Lasy hyrkańskie

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Lasy hyrkańskie[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Las hyrkański w ostanie Gilan w Iranie (2008)
Państwo

 Azerbejdżan
 Iran

Typ

przyrodniczy

Spełniane kryterium

IX

Numer ref.

1584

Region[b]

Europa i Ameryka Północna
Azja i Oceania

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2019
na 43. sesji

Dokonane zmiany

2023

36°15′30,8″N 51°13′01,7″E/36,258556 51,217139
Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Lasy hyrkańskie[1][2] (azer. Hirxan meşələri, pers. ‏جنگل‌های هیرکانی‎) – kompleksy wilgotnych lasów strefy umiarkowanej rozciągające się wzdłuż południowego wybrzeża Morza Kaspijskiego, tworzące masyw leśny ciągnący się łukiem o długości ok. 1000 km od Niziny Lenkorańskiej i Gór Tałyskich w południowo-wschodnim Azerbejdżanie, poprzez północne stoki gór Elburs, aż po prowincję Golestan w północnym Iranie.

W 2019 roku piętnaście obszarów w północnym Iranie porośniętych przez lasy hyrkańskie wpisano na podstawie kryterium przyrodniczego IX na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 2023 roku dokonano rozszerzenia wpisu o dwa komponenty znajdujące się w Parku Narodowym Hirkan w Azerbejdżanie[3].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Lasy hyrkańskie jesienią (2019)

Historia lasów hyrkańskich sięga okresu sprzed 25–50 mln lat, kiedy roślinność ta pokrywała większość strefy klimatu umiarkowanego na półkuli północnej[1][3]. W okresach zlodowaceń wycofywała się jednak z zajmowanych terenów, by później ponownie rozrosnąć się w łagodniejszych warunkach klimatycznych[3]. Do czasów współczesnych roślinność ta zachowała się w formie szczątkowej w ciągłym pasie o długości ok. 1000 km rozciągającym się od południowo-wschodniego Azerbejdżanu, przez północny Iran, po Park Narodowy Golestan[4][3][5].

Obszar lasów hyrkańskich obejmuje teren o profilu wysokościowym od nieco poniżej poziomu morza aż do linii drzew na wysokości ok. 2500–2800 m n.p.m.[4] Znaczna część lasów położona jest w niedostępnym terenie, na północnych stokach masywu Elburs i w Górach Tałyskich[4].

Lasy hyrkańskie w Azerbejdżanie (2019)

Ze względu na izolację geograficzną występuje więc tu ogromna bioróżnorodność zarówno w zakresie flory, jak i fauny, obejmująca liczne gatunki reliktowe i endemiczne[3]. Najstarsze odnalezione tu okazy drzew liczą ok. 300–400 lat, a niektóre nawet 500 lat[2][3]. W lasach bardzo zróżnicowana i bogata jest warstwa podszytu[4].

Zróżnicowany jest również klimat masywu lasów hyrkańskich. Wilgotność zmniejsza się stopniowo od północnego zachodu w kierunku południowo-wschodnim i wschodnim[4]. Roczna suma opadów przekracza 2000 mm w północno-zachodnich kompleksach leśnych i spada do ok. 500 mm na wschodzie[4].

Między ekosystemem leśnym a sąsiednimi ekosystemami występują dwa główne ekotony. W górach Elburs lasy liściaste graniczą z subalpejską i alpejską roślinnością poduszkową, nie występuje tu piętro lasów iglastych charakterystyczne dla innych lasów górskich na półkuli północnej[4]. Natomiast w niektórych innych miejscach lasy liściaste stykają się z lasami jałowcowymi, półsuchymi łąkami, a nawet obszarami półpustyń[4].

Lasy hyrkańskie stanowią ekoregion WWF nr 649 (dawniej PA0407[6]) o nazwie Caspian Hyrcanian Mixed Forests[5].

