Odrzywół

Odrzywół
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Kościół św. Jadwigi i św. Stanisława w Odrzywole
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	przysuski
Gmina	Odrzywół
Prawa miejskie	1418–1870, od 2024
Burmistrz	Marian Kmieciak
Powierzchnia	7,9279 km²
Wysokość	150 m n.p.m.
Populacja (2024); • liczba ludności; • gęstość	; 1012; 127,65 os./km²
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-425
Tablice rejestracyjne	WPY
	Położenie na mapie gminy Odrzywół Odrzywół
	Położenie na mapie Polski Odrzywół
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Odrzywół
	Położenie na mapie powiatu przysuskiego Odrzywół
	51°31′19″N 20°33′18″E/51,521944 20,555000
TERC (TERYT)	1423044
SIMC	0630110
	Urząd miejskiul. Warszawska 53; 26-425 Odrzywół
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Odrzywół – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie przysuskim, w miejsko-wiejskiej gminie Odrzywół, nad Drzewiczką^[4]^[5]. Jest siedzibą gminy oraz rzymskokatolickiej parafii św. Jadwigi^[6].

Uzyskał lokację miejską w 1418 roku^[7]. Został pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Ossa w powiecie opoczyńskim^[8]. W latach 1870–1954 siedziba wiejskiej gminy Ossa, 1954–1972 gromady Odrzywół^[9], a od 1973 nowej gminy Odrzywół^[10]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa radomskiego, od 1999 w powiecie przysuskim w województwie mazowieckim. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta^[1].

W Odrzywole krzyżują się droga wojewódzka nr 728 Grójec–Końskie (połączenie z DK7 – odległość do Warszawy 90 km) oraz droga krajowa nr 48 Tomaszów Mazowiecki–Kock (odległość do Radomia 45 km; od Łodzi 90 km).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Odrzywół założony został w 1418 przez Dobrogosta Czarnego Odrzywolskiego herbu Nałęcz (starosty radomskiego, ówczesnego właściciela tych ziem) we włościach wsi Wysokin. Zgodę na założenie miasta wydał król Władysław II Jagiełło za umożliwienie przeprawy wojskom polskim podążającym pod Grunwald przez Wisłę. Przeprawę umożliwił most pontonowy. W tych czasach był to pierwszy tego typu sposób przeprawy w Polsce.

Odrzywół posiadał prawa miejskie od 1418 r. (pierwotnie jako Wysokin) do 1867. Zostały mu one odebrane przez cara Aleksandra II z dynastii Romanowów za udział i pomoc w powstaniu styczniowym.

Kościół św. Jadwigi i św. Stanisława w Odrzywole został wybudowany na początku XX wieku w stylu neogotyckim. Przy kościele odrzywolskim stoi parterowa zabytkowa osiemnastowieczna plebania. Została wybudowana w 1790 w wyniku ofiarności parafian odrzywolskich na rzucie prostokąta. Posiada dach mansardowy i ganek wsparty na dwóch kolumnach, co przypomina XVIII-wieczny dworek szlachecki. Od wschodniej strony posiada dobudówkę. W plebanii w kwietniu 1809 przebywał książę Józef Poniatowski.

W 1921 w Odrzywole mieszkało 389 Żydów, co stanowiło 29,1% ogółu mieszkańców. Mieli swoją synagogę i korzystali z cmentarza w Nowym Mieście nad Pilicą. W 1941 hitlerowcy utworzyli getto, zgromadzono w nim około 750 Żydów, getto zostało zlikwidowane w sierpniu 1942, wywożąc uwięzionych do getta w Nowym Mieście, a stamtąd do obozu zagłady w Treblince^[11].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Budynek plebanii przy kościele parafialnym w Odrzywole
Kościół parafialny pw. św. Jadwigi i św. Stanisława
Strażnica OSP w Odrzywole
Budynki mieszkalne przy ul: Kościelnej, Opoczyńskiej, Radomskiej, Tomaszowskiej, Warszawskiej, pl. Kilińskiego w Odrzywole
Figura przydrożna św. Jana Nepomucena
Figura przydrożna Chrystusa

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Herb Odrzywołu
Fragment Rynku
Zabudowa śródmiejska

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
↑ https://www.wybory.gov.pl/samorzad2024/pl/obkw/1251023
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 843 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
↑ Opis parafii na stronie diecezji.
↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).
↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)
↑ Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104)
↑ Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174).
↑ TOP – Tygodnik Opoczyński – przegląd artykułu [online], www.opoczno-top.pl [dostęp 2019-09-19] .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

strona Urzędu Gminy Odrzywół
Odrzywół, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 394 .

[dziennikdwacztery-1] Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.

[2] ttps://www.wybory.gov.pl/samorzad2024/pl/obkw/1251023

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 843 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] GUS. Wyszukiwarka TERYT.

[roz-5] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).

[par-6] Opis parafii na stronie diecezji.

[7] Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).

[8] Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)

[9] Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104)

[10] Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174).

