Leopoldo Nobili

Leopoldo Nobili
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

5 lipca 1784
Trassilico, prowincja Lukka

Data i miejsce śmierci

5 lub 22 sierpnia 1835
Florencja

Zawód, zajęcie

fizyk

Narodowość

włoska

Alma Mater

Accademia militare di Modena
École Polytechnique

Stanowisko

profesor

Pracodawca

Museo di storia naturale sezione di zoologia La Specola, Florencja

Odznaczenia
Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Leopoldo Nobili (ur. 5 lipca 1784[1][2] w Trassilico, prowincja Lukka, zm. 5[1] lub 22 sierpnia[2] 1835 we Florencji) – włoski fizyk, pionier w dziedzinie elektromagnetyzmu i termoelektryczności, wynalazca m.in. „termostosu” (baterii termopar) oraz kilku typów galwanometrów o wysokiej czułości, wykorzystywanych np. w czasie pionierskich badań właściwości promieniowania cieplnego, magnetyzmu ziemskiego, „prądów bioelektrycznych” (wniósł wkład w powstanie neurofizjologii).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w pobliżu miejscowości Lukka (Toskania); jego rodzicami byli Pellegrino i Irene Amorotti. Uczył się początkowo w Modenie, w nowej szkole inżynierii wojskowej i artylerii (wł. Accademia militare di Modena), a następnie w paryskiej École Polytechnique – był uczniem Ampère’a, matematyka i jednego z twórców nauki o elektryczności i magnetyzmie (zob. prawo Ampère’a). Studiował w latach 1799–1804[3] – w czasach, gdy Napoleon Bonaparte pełnił urząd pierwszego Konsula Francji (od przewrotu 18 brumaire’a do uchwalenia I Cesarstwa Francuskiego).

Po skończeniu studiów początkowo służył w artylerii[4]. W latach 1807–1811 był kierownikiem, w randze kapitana, w fabryce broni w Gardone Val Trompia (prowincja Brescia)[3][1]. W roku 1812 zgłosił się ochotniczo do służby czynnej i brał udział w rosyjskiej kampanii Napoleona jako adiutant gen. Eugeniusza de Beauharnais (syna cesarzowej Józefiny), dowodzącego m.in. w bitwie pod Borodino. Został odznaczony Legią Honorową[3].

W roku abdykacji Napoleona i rozpoczęcia kongresu wiedeńskiego (1814–1815)[a] Leopoldo Nobili porzucił służbę wojskową. Zajął się badaniami naukowymi oraz działalnością polityczną, występując jako przeciwnik absolutyzmu i zwolennik zjednoczenia licznych księstw Italii (zob. też powstanie karbonaryzmu)[3].

Starając się o możliwość powrotu do ojczystego kraju i połączenia się z rodziną, zwrócił się z prośbą o pomoc do dyrektora Muzeum Księstwa Modeny i Reggio we Florencji. Dyrektor – Vincenzo Antinori[5] – poparł jego prośbę o azyl. Nobili został wezwany przez Leopolda II do Florencji, gdzie zamierzano wznowić w Museo di Fisica e Storia Naturale działalność edukacyjną (zawieszoną po upadku Napoleona i powrocie do Toskanii Ferdynanda III, ojca Leopolda II). Otrzymał stanowisko profesora fizyki i rozpoczął akademickie wykłady elektromagnetyzmu[3][6]. Prowadził również badania naukowe.

1
Mapa Europy w roku 1812
2
Bitwa pod Borodino (5–7 września 1812)
3
Historia zjednoczenia Włoch

Zakres badań[edytuj | edytuj kod]

Alessandro Volta demonstruje Napoleonowi baterię ogniw

Leopoldo Nobili kontynuował badania Ampère’a (swojego nauczyciela), Coulomba (zob. prawo Coulomba) i Poissona (profesora École Polytechnique w latach 1806–1809)[1].

Interesował się przede wszystkim naturą prądu elektrycznego. Starał się wyjaśnić, dlaczego dwa różne rodzaje prądu – „prąd termoelektryczny”, wywoływany różnicą temperatur, oraz „prąd hydroelektryczny”, występujący w roztworach, np. w ogniwie Alessandro Volty – wywierają takie samo oddziaływanie elektromagnetyczne (zob. indukcja magnetyczna). Doszedł do fałszywego wniosku, że prąd płynący w ogniwach galwanicznych nie jest efektem chemicznych reakcji na elektrodach (anodowe utlenianie i katodowa redukcja), lecz jest z reakcją związany tylko pośrednio – przyczyną bezpośrednią jest wystąpienie różnicy temperatur, spowodowanej wydzielaniem się ciepła reakcji. W obu przypadkach (ogniwa „termoelektrycznego” i „hydroelektrycznego”) przepływa „prąd termoelektryczny”[1].

