Obóz szkoleniowy SS w Trawnikach

Obóz szkoleniowy SS w Trawnikach
Der SS- und Polizeiführer im Distrikt Lublin Ausbildungslager Trawniki
SS-Ausbildungslager Trawniki
Ilustracja
Plan obozów w Trawnikach. Obiekty należące do obozu szkoleniowego znajdują się w północno-wschodniej części strefy
Typ

obóz szkoleniowy

Odpowiedzialny

 III Rzesza

Rozpoczęcie działalności

wrzesień 1941

Zakończenie działalności

lipiec 1944

Terytorium

Polska pod okupacją niemiecką (Generalne Gubernatorstwo)

Miejsce

Trawniki

Pierwotne przeznaczenie

cukrownia

Komendanci

Richard Rokita
09. – 10. 1941
Karl Streibel
27.10.1941 – 07.1944

Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Obóz szkoleniowy SS w Trawnikach”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Obóz szkoleniowy SS w Trawnikach”
Ziemia51°07′59,88″N 22°59′52,44″E/51,133300 22,997900
Multimedia w Wikimedia Commons

Obóz szkoleniowy SS w Trawnikach (niem. Der SS- und Polizeiführer im Distrikt Lublin Ausbildungslager Trawniki, SS-Ausbildungslager Trawniki) – niemiecka jednostka szkoleniowa istniejąca w latach 1941–1944 w miejscowości Trawniki pod Lublinem, połączona z funkcjonującym w tym samym miejscu obozem pracy dla Żydów. W Trawnikach szkolono członków kolaboracyjnej formacji SS-Wachmannschaften, która wzięła aktywny udział w operacji wymordowania Żydów w Generalnym Gubernatorstwie.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Komendant obozu w Trawnikach SS-Hauptsturmführer Karl Streibel

W Trawnikach, fabrycznej osadzie leżącej 26 kilometrów na wschód od Lublina[1], Niemcy kilkukrotnie organizowali w czasie II wojny światowej obozy różnego przeznaczenia. Wynikało to z faktu, iż znajdujące się tam zabudowania nieczynnej cukrowni łatwo mogły być zaadaptowane na potrzeby obozowe. Za wyborem Trawnik przemawiało ponadto ich dogodne usytuowanie przy linii kolejowej Lublin – Chełm[2].

Jesienią 1939 roku Niemcy urządzili w Trawnikach obóz przejściowy dla polskich jeńców wojennych. W marcu następnego roku zorganizowano tam obóz SS, w którym więziono Polaków (niewiele wiadomo o jego działalności). Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w Trawnikach powstał natomiast obóz filtracyjny dla wziętych do niewoli żołnierzy Armii Czerwonej[3].

17 lipca 1941 roku SS-Brigadeführer Odilo Globocnik, dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa, został mianowany „pełnomocnikiem Reichsführera-SS do spraw utworzenia baz policji i SS na nowym obszarze wschodnim”. W związku z koniecznością zapewnienia bazom odpowiedniej obsady Heinrich Himmler polecił Globocnikowi oraz wyższym dowódcom SS i policji na okupowanych terenach wschodnich zorganizować kolaboracyjne jednostki pomocnicze złożone z obywateli ZSRR, w szczególności jeńców wojennych. Miejscem ich tworzenia i szkolenia stały się Trawniki[4].

Obóz szkoleniowy (niem. Der SS- und Polizeiführer im Distrikt Lublin Ausbildungslager Trawniki)[5] został utworzony we wrześniu 1941 roku[1]. Początkowo kierował nim SS-Untersturmführer Richard Rokita[6]. 27 października 1941 roku na stanowisko komendanta został natomiast mianowany SS-Hauptsturmführer Karl Streibel, który piastował je do końca istnienia obozu[7]. Pod względem administracyjnym obóz podlegał dowódcy SS i policji na dystrykt lubelski, który zapewniał m.in. środki na jego utrzymanie[6].

Obóz szkoleniowy w Trawnikach był złączony w sposób organiczny z funkcjonującym w tym samym miejscu obozem pracy dla Żydów[a] i – jak wskazuje Witold Mędykowski – de facto stanowił z nim jeden organizm[6]. Karl Streibel był formalnie również komendantem obozu pracy, choć w praktyce funkcję tę sprawował jego zastępca SS-Oberscharführer Franz Bartetzko[8]. Więźniowie obozu pracy byli zatrudniani przy obsłudze obozu szkoleniowego[6].

 Osobny artykuł: Obóz pracy w Trawnikach.

Jednostki pomocnicze formowane w Trawnikach otrzymały nazwę „Oddziały Wartownicze Pełnomocnika Reichsführera SS i Szefa Policji Niemieckiej ds. Utworzenia Baz SS i Policji na Nowych Terenach Wschodnich”[b], zmienioną po kilku miesiącach na „Oddziały Wartownicze Dowódcy SS i Policji na dystrykt lubelski”[c][4]. W latach 1941–1943 w obozie przeszkolono około 5 tys. strażników[9][10]. Początkowo w szeregach formacji służyli wyłącznie sowieccy jeńcy wojenni, którzy przeszli na służbę niemiecką. Dopiero jesienią 1942 roku zaczęto werbować także cywilów[11]. Większość strażników była Ukraińcami lub pochodziła z terenów Ukrainy. Rekrutowano także sowieckich volksdeutschów, a obok nich przedstawicieli innych narodów ZSRR, nie wyłączając Rosjan[12][13]. SS-Wachmannschaften uczestniczyły aktywnie w kierowanej przez Odilo Globocnika Einsatz Reinhardt, czyli akcji eksterminacyjnej, w której wyniku wymordowano co najmniej 1,8 mln Żydów z Generalnego Gubernatorstwa i Okręgu Białystok[14]. Oddziały z Trawnik brały udział w likwidacji gett, przeprowadzały masowe egzekucje, pełniły służbę wartowniczą w obozach śmierci w Bełżcu, Sobiborze i Treblince, a także w różnych obozach pracy dla Żydów[9].

