Nowe Hajduki
| gmina wiejska | |
 Kopalnia Bismarckschacht na pocztówce, szyby Bismarcka II i I | |
| Państwo | |
|---|---|
| Powierzchnia | 0,853 492 km² |
| Populacja (przed 1935) • liczba ludności |
|
| • gęstość | około 7616 os./km² |
Położenie na mapie Chorzowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°18′N 18°56′E/50,294500 18,939944 | |
Nowe Hajduki (Hajduki Nowe) – (niem. Neu Heiduk) dawna osada robotnicza i gmina wiejska, która w 1934 roku stała się częścią Chorzowa.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Nowe Hajduki były stosunkowo młodą osadą, której początek sięga 1857 roku[1]. W 1869 roku na obszarze osady założono rządową kopalnię węgla kamiennego Bismarckschacht (późniejsza pol. Król-Piast), zamknięto ją w 1928 roku ze względów ekonomicznych; pod koniec lat 30. XX wieku zakład był zlikwidowany, zabudowania rozebrane, a szyby zamurowane, wydobycie kontynuowano jednak wykorzystując inne szyby[2].
Zabudowa osady składała się głównie z jednopiętrowych domów krytych papą[2]. W 1885 roku wzniesiono budynek szkoły, w której mieściło się początkowo 6 sal[2]. Na terenie gminy wybudowano również szpital Spółki Brackiej (późniejszy szpital im. dr. Andrzeja Mielęckiego), który mieścił początkowo 120 łóżek, przez co uchodził wówczas za największy na Górnym Śląsku[2].
W 2. połowie XIX wieku składały się z trzech kolonii, były to:
- kolonia domu sypialnianego (niem. Schlafhauskolonie), mieszkali w niej pracownicy kopalni węgla kamiennego Piast (zob. Kopalnia Węgla Kamiennego Prezydent, położona w rejonie ulicy Kazimierza Pułaskiego w Chorzowie)[1]
- kolonia bankrucka (niem. Bankerottkolonie), położona w rejonie części ulicy Wolności[1]
- Wybłyszczowiec (niem. Grenzkolonie [pol. kolonia graniczna]), położona w rejonie ulic: Kozielskiej, Zabrskiej oraz części ulicy Strzelców Bytomskich[3].
Uchwałą Wydziału Powiatowego w Bytomiu z 9 listopada 1880 roku utworzono z wyżej wymienionych osad nową gminę Hajduki Nowe, co zatwierdził dekret cesarza Wilhelma I z 18 sierpnia 1882 roku, a urzędowa nazwa nowej jednostki została określona jako Neu-Heiduk[4]. Gmina liczyła 45,602 ha obszaru dworskiego, który wcześniej należał do Górnych Hajduk oraz 6,526 ha ziem obwodu gminnego[4], całkowita powierzchnia wynosiła 0,853 492 km², była zamieszkana przez około 6,5 tys. osób[5].
22 czerwca 1922 w ogrodzie przy ulicy Janiny Omańkowskiej odsłonięto pomnik poległych powstańców śląskich z Nowych Hajduk (byli to: Engelbert Długosz, Augustyn Gnidikowicz, Ludwik Malik, Augustyn Rymiorz, Józef Smykała i Leon Szulc), który budowano od maja tegoż roku; wyryto na nim nazwiska poległych oraz zamurowano w nim tekst odezwy do społeczeństwa[5].
Zgodnie z ustawą (Dz. Ust. Śląsk. Nr. 13, poz. 24) z dniem 1 lipca 1934 gmina Nowe Hajduki stała się częścią miasta Królewskiej Huty, którą przemianowano na Chorzów[6] i od tego czasu nazwa była coraz rzadziej używana[7]. Nowe Hajduki otrzymały nazwę Chorzów IV. Rozwój zabudowy i dróg spowodował utratę widocznej odrębności, a w konsekwencji włączenie do dzielnicy Chorzów I (numer IV otrzymały Wielkie Hajduki, połączone z Chorzowem w 1939 roku).
W Nowych Hajdukach w 1888 roku urodził się Gerhard Wagner, Naczelny Lekarz Rzeszy Niemieckiej (Reichsärzteführer) w czasach III Rzeszy[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Seidel 1938 ↓, s. 13.
- ↑ a b c d Seidel 1938 ↓, s. 15.
- ↑ Seidel 1938 ↓, s. 13–14.
- ↑ a b Seidel 1938 ↓, s. 14.
- ↑ a b Seidel 1938 ↓, s. 16.
- ↑ Królewska Huta – Chorzów. „Przegląd Notarjalny”. XIII (12), s. 288, 1934. Wiktor Natanson. Izba Notarjalna Okręgu Sądu Apelacyjnego w Warszawie.
- ↑ Seidel 1938 ↓, s. 13, 16.
- ↑ Datenbank der Reichstagsabgeordneten Basis: Reichstagshandbücher (1919 – 1933/38) (niem.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Seidel. Historia Nowych Hajduk (obecnej dzielnicy miasta Chorzowa.). „Młody Krajoznawca Śląski. Pisemko Szkolnych Kół Krajoznawczych Śląskich”. V (6 (37)), 1938-06.
| Dzielnice administracyjne | |
|---|---|
| Historyczne osady i kolonie | |
| Osiedle mieszkaniowe |
