Palaeodictyoptera
Palaeodictyoptera – wymarły rząd owadów uskrzydlonych, znany od karbonu (namuru) do permu; nazwa pochodzi od greckich słów παλαιός (palaiós – stary), δίκτυον (díktyon – siatka) i πτερόν (pterón – skrzydło).
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Palaeodictyoptera to owady o średniej do bardzo dużej wielkości (rozpiętość skrzydeł do 56 cm)[1]. Głowa zwykle mała, lecz z dużymi oczami. Podobnie jak inne Palaeodictyopterida, mają kłujący aparat gębowy złożony z pięciu sztylecików.
Posiadały dwie pary skrzydeł oraz przypominające skrzydła płaty na przedtułowiu (struktura taka nie występuje u żadnych współczesnych owadów); stąd bierze się używana czasem nieścisła nazwa angielska six-winged insects[2] („owady sześcioskrzydłe”). Skrzydła ze wszystkim żyłkami na zmianę wypukłymi i wklęsłymi; między nimi delikatna nieregularna siateczka (archaedictyon), żyłki poprzeczne lub kombinacja obu tych rodzajów struktur[3].
Według zestawienia z 1992 znanych było 81 rodzajów w obrębie 20 rodzin oraz ponad 40 rodzajów incertae sedis (nie zaliczonych do żadnej rodziny)[3].
Pozycja systematyczna[edytuj | edytuj kod]
Rząd Palaeodictyoptera Goldenberg, 1877 należy do podgromady owadów uskrzydlonych (Pterygota), charakteryzujących się posiadaniem skrzydeł, a w ich obrębie do wymarłego nadrzędu Palaeodictyopterida, odznaczającego się kłującymi narządami gębowymi[1][4]. Nadrząd ten tradycyjnie uważa się za należący do infragromady owadów staroskrzydłych (Palaeoptera)[3], nie mogących składać skrzydeł na odwłoku[5], ale według niektórych nowszych stanowisk są bliżej spokrewnione z owadami nowoskrzydłymi (Neoptera)[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Jakub Prokop, Michael S. Engel, Palaeodictyopterida, „Current Biology”, 29 (9), 2019, R306-R309, DOI: 10.1016/j.cub.2019.02.056.
- ↑ Six wings and giants -the earliest fliers and largest insects that ever lived [online], Ecosystems in the Sky, 27 stycznia 2020 [dostęp 2023-10-28] (ang.).
- ↑ a b c F.M. Carpenter, Treatise on Invertebrate Paleontology. Part R (Artrhropoda 4), Volume 3 (Superclass Hexapoda)., Geological Society of America; University of Kansas, 1992, ISBN 0-8137-3019-8, LCCN 53-12913 (ang.).
- ↑ Jakub Prokop i inni, Ecomorphological diversification of the Late Palaeozoic Palaeodictyopterida reveals different larval strategies and amphibious lifestyle in adults, „Royal Society Open Science”, 6 (9), 2019, s. 190460, DOI: 10.1098/rsos.190460, ISSN 2054-5703, PMID: 31598291, PMCID: PMC6774989 [dostęp 2023-10-28] (ang.).
- ↑ Ryszard Szadziewski, Podgromada: owady uskrzydlone – Pterygota (Metabola), [w:] Czesław Błaszak (red.), Zoologia. T. 1: Bezkręgowce, t. Tom 2, część 2: Stawonogi, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 122, ISBN 978-83-01-16108-8 [dostęp 2023-10-28].