 Osobny artykuł: SS-Wachmannschaften.

We wrześniu 1943 roku Globocnik został odwołany z Lublina i przeniesiony na wybrzeże Adriatyku. Wcześniej zawarł porozumienie z SS-Obergruppenführerem Oswaldem Pohlem, na mocy którego obozy pracy w dystrykcie lubelskim oraz obóz szkoleniowy w Trawnikach zostały podporządkowane Głównemu Urzędowi Gospodarczo-Administracyjnemu SS[15]. Nazwę obozu zmieniono wtedy na obóz szkoleniowy SS (niem. SS-Ausbildungslager Trawniki), co pozwoliło wachmanom używać liter „SS” przed stopniem[16].

3 listopada 1943 roku, podczas akcji „Dożynki” wymordowani zostali żydowscy więźniowie obozu pracy w Trawnikach. W czasie masakry dziedziniec przed kwaterami podoficerskimi w obozie szkoleniowym stanowił miejsce, do którego doprowadzano ofiary, aby rozebrały się do naga przed udaniem się nad masowe groby (wykopane poza terenem obozowym). Członkowie SS-Wachmannschaften nie brali udziału w egzekucjach[17].

Pod koniec zimy przełomu 1943 i 1944 roku obóz szkoleniowy w Trawnikach oraz pełniący tam jeszcze służbę wachmani ponownie znaleźli się pod kontrolą dowódcy SS i policji na dystrykt lubelski. Pod koniec lipca 1944 roku, w związku z szybkimi postępami sowieckiej ofensywy, SS-Wachmannschaften wycofano do Kielc, a następnie dyslokowano do nowo utworzonych baz w Jędrzejowie, Pińczowie i Złotej[16].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Obóz ten zaczęto organizować latem 1941 roku. Patrz: Mędykowski 2009 ↓, s. 184–185.
  2. ↑ Wachmannschaften des Beauftragten des Reichsführers SS und Chefs der Deutschen Polizei für die Errichtung der SS- und Polizeistützpunkte im neuen Ostraum.
  3. ↑ Wachmannschaften des SS- und Polizeiführers in Distrikt Lublin.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Kuwałek 2015 ↓, s. 378.
  2. ↑ Mędykowski 2009 ↓, s. 184.
  3. ↑ Mędykowski 2009 ↓, s. 184–185.
  4. ↑ a b Black 2004 ↓, s. 105–106.
  5. ↑ Wardzyńska 1992 ↓, s. 10, 45.
  6. ↑ a b c d Mędykowski 2009 ↓, s. 185.
  7. ↑ Kuwałek 2015 ↓, s. 392.
  8. ↑ Mędykowski 2009 ↓, s. 192.
  9. ↑ a b Libionka 2017 ↓, s. 103.
  10. ↑ Lahnstaedt 2018 ↓, s. 49.
  11. ↑ Black 2004 ↓, s. 107–109.
  12. ↑ Black 2004 ↓, s. 107.
  13. ↑ Kuwałek 2015 ↓, s. 384–385.
  14. ↑ Lahnstaedt 2018 ↓, s. 92.
  15. ↑ Black 2004 ↓, s. 128, 130.
  16. ↑ a b Black 2004 ↓, s. 130.
  17. ↑ Mędykowski 2009 ↓, s. 201–205.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Peter Black: Prosty żołnierz „akcji Reinhardt”. Oddziały z Trawnik i eksterminacja polskich Żydów. W: Dariusz Libionka (red.): Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004. ISBN 83-89078-68-6.
  • Robert Kuwałek: Kolaboracja ze strachu? Jeńcy sowieccy w formacji SS-Wachmannschaften z obozu szkoleniowego SS w Trawnikach. W: Jakub Wojtkowiak (red.): Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej [e-book/epub]. Warszawa: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-42-5.
  • Stephan Lahnstaedt: Czas zabijania. Bełżec, Sobibór, Treblinka i Akcja Reinhardt. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2018. ISBN 978-83-8123-263-0.
  • Dariusz Libionka: Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2017. ISBN 978-83-62816-34-7.
  • Witold Mędykowski: Obóz pracy dla Żydów w Trawnikach. W: Wojciech Lenarczyk, Dariusz Libionka (red.): Erntefest, 3–4 listopada 1943. Zapomniany epizod Zagłady. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2009. ISBN 978-83-925187-5-4.
  • Maria Wardzyńska: Formacja Wachmannschaften des SS- und Polizeiführers in Distrikt Lublin. Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 1992.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Obóz_szkoleniowy_SS_w_Trawnikach&oldid=67759895”