Niedziela Palmowa

Zobacz też: „Niedziela Palmowa” – książka Kurta Vonneguta.
Niedziela Palmowa (kat.)
Wjazd Pański do Jerozolimy (praw.)
Ilustracja
Giotto, Wjazd do Jerozolimy, kaplica Scrovegnich
Dzień 7 dni przed Wielkanocą
w 2020 5 kwietnia (zachód)
12 kwietnia (wschód)
w 2021 28 marca (zachód)
25 kwietnia (wschód)
w 2022 10 kwietnia (zachód)
17 kwietnia (wschód)
Typ święta chrześcijańskie
Religie katolicyzm, prawosławie, protestantyzm
Zwyczaje Pucheroki
Inne nazwy (Druga) Niedziela Męki Pańskiej,
Kwietna,
Wierzbna
Multimedia w Wikimedia Commons
Niedziela Palmowa w Lipnicy Murowanej
Palmy wielkanocne
Święcenie palm wielkanocnych w Niedzielę Palmową przed kościołem św. Karola Boromeusza w Warszawie (2015)

Niedziela Palmowa („Niedziela Męki Pańskiej”, zwana też „Kwietną” lub „Wierzbną”, w formie nadzwyczajnej rytu rzymskiego: „Druga Niedziela Męki Pańskiej”) – święto ruchome w kalendarzu chrześcijańskim przypadające 7 dni przed Wielkanocą. Rozpoczyna Wielki Tydzień. Może wypaść pomiędzy 15 marca a 18 kwietnia.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Święto zostało ustanowione na pamiątkę przybycia Chrystusa do Jerozolimy. Rozpoczyna okres przygotowania duchowego do świąt, będącego wyciszeniem, skupieniem i przeżywaniem męki Chrystusa. Pierwsze znane zapisy dotyczące święta pochodzą z dziennika pątniczki Egerii, a datowane są na lata osiemdziesiąte IV wieku. Z Jerozolimy procesja Niedzieli Palmowej rozprzestrzeniła się na kraje chrześcijańskiego Wschodu[1]. Niedziela Palmowa obchodzona jest w Polsce od średniowiecza. Według obrzędów katolickich tego dnia wierni przynoszą do kościoła palemki, symbol odradzającego się życia.

Od 1986, zgodnie z wolą papieża Jana Pawła II, w Niedzielę Palmową obchodzony był prawie corocznie diecezjalny Światowy Dzień Młodzieży[2] (za wyjątkiem lat, gdy przeprowadzano festiwal międzynarodowy). Po raz ostatni ŚDM odbył się w ramach Niedzieli Palmowej w 2020, od kolejnego roku został przez papieża Franciszka na stałe przeniesiony na Uroczystość Jezusa Chrystusa, Króla Wszechświata[3].

Poniższa tabelka przedstawia, kiedy wypada Niedziela Palmowa w kościołach zachodnich i w kościele prawosławnym (według kalendarza gregoriańskiego).

Rok Zachód Wschód
2007 1 kwietnia
2008 16 marca 20 kwietnia
2009 5 kwietnia 12 kwietnia
2010 28 marca
2011 17 kwietnia
2012 1 kwietnia 8 kwietnia
2013 24 marca 28 kwietnia
2014 13 kwietnia
2015 29 marca 5 kwietnia
2016 20 marca 24 kwietnia
2017 9 kwietnia
2018 25 marca 1 kwietnia
2019 14 kwietnia 21 kwietnia
2020 5 kwietnia 12 kwietnia

Wjazd do Jerozolimy[edytuj | edytuj kod]

