Natan Tenenbaum

Natan Tenenbaum
Ilustracja
Natan Tenenbaum w Sztokholmie w 1997
Data i miejsce urodzenia

27 grudnia 1940
Witebsk

Data i miejsce śmierci

23 lutego 2016
Sztokholm

Narodowość

polsko-żydowska

Dziedzina sztuki

literatura

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa
Natan Tenenbaum w 1998

Natan Tenenbaum (ur. 27 grudnia 1940 w Witebsku, zm. 23 lutego 2016[1] w Sztokholmie) – polski satyryk, poeta i autor tekstów scenicznych, żydowskiego pochodzenia, od 1969 mieszkał i tworzył w Szwecji.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Witebsku w Białoruskiej SRR[2]. Po zakończeniu II wojny światowej wraz z rodziną przyjechał do Polski.

Ukończył archeologię śródziemnomorską na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego[3]. Jeszcze w czasie studiów, w okresie 1962–1966 dołączył do zespołu redakcyjnego tygodnika „Nasz Głos”, polskojęzycznego dodatku do wydawanej w języku jidysz gazety „Fołks Sztyme”[4]. W latach 60. XX wieku pracował również jako dziennikarz w Polskim Radiu[2].

W tym czasie, jako członek Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, uczestniczył w życiu społeczności żydowskiej, organizując m.in. obozy młodzieżowe[4] i współtworząc młodzieżowy Klub Babel[5]. Jednocześnie brał udział w studenckim życiu artystycznym, współpracując ze Studenckim Teatrem Satyryków (STS) i klubem Hybrydy jako autor tekstów[6]. Jego utwory ukazywały się także m.in. „Szpilkach” oraz w 1968 – anonimowo – na łamach paryskiej „Kultury”.

W czerwcu 1967, po wybuchu wojny sześciodniowej pomiędzy Izraelem a wspieranymi przez ZSRR krajami arabskimi, Tenenbaum brał udział w spotkaniu autorów „Naszego Głosu” z Mieczysławem Rakowskim, które przerodziło się w burzliwą dyskusję na temat rodzącej się nagonki partyjnej na osoby pochodzenia żydowskiego[7]. Podczas spotkania Tenenbaum miał przyrównać teksty na temat Izraela ukazujące się podówczas w „Życiu Warszawy” do artykułów publikowanych tuż przed II wojną światową w niemieckim piśmie „Völkischer Beobachter”[8][9][10], organie prasowym NSDAP. Wkrótce potem został wezwany na przesłuchanie do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[11][10], a kilka dni później kierownictwo państwowego koncernu RSW Prasa-Książka-Ruch, wydawcy „Fołks Sztyme” i jego dodatków, nakazało zwolnienie Tenenbauma z pracy[11][10], dostał również nieformalny zakaz zbliżania się do redakcji[7]. Mimo to kontynuował współpracę z tygodnikiem, pisząc teksty w domu pod pseudonimem[7].

Był aktywnym uczestnikiem protestów studenckich w marcu 1968[12], brał udział m.in. w demonstracji przeciwko zdjęciu z afisza Dziadów[13]. Był też autorem wielu protest songów i satyrycznych wierszy wyśmiewających władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[2][14]. Wiersze te, często rozpowszechniane wśród protestujących studentów jako utwory anonimowe, zyskały sporą popularność[15]. Część z nich, wraz z utworami innych autorów[a], trafiła na amatorską taśmę nagraną przez Tenenbauma wraz z Jackiem i Michałem Tarkowskimi, Aleksandrem Perskim i Sewerynem Blumsztajnem[17]. Taśma dystrybuowana była w drugim obiegu[17].

W 1969, w wyniku antysemickiej kampanii, będącej następstwem tych wydarzeń, wyemigrował do Szwecji[15][18] i zamieszkał w Sztokholmie. Tam prowadził kabaret polonijny Krakowskie Przedmieście oraz przez 30 lat pracował w Instytucie Kultury Antycznej. Mimo emigracji tworzył wyłącznie po polsku, gdyż tylko w tym języku potrafił wyrazić siebie i swoje odczucia[2].

Angażował się w różne inicjatywy na rzecz demokratyzacji życia w Europie Wschodniej, współpracując m.in. z Radiem Wolna Europa oraz czasopismem „Aneks”[19].

Najlepiej znanym dziełem Tenenbauma jest wiersz Modlitwa o wschodzie słońca. W 1980, w czasie pierwszego zrywu Solidarności, Tenenbaum wysłał ze Szwecji jego rękopis Jackowi Kaczmarskiemu [20]. Ten przekazał go Przemysławowi Gintrowskiemu, który napisał do niego muzykę[21]. Wykonywana przez Kaczmarskiego i Gintrowskiego piosenka stała się jednym z nieoficjalnych hymnów związku zawodowego i środowisk opozycyjnych w Polsce[21]. W 1989 piosenka, śpiewana przez Jacka Wójcickiego, znalazła się na ścieżce dźwiękowej filmu Ostatni dzwonek Magdaleny Łazarkiewicz[22]. W swojej aranżacji nagrał ją również zespół reggae Habakuk. W 2016 roku wiersz Tenenbauma został obrany hymnem Komitetu Obrony Demokracji[b].

