Maks Velo

Maks Velo

Data i miejsce urodzenia	31 sierpnia 1935 Paryż, Francja
Data i miejsce śmierci	7 maja 2020 Tirana, Albania
Narodowość	albańska
Alma Mater	Politechnika Tirańska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Multimedia w Wikimedia Commons

Maks Velo (ur. 31 sierpnia 1935 w Paryżu, zm. 7 maja 2020 w Tiranie^[1]) – albański architekt, malarz i poeta, więzień polityczny.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie albańskiej, która wyemigrowała do Francji, był synem lekarza Sotiriego i Ani z d. Poro^[2]. Kiedy był jeszcze dzieckiem, jego rodzina powróciła do Albanii i zamieszkała w Korczy^[3]. Tam też uczył się rysunku pod kierunkiem Vangjusha Mio^[2]. W 1957 ukończył studia na Wydziale Budownictwa Politechniki Tirańskiej. W tym czasie uzyskał trzecią nagrodę w dziedzinie grafiki na konkursie, odbywającym się w Tiranie. Ten sukces spowodował, że reprezentował Albanię na II Biennale malarstwa krajów śródziemnomorskich w Aleksandrii. W latach 1959–1961 jego prace prezentowano na wystawach sztuki albańskiej w Erywaniu, Moskwie i Bukareszcie. W tym czasie publikował artykuły poświęcone sztuce i architekturze w prasie albańskiej. W 1969 został przyjęty do Związku Pisarzy i Artystów Albanii^[2]. W latach 1970-1973 prowadził wykłady dla studentów Instytutu Sztuk w Tiranie i projektował obiekty mieszkalne, hotele i szkoły w Tiranie.

W 1972 przygotowywał wielką wystawę indywidualną, na której miało się znaleźć 180 prac jego autorstwa. Wystawa została wstrzymana dwa dni przed otwarciem. Rok później na plenum Związku Pisarzy i Artystów został skrytykowany za odejście od wzorca socrealizmu. Pozbawiony możliwości projektowania i prowadzenia wykładów trafił na zesłanie, do jednej z wsi w okolicach Tirany, w celu reedukacji. Aresztowany 14 października 1978. W toku śledztwa przeciwko Velo wykorzystano zeznania jego żony Luçiany Naraçi, która współpracowała z Sigurimi^[4]. Po 6 miesiącach śledztwa w kwietniu 1979 został skazany na 10 lat pozbawienia wolności i skierowany do obozu pracy przymusowej w Spaçu. Po aresztowaniu skonfiskowano 246 obrazów i 73 rzeźby, a także teczki z rękopisami, które zostały zniszczone.

Obóz opuścił na mocy amnestii w styczniu 1986. Podjął wtedy pracę jako robotnik niewykwalifikowany w fabryce wyrobów precyzyjnych w Tiranie. Przywrócony do pracy architekta w sierpniu 1991, został zatrudniony w Instytucie Studiów i Projektów w Tiranie. W lipcu 1991 wziął udział w wystawie zbiorowej dziesięciu malarzy albańskich w Centrum Kultury Il Campo w Campomarino (Włochy). w 1992 Narodowa Galeria Sztuki w Tiranie zorganizowała wystawę retrospektywną twórczości M.Velo, prezentując 100 zachowanych dzieł. W 1995 po raz pierwszy zaprezentował publicznie poezję i rysunki, które powstały w więzieniu, w ramach wystawy Kokeqethja (Ogolona głowa). Swoje prace prezentował także w Polsce (Łódź, Zielona Góra). W katalogu wydanym w 1995 znalazło się kilka wierszy M.Velo, w tłumaczeniu Doroty Horodyskiej.

Od grudnia 1991 działał w Albańskim Forum Praw Człowieka, rok później został członkiem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. W albańskiej telewizji pojawiał się jako niezależny komentator spraw politycznych. Oprócz albańskiego posiadał obywatelstwo amerykańskie.

Jako komentator polityczny zasłynął wypowiedziami, w których uznawał rozwój „mentalności islamskiej” za jedno z największych zagrożeń dla współczesnej Albanii^[5].

W polskim przekładzie[edytuj | edytuj kod]

• Dziesięć lat

Obraz jest anormalny

orzekli śledczy eksperci

Malarz jest normalny

orzekli psychiatrzy eksperci

Tego nie mogli rozstrzygnąć

sądowi eksperci

dlatego dziesięć lat

dostałem.

(tłum. Dorota Horodyska)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Strona internetowa artysty. maksvelo.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-29)].
• Maks Velo, Obrazy utracone, wyd. Galeria GI, Zielona Góra 1995 (katalog wystawy)
• Byliśmy uczestnikami surrealistycznego przedstawienia, rozm. Bartłomiej Kachniarz i Jakub Radomir Kumoch, Najwyższy Czas 1996/43.