Wjazd Jezusa do Jerozolimy opisali wszyscy Ewangeliści (Mt 21,1-11; Mk 11,1-11; Łk 19,29-40; J 12,12-19). Będąc w okolicy Betfage, Chrystus polecił swoim dwóm uczniom, by poszli do pobliskiej wsi i przyprowadzili znajdującego się tam osła (w Ewangelii św. Mateusza mowa jest o oślicy i osiołku). Na pytania, czemu to robią, Jezus kazał im odpowiedzieć: Pan go potrzebuje. Gdy to zrobili, Chrystus dosiadł osiołka i na nim wjechał do Jerozolimy. Lud wyszedł mu na spotkanie, słał pod nogi płaszcze i gałązki, wykrzykując: Hosanna! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie. Błogosławione królestwo ojca naszego Dawida, które przychodzi. Hosanna na wysokościach! Wydarzenie to miało być spełnieniem słów ze Starego Testamentu: Raduj się wielce, Córo Syjonu, wołaj radośnie, Córo Jeruzalem! Oto Król twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski. Pokorny – jedzie na osiołku, na oślątku, źrebięciu oślicy (Za 9,9).

Zwyczaje[edytuj | edytuj kod]

Palmy[edytuj | edytuj kod]

Bogate tradycje ma wykonywanie palm wielkanocnych od VII wieku święconych w Niedzielę Palmową, co zapoczątkował Kościół francuski. Święcenie własnoręcznie wykonanych palm w rozbudowanej formie zachowało się m.in. na Kurpiach w parafii Lipniki i Nysie oraz Łyse, a także w Małopolsce w Lipnicy Murowanej i w Limanowej. W wielu miejscowościach odbywają się coroczne konkursy na najdłuższą i najpiękniej wykonaną palmę[4]. Palmy w Polsce osiągają wysokość od kilkunastu centymetrów do kilkudziesięciu metrów (wymóg konkursowy – muszą samodzielnie stać). Palmy wykonuje się z różnych materiałów, wykonując rozmaite elementy dekoracyjne.

Charakterystyczne typy w Polsce to przede wszystkim:

  • palma wileńska – z różnych rodzajów traw i drobnych kwiatów, suszonych i barwionych na różne kolory ciasno owiniętych wokół kijka/w formie wałeczka[5], długość od 20 cm do 50 – 70 cm, spopularyzowana przez Cepelię[6], popularna szczególnie w dużych miastach;
  • palma kurpiowska – z bibułowych ręcznie wykonywanych kwiatów, przymocowanych do leszczynowego (lub z młodej sosny) pręta oplecionego dodatkowo borówką, jałowcem, bukszpanem; długość od 2 metrów do 10 metrów[7];
  • palma z południa Polski – kilkunastometrowe pręty wierzbowe, wiklinowe albo leszczynowe przewiązane rytmicznie szpagatem lub rzemieniem; na górze czub ze sztucznych kolorowych kwiatów, bazi, bukszpanu, cisu; doczepione kolorowe wstążki[8].

Poza Polską zwyczaj ten przetrwał w południowych Niemczech (palemki wykonane z bukszpanu i bazi) oraz w Austrii (palemki z bazi, ostrokrzewu lub bukszpanu, ozdobione wstążkami)[9].

Zwyczaje i przesądy związane z palemkami:

  • połknięcie bazi z poświęconej palmy miało zagwarantować brak bólu głowy i chorób gardła[10]. Pierwotnie mógł być to zabieg magiczny zapewniający płodność[11].
  • palemki zatykano za świętym obrazem w domu, a zimą spalano, by popiołu użyć następnie w czasie Środy Popielcowej[12].
  • palm nie można było trzymać „do góry nogami” – by nie gziły się krowy[13]
  • w zależności od regionu poświęconą palmą obijano na pomyślność boki zwierząt w gospodarstwie albo wręcz przeciwnie (muchy by się trzymały tych krów)[13]
  • z poświęconych palm wyjmowano gałązki wierzbowe i utworzone z nich krzyżyki zatykano w glebie na zasianych polach- miało to chronić przyszłe zbiory przed suszą, burzą itp.[14]

Procesje[edytuj | edytuj kod]

Procesje w Niedzielę Palmową były obecne od pierwszych wieków chrześcijaństwa – zapoczątkowane w Jerozolimie, rozpowszechniły się na innych terenach. W Polsce tradycją Niedzieli Palmowej była m.in. procesja z Jezuskiem Palmowym. Obecnie w Polsce w zachowana jest w niewielu miejscowościach (Szydłowcu, Tokarni w powiecie myślenickim i Nowym Stawie w powiecie malborskim). W Tokarni powrócono do tej właśnie tradycji (zaniechanej w XVIII wieku) obnoszenia figury Jezusa na osiołku podczas procesji z palmami[15].