Od 1988 regularnie odwiedzał Polskę, gdzie wydał dwa zbiory wierszy: w 1992 drukiem ukazał się tom Chochoły i róża[24], a w 1997 Imię Twoje Rzeczy Pospolitość[25][2][c]. Po 1989 roku nie wrócił na stałe do kraju, jednak wznowił w Polsce działalność artystyczną. Występował gościnnie z kabaretem Pod Egidą, w gdańskim klubie Żak i w Piwnicy pod Baranami.

W 2004 został odznaczony przez Prezydenta RP Złotym Krzyżem Zasługi, zaś w 2013 – Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce oraz aktywny udział w proteście studenckim w marcu 1968 roku w obronie praw człowieka i swobód obywatelskich”[27].

Był żonaty z inżynier Kamilą Tenenbaum, z którą miał dwóch synów: inżyniera Jakuba i psychoterapeutę Adama. Zmarł 23 lutego 2016, a uroczystości pogrzebowe odbyły się 17 marca 2016 na cmentarzu Skogskyrkogården, Heliga Korsets Kapell, w Sztokholmie[28].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ M.in. Karela Kryla[16].
  2. ↑ Ze względu na protesty spadkobierczyń zmarłego w 2012 Przemysława Gintrowskiego, które nie zgodziły się na wykorzystanie napisanej przez niego melodii, rolę hymnu pełni sam wiersz Tenenbauma. Podczas spotkań utwór jest recytowany. Na jego wykorzystanie, w imieniu ciężko chorego już wtedy ojca, zgodę wyraził syn Tenenbauma, Jakub[23]. W dniu 27 lutego 2016 roku zaprezentowano publicznie (na marszu Komitetu Obrony Demokracji) nową melodię, jej autorka pragnie pozostać anonimowa[potrzebny przypis].
  3. ↑ Oba tomiki dostępne są również w wersji cyfrowej na stronie autora[26].

Źródła[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Wilgocki 2016a ↓, ¶ 1.
  2. ↑ a b c d e Wilgocki 2016a ↓, ¶ 1–10.
  3. ↑ Nowakowski 2003 ↓, s. 181.
  4. ↑ a b Sobelman 2008 ↓, s. 150.
  5. ↑ Plocker 2009 ↓, s. 216.
  6. ↑ Serafińska i Tenenbaum 2008 ↓, ¶ 2.
  7. ↑ a b c Sobelman 2008 ↓, s. 153.
  8. ↑ Plocker 2009 ↓, s. 63.
  9. ↑ Rozenbaum 1972 ↓, s. 39–40.
  10. ↑ a b c Eisler 2006 ↓, s. 104.
  11. ↑ a b Plocker 2009 ↓, s. 88.
  12. ↑ Plocker 2009 ↓, s. 63, 216.
  13. ↑ Eisler 2006 ↓, s. 115, 176.
  14. ↑ Wilgocki 2016b ↓, ¶ 2, 8–10, 12.
  15. ↑ a b Cała i Datner-Śpiewak 1997 ↓, s. 163.
  16. ↑ Wilgocki 2016b ↓, ¶ 9.
  17. ↑ a b Wilgocki 2016b ↓, ¶ 8–10.
  18. ↑ Wilgocki 2016b ↓, ¶ 8.
  19. ↑ Natan Tenenbaum (1940–2016). Wirtualny Sztetl, 2016-02-25. [dostęp 2016-02-25]. (pol.).
  20. ↑ Wilgocki 2016b ↓, ¶ 1.
  21. ↑ a b Wilgocki 2016b ↓, ¶ 2.
  22. ↑ Wilgocki 2016b ↓, ¶ 3.
  23. ↑ Siedlecka 2016 ↓, ¶ 2–3.
  24. ↑ Tenenbaum 1992 ↓.
  25. ↑ Tenenbaum 1997 ↓.
  26. ↑ Tenenbaum 2015 ↓.
  27. ↑ Kancelaria Prezydenta 2013 ↓, s.v. „Odznaczeni zostali”.
  28. ↑ REUNION 68. [dostęp 2016-03-06].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Literatura przedmiotu
  • Natan Tenenbaum, Chochoły i róża, Warszawa: Wydawnictwo Zebra, 1992, ISBN 83-85076-22-0.
  • Natan Tenenbaum, Imię Twoje Rzeczy Pospolitość, Prime Advertising, 1997, ISBN 978-83-908876-0-9 (pol.).
  • Natan Tenenbaum, Natan Tenenbaum, Natan Tenenbaum, Stockholm 2015 [dostęp 2016-02-27].
Literatura podmiotu

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Natan_Tenenbaum&oldid=72495421”