[11] TOP – Tygodnik Opoczyński – przegląd artykułu [online], www.opoczno-top.pl [dostęp 2019-09-19] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Miasto	Odrzywół
Wsie	Badulki Ceteń Dąbrowa Dębowa Góra Emilianów Janówek Jelonek Kamienna Wola Kłonna Kłonna-Kolonia Kolonia Ossa Las Kamiennowolski Lipiny Łęgonice Małe Myślakowice Myślakowice-Kolonia Ossa Piaski Różanna Stanisławów Walerianów Wandzinów Wysokin
Integralne części wsi	Błońszcze Choinki Gać Gajówka Gęsia Niwa Królówka Leśniczówka Pod Domasznem Podebdziach Wielkopole

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Bodzanów Brok Brwinów Cegłów Chorzele Ciepielów Czerwińsk nad Wisłą Dobre Drobin Gąbin Gielniów Glinojeck Głowaczów Góra Kalwaria Halinów Iłża Jadów Jastrząb Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Latowicz Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Maciejowice Magnuszew Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Odrzywół Osieck Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Siennica Sienno Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Miasta	Gielniów Odrzywół Przysucha
Gminy miejsko-wiejskie	Gielniów Odrzywół Przysucha
Gminy wiejskie	Borkowice Klwów Potworów Rusinów Wieniawa

Przynależność wojewódzka	gubernia radomska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (II RP) (1939) woj. łódzkie (1945–50) woj. kieleckie (1950–75)
Miasta	Białaczów (do 1870) Drzewica (do 1870) Gielniów (do 1870) Klwów (do 1870) Odrzywół (do 1870) Opoczno Przysucha (do 1870) Skrzynno (do 1870) Żarnów (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Aleksandrów (od 1973) Białaczów Białobrzegi (od 1973) Drzewica (od 1870) Goździków (1870–1954) Janków (do 1954) Klwów (1870–1954) Krzczonów (do 1954) Kuniczki (do 1954) Machory (do 1954) Mniszków (od 1973) Niewierszyn (do 1954) Odrzywół (od 1973) Opoczno Ossa (do 1954) Owczary (do 1954) Paradyż (od 1973) Poświętne (od 1973) Przysucha (do 1954) Radonia (do 1954) Radzice (do 1870) Rusinów (do 1954) Skrzyńsko (do 1954) Sławno (od 1973) Smogorzów (do 1870) Studzianna (do 1954) Stużno (do 1954) Sulgostów (do 1870) Sworzyce (do 1927 →) Topolice (1870–1954) Trojanowice (do 1870) Unewel (do 1954) Wielka Wola (do 1954) Zajączków (do 1954) Żarnów (od 1973)
Gromady (1954–72)	Aleksandrów (1954–72) Białaczów (1954–72) Białobrzegi (1954–72) Bieliny (1954–55 →) Błogie Szlacheckie (1954–72) Bronów (1954–58) Brudzewice (1954–59) Brzustów (1954–72) Bukowiec I (Bukowiec Opoczyński) (1954–72) Bukowiec II (Bukowiec nad Pilicą) (1954–72) Dąbrowa I (1954–59) Dąbrowa II (Dąbrowa nad Czarną) (1954–72) Dęba (1954–59) Dłużniewice (1954–59) Domaszno (1954–55 → i ← 1956–59) Drzewica (1954–72) Gawrony (1954–68) Gielniów (1954–55 →) Gliniec (1954–55 →) Goździków (1954–55 →) Jelnia (1954–61) Kamienna Wola (1954–72) Kamień (1954–59) Karwice (1954–59) Klwów (1954–61 →) Kozenin (1954–59) Kozłowiec (1954–55 →) Kraszków (1954–72) Kraśnica (1954–72) Libiszów (1954–68) Machory (1954–61) Marcinków (1954–72) Miedzna Drewniana (1954–59) Mniszków (1954–72) Myślakowice (1959–72) Nieznamierowice (1954–55 →) Odrzywół (1954–72) Ogonowice (1954–61) Opoczno (1961–72) Ossa (1954–59) Paradyż (1954–72) Petrykozy (1954–72) Podklasztorze (1954–72) Poświętne (1961–72) Prymusowa Wola (1954–68) Przystałowice (1954–55 →) Przysucha (1954–55 →) Psary (1954–59) Radzice (1954–72) Rozwady (1954–59) Rożenek (1954–59) Rusinów (1954–55 →) Ruszenice (1954–59) Sady (1954–55 →) Siucice (1954–59) Skórkowice (1954–72) Skronina (1954–59) Skrzynno (1954–55 →) Skrzyńsko (1954–55 →) Sławno (1954–72) Smardzewice (1954–72) Smogorzów (1954–55 →) Stawowice (1954–59) Straszowa Wola (1954–72) Studzianna (1954–61) Sulgostów (1954–55 →) Szadkowice (1954–72) Topolice (1954–59) Twarda (1954–61) Wola Załężna (1954–59) Wójcin (1954–72) Wygnanów (1954–59) Żarnów (1954–72)