Marian Turkowski
 | |
 generał brygady | |
| Data i miejsce urodzenia | 28 lipca 1894 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 13 grudnia 1948 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | 1914–1948 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Stanowiska | dowódca dywizji |
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa |
.jpg) | |
| Odznaczenia | |
           | |
Marian Turkowski (ur. 28 lipca 1894 w Wojakowej, zm. 13 grudnia 1948 w Warszawie) – generał brygady Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się 28 lipca 1894 w Wojakowej, w ówczesnym powiecie brzeskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Wincentego, kondyktora, i Zofii z Piechników[1][2]. Ukończył szkołę ludową w Iwkowej, a w czerwcu 1913 zakończył naukę w c. k. Gimnazjum w Bochni, złożonym egzaminem dojrzałości[3][4][5]. Do klasy VIIIB uczęszczał między innymi z Zygmuntem Bierowskim i Leopoldem Ślizowskim[5]. W grudniu 1912 wstąpił do Związku Strzeleckiego[6]. Ukończył kurs podoficerski „Strzelca” i w sierpniu 1913 wziął udział w szkole letniej w Stróży[3][2]. W roku akademickim 1913/1914 ukończył dwa semestry na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego[7][2].
Po wybuchu I wojny światowej w 1914 wstąpił do Legionów Polskich. Żołnierz 2, potem 3 pułku piechoty. 18 stycznia 1915 został mianowany chorążym, a 25 czerwca tego roku podporucznikiem w piechocie[8]. 5 lipca 1916 został ranny w bitwie pod Kostiuchnówką i dostał się do niewoli rosyjskiej[7]. W 1917 uciekł z niewoli do Moskwy, gdzie pracował w Związku Piłsudczyków[3]. W lipcu 1918 został aresztowany w Wołogdzie i osadzony w moskiewskim więzieniu Butyrki[3]. W grudniu tego roku został uwolniony w drodze wymiany i wrócił do Polski[3].
16 stycznia 1919 został przyjęty z dniem 1 stycznia 1919 do Wojska Polskiego z byłych Legionów Polskich, z zatwierdzeniem posiadanego stopnia porucznika i 22 stycznia 1919 przydzielony do Białostockiego Pułku Strzelców[9][10] na stanowisko dowódcy batalionu[3]. 1 grudnia 1919 został mianowany kapitanem w piechocie z dniem 1 grudnia 1919[11]. Wziął udział w wojnie z bolszewikami, jako dowódca Białostockiego Pułku Strzelców, który 12 października 1921 został przemianowany na 79 pułk piechoty. Dostał się do niewoli litewskiej. 15 lipca 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu majora, w piechocie, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich[12].
Po zakończeniu działań wojennych pozostał w wojsku jako oficer zawodowy i przez kolejnych 13 lat dowodził 79 pułkiem piechoty w Słonimiu[13][14][15][16][17]. W tym czasie, 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 332. lokatą w korpusie oficerów piechoty[18], 9 września 1924 prezydent RP nadał mu stopień podpułkownika ze starszeństwem z dnia 1 lipca 1923 i 85. lokatą w korpusie oficerów piechoty[19], a 1 stycznia 1929 prezydent RP nadał mu stopień pułkownika z dniem 1 stycznia 1929 i 21. lokatą w korpusie oficerów piechoty[20][21]. W Rembertowie ukończył kurs dowódców pułków (1922) i kurs dowódców piechoty dywizyjnej (1928)[22].
W lipcu 1933 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 27 Dywizji Piechoty w Kowlu[23], a w październiku 1935 komendantem Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. W 1936 został wiceprezesem Stowarzyszenia Bochniaków (prezesem został płk Tadeusz Jakubowski, drugim wiceprezesem ppłk Leopold Okulicki)[24]. 5 maja 1938 został mianowany dowódcą 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu[25]. W tym samym roku dowodził akcją niszczenia cerkwi prawosławnych na Lubelszczyźnie[26].
W kampanii wrześniowej dowodził 3 Dywizją Piechoty Legionów[22]. 8 września w bitwie pod Iłżą został ranny i dostał się do niewoli niemieckiej[22]. Po wyjściu ze szpitala trafił do Oflagu VII A Murnau[22]. 30 kwietnia 1945 uwolniony przez armię amerykańską, pozostał w Polskim Ośrodku Wojskowym Murnau do 20 sierpnia tego roku[22].
Po uwolnieniu z niewoli w 1945 wrócił do kraju i został przyjęty do Wojska Polskiego[22]. Od 14 września 1945 pełnił obowiązki szefa Wydziału Szkół Oficerskich Departamentu Piechoty i Kawalerii Ministerstwa Obrony Narodowej, a od 10 sierpnia 1946 szefa tegoż departamentu[22]. W tym samym roku został awansowany na stopień generała brygady[22]. Od 14 lipca 1947 do 10 września 1948 dowodził 7 Łużycką Dywizją Piechoty w Bytomiu[27][28]. 30 września 1948 został przeniesiony w stan spoczynku[28].