Leopoldo Nobili wniósł istotny wkład w rozwój fizyki, projektując i konstruując aparaty pomiarowe, m.in. baterię termopar („termostos”[7]) lub kilka modeli galwanometrów. Ich wysoka czułość umożliwiła prowadzenie badań „prądów bioelektrycznych”, np. reakcji mięśni zwierząt pobudzanych napięciem elektrycznym[3][6] (zob. Luigi Galvani). Uważa się, że skonstruowanie czułych galwanometrów umożliwiło narodziny nowoczesnej neurofizjologii[3][6][8] (w pracy pt. From Galvani to patch clamp: the development of electrophysiology, opublikowanej w roku 2006[9], jest cytowany artykuł Nobiliego z roku 1828, pt. Comparaison entre les deux galvanometres les plus sensibles, la grenouille et le moltiplicateur a deux aiguilles, suivie de quelques resultats noveaux).

Aparaty, które konstruował Nobili, były również wykorzystywane w czasie pionierskich badań promieniowania cieplnego i magnetyzmu ziemskiego, wykonywanych wspólnie z innym włoskim fizykiem, Macedonio Mellonim[4] (obaj naukowcy wspólnie opracowali m.in. nowe modele aparatów pomiarowych, np. Nobili-Melloni radiant-heat thermopile)[6].

1
A

Galwanometr astatyczny Nobilego[10]

A – zasada działania („para Nobilego”),
B – ilustracja z Leçons de Physique 1904,
C – eksponat w Teylers Museum

2
B
3
C

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

Nobili opublikował m.in. (wybór według Google Books)[11]:

  • 1819 – Introduction à la Mécanique de la Matière (wsp. C. Morand),
  • 1819 – Introduzione alla meccanica della materia,
  • 1820 – Nuovo trattato d'ottica, o sia La scienza della luce dimonstrata coi principj di meccanica,
  • 1822 – Nuovi trattati sopra il calorico, l'elettricità e il magnetismo,
  • 1824 – Questioni sul magnetismo,
  • 1826 – Sopra un galvanometro: con nuove aggiunte (wsp. Giovanni Battista Amici, Giuseppe Tramontini),
  • 183? – Memoirs divers Leopoldo Nobili (wsp. Vincenzio Antinori),
  • 1831 – Sopra la forza elettromotrice del magnetismo Leopoldo Nobili (wyd. niem. Ueber die elektoromotorische Kraft des Magnetismus; wsp. Vincenzio Antinori),
  • 1832 – Sopra vari punti di magneto-elettricismo (wsp. Vincenzio Antinori),
  • 1832 – Alcune esperienze sopra le nuove correnti e le scintille magneto-elettriche (wsp. Silvestro Gherardi),
  • 1832 – Descrizione delle nuove calamite elettriche ed osservazioni sulle medesimi (wsp. Vincenzo Antinori),
  • 1832 – Nuove esperienze elettromagnetiche e teoria fisica del magnetismo di rotazione (wsp. Vincenzo Antinori)[12],
  • 1832 – Teoria fisica delle induzioni elettro-dinamiche,
  • 1833 – Nuove osservazioni sopra le apparenze elettromagnetiche,
  • 1833 – Nuove osservazioni sopra le apparenze elettro-chimiche,
  • 1834 – Leopoldi Nobili Articoli sopra il calore e l'elettricità,
  • 1834 – Memorie ed osservazioni - Tom 1,
  • 1834 – Collection of pamphlets on mesmerism (współautorstwo)
  • 1834 – Descrizione di due nuove pile termo-elettriche e loro uso nelle ricerche calorifiche del cav. prof. L. Nobili,
  • 1834 – Memoire ed osservazioni edite ed inedite,
  • 1834 – Note sul magnetismo,
  • 1834 – Sopra l'elettricità animale,
  • 1835 – Memoria su l'andamento e gli effetti delle correnti elettriche dentro le masse conduttrici del cav. L. Nobili.

J.Z. Buchwald w Complete Dictionary of Scientific Biography wyróżnił[1]:

  • Sur une nouvelle classe de phènomènes èlectrochimiques, Annale’s de chimie, 34 (1827), 280–297,
  • Sur la nature des courans èlectriques, Bibliothèque universelle, 37 (1828), 118–144, 180–184,
  • De la distribution et des effects des courans èlectriques dans les masses conductrices, ibid., 49 (1835), 263–281, 416–436.

Pośmiertnie ukazały się m.in.[11]:

  • 1838 – Sul confronto dei circuiti elettrici coi circuiti magnetici e sul calore intestino della terra
  • 1838 – Nuovi trattati sopra il calorico, l'elettricità e il Magnetismo,
  • 1838 – Questioni sul magnetismo del cavaliere Leopoldo Nobili,
  • 1838 – Sul confronto dei circuiti elettrici coi circuiti magnetici e sul calore intestino della terra. Memoria,
  • 1840 – Sopra l'identità dell'attrazione molecolare coll'astronomica, opera del cavaliere Leopoldo Nobili di Reggio….