Istotnym elementem tego dnia są też tzw. procesje do pól, np. konne w województwach opolskim i śląskim[16].

Przebierańcy[edytuj | edytuj kod]

Dawnym zwyczajem są Pucheroki, czyli przebierańcy w wysokich czapkach przyozdobionych bibułowymi wstązkami, odwiedzający z oracjami domy rano w Niedzielę Palmową. Zwyczaj jest nadal żywy we wsiach podkrakowskich, m.in. w Bibicach, Zielonkach i Trojanowicach[17].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Zobacz w Wikibooks publikację
Tablice świąt ruchomych
Zobacz hasło Niedziela Palmowa w Wikisłowniku
Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów Niedziela Palmowa

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Ks. Daniel Brzeziński. Niedziela Palmowa Męki Pańskiej: tradycje i współczesność. „Studia Płockie”. 2007, T. 35, s. 54–55.
  2. ↑ Światowy Dzień Młodzieży – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 24.03.2010].
  3. ↑ Od przyszłego roku diecezjalne ŚDM będą odbywać się w uroczystość Chrystusa Króla. opoka.news, 2020-11-22. [dostęp 2021-03-29].
  4. ↑ W najbliższą niedzielę XXIX Konkurs Palm Wielkanocnych – Aktualności – Limanowa – portal miejski. www.miasto.limanowa.pl. [dostęp 2017-04-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017–04–08)].
  5. ↑ Palmy, palmy wileńskie..., [w:] Teresa Siedlar-Kołyszko, Byli, są. Czy będą...?, Oficyna Wydawnicza Impuls, 2006, s. 269-277, ISBN 83-7308-746-X, ​ISBN 978-83-7308-746-0​
  6. ↑ „Polonistyka”, 47, 1994, s. 229.
  7. ↑ Izabela Kaczyńska, Polska: Festyny, Turnieje, Zloty, Jarmarki, Sport i Turystyka Muza SA, 2006, ISBN 83-7319-885-7, ​ISBN 978-83-7319-885-2​
  8. ↑ Barbara Ogrodowska, Święta polskie: tradycja i obyczaj, Alfa, 1996, s. 173.
  9. ↑ Polska Press Sp. z o.o.: Tradycje Wielkiej Nocy w Polsce i Niemczech. www.wiadomosci24.pl. [dostęp 2017-04-08].
  10. ↑ Niezbędnik katolika – Niedziela Palmowa (II). niezbednik.niedziela.pl. [dostęp 2017-04-07].
  11. ↑ Muzeum Wsi Kieleckiej, Kielecka teka skansenowska, t. 1, 2000, s. 82.
  12. ↑ Jan Chłosta, Doroczne zwyczaje i obrzędy na Warmii, Pracowania Wydawnicza „ElSet”, 2009, s. 68, ISBN 83-61602-66-6, ​ISBN 978-83-61602-66-8​
  13. ↑ a b Agnieszka Lebeda, Commentaries to the Polish Etnographic Atlas:, 2002, s. 190.
  14. ↑ Kielecka teka skansenowska, t. 1, 91, 2000.
  15. ↑ Magdalena Michniewska, Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia: przewodnik, Rewasz, 2001, s. 67.
  16. ↑ Procesje wielkanocne na... koniach. Niezwykłe uroczystości w województwach: opolskim i śląskim [dostęp 2017-04-08].
  17. ↑ Dariusz Kosiński, Polski Teatr Przemiany, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, 2007, s. 115, ISBN 83-923635-3-1, ​ISBN 978-83-923635-3-8​

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

p • d • e
 
Wielki Tydzień
Zmartwychwstanie Chrystusa

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Niedziela_Palmowa&oldid=62942197”