Osadniczek goły
 | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Podklasa | Funariidae |
| Rząd | Disceliales |
| Rodzina | osadniczkowate |
| Rodzaj | osadniczek |
| Gatunek | osadniczek goły |
| Nazwa systematyczna | |
| Discelium nudum Hedw. | |
Osadniczek goły[3] (Discelium nudum Hedw.) – gatunek mchu należący do monotypowej rodziny osadniczkowatych (Disceliaceae). Ma zasięg wokółbiegunowy na półkuli północnej, schodzi na południe do strefy umiarkowanej, gdzie rośnie głównie na obszarach górskich. W Europie jest rzadki na obszarze od Hiszpanii po Skandynawię[4]. W Polsce znany był z udokumentowanego na początku XIX wieku jednego stanowiska z Górnego Śląska (z Chorzowa)[5], którego nigdy później nie odnaleziono[6]. Gatunek odkryty został ponownie w 1996 w Katowicach-Brynowie w wyrobisku starej cegielni przy parku im. Tadeusza Kościuszki[6].
Gatunek zasiedla wilgotne, gliniaste stoki, hałdy, brzegi rowów[5] i strumieni[4], dna zasychających zbiorników i gliniaste przydroża[4]. Rośnie pojedynczo lub w luźnych skupieniach[5]. Lokalnie w rejonach występowania pojawiać się może obficie[4]. Rozpoznawalny jest w czasie rozwijania względnie okazałych sporofitów (w stosunku do drobnych gametofitów)[6] tj. jesienią i zimą[4], poza tym łatwo go przeoczyć, choć gametofity też wyróżniają się wyglądając jak drobne pączki liściowe[6].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Gametofit
- Rośliny roczne rozwijające się z trwałego splątka. Łodyżki osiągają do 2 mm wysokości, są pojedyncze, na przekroju okrągłe[5]. Listki osiągają do 1,5 mm długości i 1 mm szerokości, są lancetowate, na brzegu płaskie, na szczycie zaostrzone lub tępe, pozbawione żebra. Zawierają bardzo nieliczne chloroplasty[5], stąd rośliny są niemal bezbarwne[4]. Listki skupione są pączkowato na łodyżkach[5]. Gametangia męskie i żeńskie powstają na osobnych roślinach, ale wyrastających z tego samego splątka, stąd rośliny określane są jako pozornie dwupienne[4].
- Sporofit
- Cienka[4], ale prosto wzniesiona i sztywna seta[6] ma barwę jasnoczerwoną[4] do czerwonobrunatnej[6] i osiąga do 2,5 cm wysokości[4]. Na szczycie seta jest zgięta, stąd zarodnia jest zwieszona lub ułożona horyzontalnie. Ma ona kształt kulisty i długość do 1 mm, jest jasnobrunatna i gładka[5]. Perystom jest pojedynczy z długolancetowatymi zębami. Czepek kapturkowaty[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Jest to jedyny gatunek w obrębie rodzaju osadniczek Discelium S. E. Bridel, Bryol. Univ. 1: 365. Jan-Mar 1826[7]. Jest to też jedyny przedstawiciel rodziny osadniczkowatych Disceliaceae Schimp., zaliczanej w jednych ujęciach do skrętkowców Funariales[3] lub do własnego, znów monotypowego rzędu Disceliales Ignatov, Ignatova & Fedosov w obrębie podklasy Funariidae[2].
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
Roślina objęta jest w Polsce częściową ochroną gatunkową od 2014[8]. Wcześniej, od 2004 objęta była ochroną ścisłą[9][10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ a b B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2021-02-02] (ang.).
- ↑ a b Ryszard Ochyra, Jan Żarnowiec, Halina Bednarek-Ochyra: Census Catalogue of Polish Mosses. Kraków: Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, 2003, s. 19. ISBN 83-85444-84-X.
- ↑ a b c d e f g h i j k A.J.E. Smith: The Moss Flora of Britain and Ireland. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 2004, s. 504. ISBN 978-0-521-54672-0.
- ↑ a b c d e f g Bronisław Szafran: Mchy (Musci). T. I. Warszawa: PWN, 1957, s. 303-306.
- ↑ a b c d e f Stebel A.. W sprawie ochrony stanowiska osadniczka nagiego Discelium nudum na Wyżynie Śląskiej. „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. 53, 3, s. 91-92, 1997.
- ↑ Discelium S. E. Bridel. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-02-02].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81).