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Krater Nobili na zdjęciu wykonanym przez Lunar Orbiter 1 (lewy górny)[13]

Dorobek Leopolda Nobiliego jest wymieniany w przeglądowych opracowaniach, dotyczących historii fizyki, oraz publikacjach poświęconych jego roli w rozwoju tej dziedziny, takich jak L’eredità scientifica di Leopoldo Nobili. Dibattito teorico e ruolo degli strumenti nella fisica del primo Ottocento (1984)[14]. Rekonstrukcje wielu aparatów pomiarowych, które skonstruował, są eksponowane w Museo Galileo we Florencji (Istituto e Museo di Storia della Scienza)[6]. Wciąż ukazują się w druku wznowienia jego publikacji, np.[11]: Memoria Su L'Andamento E Gli Effetti (2010), Nuovi Trattati Sopra Il Calorico, L'Elettricit E Il… (2012).

Imię Nobili nadano jednemu z kraterów księżycowych (średnica: 42 km, 0,2°N, 75,9°E)[13]. Nazwę Via Leopoldo Nobili nosi jedna z ulic Modeny[15].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Postanowienia kongresu przywróciły polityczne i ekonomiczne rozbicie Italii, istniejące przed rewolucją francuską i wojnami napoleońskimi, m.in. Modena i Toskania ponownie znalazły się pod rządami Habsburgów (zob. Franciszek IV Habsburg-Este), Parmę przekazano cesarzowej Marii Ludwice, Leopold II (Ferdynand IV Burbon) otrzymał Neapol i Sycylię, gdzie utworzył Królestwo Obojga Sycylii.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Jed Z. Buchwald: Nobili, Leopoldo. [w:] Complete Dictionary of Scientific Biography [on-line]. www.encyclopedia.com, 2008. [dostęp 2014-09-10]. (ang.).
  2. ↑ a b Edvige Schettino: NOBILI, Leopoldo. www.treccani.it, 2013. [dostęp 2015-12-21]. (wł.).
  3. ↑ a b c d e f g Edvige Schettino: Nobili, Leopoldo. [w:] Dizionario Biografico degli Italiani, Volume 78 (2013) [on-line]. www.treccani.it. [dostęp 2014-09-09]. (wł.).
  4. ↑ a b John Daintith, red.: Biographical Encyclopedia of Scientists, Third Edition. CRC Press, 2008-08-18, s. 565–566.
  5. ↑ Antinòri, Vincenzo. [w:] L'Enciclopedia Italiana Treccani.it [on-line]. www.treccani.it. [dostęp 2014-09-10]. (wł.).
  6. ↑ a b c d e Leopoldo Nobili 1784–1835. [w:] Strona internetowa Museo Galileo – Institute and Museum of the History of Science [on-line]. brunelleschi.imss.fi.it. [dostęp 2014-09-09]. (wł.).; Section of Rooms XV and XVI, Leopoldo Nobili’s Instruments.
  7. ↑ termostos, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2014-09-09].
  8. ↑ Stanley Finger, Marco Piccolino: The Shocking History of Electric Fishes: From Ancient Epochs to the Birth of Modern Neurophysiology. OUP USA, 2011. ISBN 0-19-536672-7, ISBN 978-0-19-536672-3.
  9. ↑ Alexei Verkhratsky, O.A. Krishtal, Ole H. Petersen. From Galvani to patch clamp: the development of electrophysiology. „Pflügers Archiv – European Journal of Physiology  : Cell and Molecular Physiology”, s. 233–247, 2006. DOI: 10.1007/s00424-006-0169-z. ISSN 0031-6768. (ang.). 
  10. ↑ Thomas B. Greenslade Jr. > Electrical Measurements: Astatic Galvanometer. [w:] Instruments for Natural Philosophy [on-line]. physics.kenyon.edu. s. Strona internetowa Kenyon College, Gambier, Ohio. [dostęp 2014-09-12]. (ang.).
  11. ↑ a b c inauthor: Leopoldo Nobili. [w:] Wyszukiwarka books.google.pl [on-line]. [dostęp 2014-09-10].
  12. ↑ Leopoldo Nobili, Vincenzo Antinori: Nuove esperienze elettromagnetiche e teoria fisica del magnetismo di rotazione. Internet Archive, 1832. [dostęp 2014-09-10]. (wł.).
  13. ↑ a b Lunar Nomenclature. planet4589.org, 2004. [dostęp 2014-09-11]. (ang.).
  14. ↑ L’eredità scientifica di Leopoldo Nobili. Dibattito teorico e ruolo degli strumenti nella fisica del primo Ottocento. Reggio Emilia: 1984.
  15. ↑ Modena – Via Leopoldo Nobili. [w:] Mappa di Modena [on-line]. www.tuttocitta.it. [dostęp 2014-09-11]. (wł.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Leopoldo_Nobili&oldid=72874247”