Pałankowate
| Phalangeridae | |||
| O. Thomas, 1888[1] | |||
 Przedstawiciel rodziny – kitanka lisia (Trichosurus vulpecula) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| (bez rangi) | torbacze | ||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | pałankowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Phalanger Storr, 1780 | |||
| Podrodziny | |||
| |||
Pałankowate[2] (Phalangeridae) – rodzina ssaków, torbaczy z rzędu dwuprzodozębowców (Diprotodontia). Obejmuje gatunki zamieszkujące środowiska leśne w Australii, Nowej Gwinei i kilku mniejszych wysp Indonezji[3][4].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Są to średniej wielkości ssaki o długości ciała wynoszącej 60–120 cm[3]. Ciało mają krępe. Oczy ich kierują się ku przodowi, pysk jest krótki, łuki jarzmowe dobrze rozwinięte. Występuje 34-36 zębów[5], a więc zwykle mniej, niż u blisko spokrewnionych drzewnicowatych[6]. Zęby trzonowe określa się jako bunodontyczne. Na tułowiu występuje marsupium, dobrze rozwinięte i otwierające się do przodu. Ciało kończy znacznej długości ogon pokryty futrem i u większości gatunków chwytny. Większość gatunków rozwinęła chwytną dłoń, w której palce pierwszy i drugi położone są przeciwstawnie do kolejnych. Z kolei w kończynach dolnych występuje syndaktylia[5], ogólnie u dwuprzodozębowców drugi i trzeci palec stopy są zrośnięte, tylko pazury mają osobne[7].
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 34-36 | = | 3 | 1 | 1 | 4 |
| 2 | 0 | 1-2 | 4 | ||
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Pałankowate są blisko spokrewnione z drzewnicowatymi (Burramyidae), z którymi wydzielane są do nadrodziny Phalangeroidea[8]. Do rodziny należą następujące podrodziny[9][10][2]:
- Trichosurinae Flynn, 1911 – kitanki,
- Ailuropinae Flannery, M. Archer & Maynes, 1987 – kuskuśce,
- Phalangerinae O. Thomas, 1888 – pałanki.
W sumie do pałankowatych zalicza się 6 rodzajów obejmujących 28 gatunków[5].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Pałankowate spotyka się w Australii, Nowej Gwinei oraz na pobliskich wyspach[5], jak Celebes, np. kuskusek sulaweski[11], czy zachodnie Moluki, jak Strigocuscus pelengensis[12].
Kitanka lisia zamieszkuje nie tylko lasy (eukaliptusowe, namorzynowe), ale i w siedzibach ludzkich. Pałanka gołoucha spotykana jest też w jaskiniach[5].
Pałankowate dobrze wspinają się. Są wszystkożercami, a na żer wychodzą w nocy bądź świtem i zmierzchem. Kitanka lisia preferuje spożywanie roślin uprawnych[5].
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Ciąża u kitanki lisiej trwa 18 dni, u pałanki gołouchej tylko 13. Samica wydaje na świat jednego noworodka[5].
Status[edytuj | edytuj kod]
Różne gatunki mają różny status IUCN. Przykładowo Strigocuscus pelengensis jest gatunkiem najmniejszej troski[12]. Niektórym nie grozi wyginięcie. Kuskusek sulaweski jest bliski zagrożeniu wyginięciem[11]. Jeszcze inne, jak kuskusiec reliktowy występujący tylko na dwóch mniejszych wyspach[13] czy pałanka opalona, są krytycznie zagrożone wyginięciem[14].
Niektóre pałankowate, jak kitanka lisia, są jadalne[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: Printed by order of the Trustees, 1888, s. 126. (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 11, 12. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b K. Helgen & S. Jackson: Family Phalangeridae (Cuscuses, Brush-tailed Possums and Scaly-tailed Possum). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 456. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Phalangeridae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-24].
- ↑ a b c d e f g h Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 84.
- ↑ Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 83.
- ↑ Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 81.
- ↑ D. Edwards & M. Westerman, The Molecular Relationships of Possum and Glider Families as Revealed by Dna-Dna Hybridizations, Australian Journal of Zoology. 43(3):231–240
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-02]. (ang.).
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 76–83. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b Small Sulawesi Cuscus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-08-19] (ang.).
- ↑ a b Peleng Cuscus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-08-19] (ang.).
- ↑ Talaud Bear Cuscus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-08-19] (ang.).
- ↑ Telefomin Cuscus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-08-19] (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Myers, P.: Phalangeridae. (On-line), Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 2008-04-12]. (ang.).
- Czesłąw Błaszak, Maciej Skoracki, Joanna Gliwicz, Infragromada: ssaki żyworodne niższe – Metatheria; torbacze – Marsupialia, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).