Zmarł 13 grudnia 1948 w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[28] (kwatera A 22-Tuje-5)[29].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4273 – 1922[30]
- Krzyż Niepodległości – 12 maja 1931 „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”[31][32]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 9 listopada 1931 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”[33][34]
- Order Krzyża Grunwaldu III klasy[28]
- Krzyż Walecznych[a] po raz pierwszy i drugi – 1921[37]
- Krzyż Walecznych po raz pierwszy[b] – 1921 „za męstwo i odwagę wykazane w bitwie Kaniowskiej w składzie b. II Korpusu Wschodniego w dniu 11.5.18 r.”[38]
- Krzyż Walecznych po raz drugi, trzeci i czwarty – 1923 „za czyny orężne w bojach b. 3 pp Leg. Pol.”[39]
- Złoty Krzyż Zasługi[c] po raz pierwszy – 16 marca 1928 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”[41][42] i 10 listopada 1928 „w uznaniu zasług położonych na polu pracy w poszczególnych działach wojskowości”[43][44]
- Złoty Krzyż Zasługi po raz drugi – 13 maja 1933 „za zasługi na polu obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej”[45][46]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[47]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[47]
- Odznaka za Rany i Kontuzje z jedną gwiazdką[47]
- Krzyż Komandorski II klasy szwedzkiego Orderu Królewskiego Miecza – 11 listopada 1937[48]
- Medal Zwycięstwa – 12 grudnia 1921[49][50]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Marian Turkowski był odznaczony Krzyżem Walecznych czterokrotnie i nosił to odznaczenie z trzema okuciami, pomimo tego, że w Dziennikach Personalnych MSWojsk. ogłoszono łącznie sześć nadań krzyża[35][36].
- ↑ Wg Waldemara Strzałkowskiego Marian Turkowski od lutego do maja 1918 miał służyć w II Korpusie Polskim w Rosji na stanowisku dowódcy kompanii i adiutanta batalionu 14 pułku strzelców polskich[22].
- ↑ Marian Turkowski był odznaczony dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi, pomimo tego, że w Monitorze Polskim i Dzienniku Personalnym MSWojsk. ogłoszono trzy nadania[35][36]. Ogłoszone w 1928 nadania krzyża, w odstępie ośmiu miesięcy, było niezgodne z art. 4 ustawy z dnia 23 czerwca 1923 r. o ustanowieniu „Krzyża Zasługi”[40].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kolekcja ↓, s. 1.
- ↑ a b c Żołnierze Niepodległości : Turkowski Marian. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2023-03-11].
- ↑ a b c d e f Kolekcja ↓, s. 4.
- ↑ Sprawozdanie 1906 ↓, s. 81, uczeń klasy IB.
- ↑ a b Sprawozdanie 1913 ↓, s. 89, 95.
- ↑ Kolekcja ↓, s. 3, 4.
- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 2, 4.
- ↑ Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 13.
- ↑ Dz. Rozk. Wojsk. Nr 8 z 25 stycznia 1919, poz. 302.
- ↑ Dz. Rozk. Wojsk. Nr 11 z 1 lutego 1919, poz. 399.
- ↑ Dz. Rozk. Wojsk. Nr 98 z 28 grudnia 1919, poz. 4146.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 21 lipca 1920, s. 598.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 209.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 352, 402.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 307, 343.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 93, 164.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 17, 607.
- ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 32.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 94 z 14 września 1924, s. 526.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 4 stycznia 1929 roku, s. 1.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 7, w marcu 1939 zajmował 15. lokatę.
- ↑ a b c d e f g h i Strzałkowski 1990 ↓, s. 831.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933, s. 127.
- ↑ Historia Stowarzyszenia. bochniacy.pl. [dostęp 2015-03-01].
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 7, 531.
- ↑ Matelski 2006 ↓, s. 288.
- ↑ Piotrowski 2003 ↓, s. 256.
- ↑ a b c d Strzałkowski 1990 ↓, s. 832.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2020-05-11].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 18 lutego 1922, s. 102.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 111, poz. 163.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 11 listopada 1931, s. 361.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 11 listopada 1931, s. 359.
- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 1 foto, 3.
- ↑ a b Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 7.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 40 z 23 listopada 1921, s. 1553.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 42 z 24 grudnia 1921, s. 1671.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 6 stycznia 1923, s. 25.
- ↑ M.P. z 1923 r. nr 62, poz. 458.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 65, poz. 88.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 19 marca 1928, s. 57.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 634.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 11 listopada 1928, s. 405.
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 110, poz. 139.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 11 listopada 1933, s. 291.
- ↑ a b c Kolekcja ↓, s. 1 foto.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 11 listopada 1937, s. 39.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 14 kwietnia 1922, s. 268.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 93.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Turkowski Marian. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.14-883 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-03-11].
- Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1906. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1906.
- Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1913. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1913.
- Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- P. Borecki, Łuna nad cerkwiami. Wiosną i latem 1938 r. władze II Rzeczypospolitej przeprowadziły planową akcję burzenia prawosławnych świątyń, „Przegląd”, nr 36 (298) z 11 września 2005, s. 47–49.
- Dariusz Matelski: Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych. Kraków: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, 2006. ISBN 83-88121-86-3.
- Paweł Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy : Przekształcenia organizacyjne 1945–1956. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2003. ISBN 83-88542-53-2.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Waldemar Strzałkowski: Życiorysy dowódców jednostek polskich w wojnie obronnej 1939 r.. W: Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990. ISBN 83-211-1096-7.