Marian Panczyszyn
Marian Panczyszyn ukr. Мар'ян Панчишин (ur. 6 września 1882 we Lwowie, zm. 9 października 1943 tamże) – ukraiński lekarz i działacz Ukraińskiego Zjednoczenia Narodowo-Demokratycznego (UNDO), współorganizator i wieloletni przewodniczący Ukraińskiego Towarzystwa Lekarskiego; w 1939–1941 delegat Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Ukrainy i Najwyższej Rady ZSRR; minister zdrowia w rządzie Jarosława Stećki (30 czerwca do 7 lipca 1941); w 1941–1942 członek Ukraińskiej Rady Narodowej we Lwowie.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
W 1909 ukończył studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego, od 1912 był asystentem kliniki chorób wewnętrznych. Zmobilizowany w czasie I wojny światowej, był wojskowym lekarzem. W latach 1924–1925 był rektorem Tajnego Uniwersytetu Ukraińskiego, w 1929 założycielem Ukraińskiego Towarzystwa Higienicznego.
Po agresji ZSRR na Polskę i rozpoczęciu sowieckiej okupacji Lwowa, był kierownikiem jednej z klinik Instytutu Medycznego, wyodrębnionego z Uniwersytetu Lwowskiego i delegatem do Rady Najwyższej ZSRR. W okresie okupacji znany z publicznych antypolskich, prosowieckich i proniemieckich wypowiedzi[1][2]. Po ataku III Rzeszy na ZSRR ukrył się przed ewakuacją w głąb ZSRR i po zajęciu Lwowa przez Wehrmacht został powołany do rządu Jarosława Stećki jako minister zdrowia. 4 lipca 1941 został mianowany przez prezydenta Działu Nauki i Oświaty Generalnego Gubernatorstwa komisarycznym zarządcą Wydziału Lekarskiego z poleceniem „utrzymania pracy w klinikach i laboratoriach”[3][4] i kierownikiem kliniki Instytutu Medycznego.
Od lipca 1941 do marca 1942 był członkiem Ukraińskiej Rady Narodowej. W kwietniu 1942, po uruchomieniu przez niemieckie władze okupacyjne tzw. Państwowych Instytutów Medycznych[5] („medycznych kursów zawodowych”), czyli nieoficjalnego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego, został zastępcą doc. Karla Schulze – niemieckiego dyrektora tych kursów, faktycznie kierującym placówką[6].
W 1943, po likwidacjach przez Kedyw[7] ukraińskich wykładowców Instytutu Medycznego Ołeksandra Podołynskiego i Andrija Łastoweckiego (który był bliskim współpracownikiem Panczyszyna), ukrywał się w rezydencji metropolity Andrzeja Szeptyckiego przy Soborze św. Jura. Tam też zmarł wskutek stresu na atak serca.
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Kawalerski Orderu Franciszka Józefa z dekoracją wojenną (1918) – w uznaniu znakomitej i ofiarnej służby w wojnie, rezerwowemu lekarzowi pułkowemu (Austro-Węgry)[8]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ "W dniach 26–28 października 1939 odbyły się narady świeżo „wybranego” (22 października) Zgromadzenia Narodowego Zachodniej Ukrainy. Referat wprowadzający wygłosił prof. Marian Pańczyszyn, który przekazał zebranym obowiązującą interpretację historii: Chłopom Zachodniej Ukrainy nie wolno było nabywać ziemi dlatego, że rząd polski osadzał tu różnych osadników i kolonistów wojskowych z dalekich zachodnich ziem Polski, którzy zabierali chłopom i tak karłowaty kawałek jego pracy. Osadnik jako eksponent rządu polskiego odnosił się wrogo do miejscowej ludności wiejskiej... Bohdan Urbankowski, Czerwona msza, czyli, Uśmiech Stalina, Wyd. II Warszawa 1998, t. I ISBN 83-7001-971-4, s.45.
- ↑ „Czerwony Sztandar”, nr 31, 28 X 1939: delegat do Rady Najwyższej ZSRR wraz z członkowie LNTM profesorami Hilarowiczem, Weiglem, Grekiem, dr Terehowem, dr Flekiem „słali swoje płomienne bolszewickie pozdrowienie XVIII konferencji WKP (b).” za: Andrzej Krzysztof Kunert Rzeczpospolita walcząca, Styczeń-grudzień 1941, 1994 s, 495
- ↑ Zeszyty Historyczne, Zeszyt 39, Paris, 1977
- ↑ Zygmunt Albert, Wydział lekarski UJK podczas okupacji hitlerowskiej 1941-1944 Wrocław 1975, Zakład Narodowy im. Ossolińskich (wersja elektroniczna lwow.home.pl)
- ↑ Staatliche Medizinische Institute - por. Zygmunt Albert Wydział lekarski UJK podczas okupacji hitlerowskiej 1941-1944 Wrocław 1975
- ↑ ;"liście do Hansa Franka pisał, tłum. Personel naukowy i dydaktyczny, także po usunięciu wrogo nastawionych do niemieckiego rządu i do niemieckiego narodu elementów żydowskich i innych po uzupełnieniu go przez ukraińskie siły naukowe, przedstawia aparat, który byłby w stanie w każdej chwili podjąć odpowiedzialną pracę naukową i dydaktyczną i prowadzić tę działalność nadal w pełnej harmonii z wysokimi tradycjami niemieckiej nauki i kultury - „Das Wissenschafts und Lehrwissenschaftspersonalstellen, auch nach Entfernung der jüdischen und anderen der deutschen Regierung und dem deutschen Volke feindlich gesinnten Elemente, und nach seiner Ergänzung durch ukrainische wissensschaftliche Krafte ...” [w:] Tomasz Cieszyński, Działalność Wydziału Lekarskiego UJK we Lwowie w czasie II wojny światowej od września 1939 do sierpnia 1944 roku. Okres sowiecki Wrocław 1995 Wyd. Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich wersja elektroniczna
- ↑ Grzegorz Motyka, Rafał Wnuk, Pany i rezuny. Współpraca AK-WiN i UPA 1945-1947, s. 78
- ↑ Gazeta Lwowska. 1918, nr 7 - Jagiellonian Digital Library [online], jbc.bj.uj.edu.pl [dostęp 2019-12-05].
Bibliografia, literatura[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Albert, Wydział lekarski UJK podczas okupacji hitlerowskiej 1941-1944 Wrocław 1975, Zakład Narodowy im. Ossolińskich (wersja elektroniczna lwow.home.pl)
- Енциклопедія українознавства, Lwów 1993, t. 5, s. 1940