Flora[edytuj | edytuj kod]

Na terenie lasów hyrkańskich wykazano występowanie ponad 3200 gatunków roślin naczyniowych. Ze względu na znaczną izolację geograficzną tego obszaru występuje tu wiele gatunków reliktowych, endemicznych oraz rzadkich, często zagrożonych[3]. Endemitów i subendemitów typowo hyrkańskich jest ok. 300 gatunków, natomiast ok. 500 gatunków to endemity irańskie[3]. Roślinami reliktowymi występującymi na tym obszarze są m.in. parocja perska (Parrotia persica), skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia) i brzostownica kaukaska (Zelkova carpinifolia)[7], albicja biało-różowa (Albizia julibrissin) i hurma kaukaska (Diospyros lotus)[4] oraz glediczja kaspijska(inne języki) i dąb kasztanolistny[5].

Fauna[edytuj | edytuj kod]

Lampart perski(inne języki) (Panthera pardus saxicolor)

Obszar lasów hyrkańskich zamieszkują populacje wielu gatunków ptaków oraz ssaków o znaczeniu lokalnym, regionalnym i globalnym[3]. Wykazano występowanie ok. 180 gatunków ptaków typowych dla wilgotnych lasów liściastych strefy umiarkowanej, m.in. sikory perskiej(inne języki), muchołówki półobrożnej, kraski, orła cesarskiego, orła stepowego i turkawki[3], dla ochrony których wyznaczono na tym terenie kilka ostoi ptaków IBA[7][4].

W regionie porośniętym przez te lasy odnotowano obecność ok. 58 gatunków ssaków, w tym populacji zagrożonego lamparta perskiego(inne języki), rysia euroazjatyckiego i kota błotnego[7]. Występuje tu również koza bezoarowa i owca dzika (argal), myszarka kaukaska[5], 18 gatunków nietoperzy, a z dużych ssaków wilk i niedźwiedź brunatny[3][7] oraz szakal złocisty[5]. Herpetofauna obejmuje ponad 30 gatunków gadów oraz kilka endemicznych gatunków płazów, natomiast w górskich strumieniach regionu lasów hyrkańskich zamieszkuje ponad 50 gatunków rodzimych ryb słodkowodnych[4].

Lasy hyrkańskie zamieszkiwał również tygrys kaspijski – podgatunek tygrysa azjatyckiego wymarły w II połowie XX wieku[7].

Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]

Wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO zostały następujące kompleksy lasów hyrkańskich[8]:

Nr identyfikacyjny Nazwa Państwo Jednostka administracyjna[4][7] Współrzędne Obszar (w ha) Strefa buforowa (w ha)
1584bis-001 Golestan (północny) Iran Golestan, Chorasan Północny 37°25′17,3″N 55°43′27,4″E/37,421472 55,724278 17 873,18 64 300,77
1584bis-002 Golestan (południowy) Golestan, Chorasan Północny, Semnan 37°20′26,4″N 55°43′32,3″E/37,340664 55,725639 10 658,08
1584bis-003 Abr (wschodni) Golestan, Semnan 36°48′45,3″N 54°56′41,6″E/36,812581 54,944889 6 672,52 23 323,35
1584bis-004 Abr (zachodni) 36°48′57,0″N 55°06′03,4″E/36,815831 55,100942 10 991,08
1584bis-005 Dżahan Nama Golestan 36°39′55,0″N 54°24′05,5″E/36,665278 54,401528 11 339,73 26 862,83
1584bis-006 Bula Mazandaran 36°05′55,8″N 53°23′37,5″E/36,098828 53,393750 17 516,47 12 344,21
1584bis-007 Alimestan 36°10′24,9″N 52°24′14,2″E/36,173583 52,403942 394,3 845,98
1584bis-008 Waz (wschodni) 36°16′44,8″N 52°07′30,2″E/36,279108 52,125056 2 218,16 3 720,15
1584bis-008 Waz (zachodni) 36°18′26,9″N 52°03′39,8″E/36,307467 52,061056 4 692,37
1584bis-010 Kodżur 36°32′45,7″N 51°40′03,5″E/36,546025 51,667639 14 891,8 9 628,5
1584bis-011 Czahar-Bagh 36°15′30,8″N 51°13′01,7″E/36,258556 51,217139 6 886,44 2 663,8
1584bis-012 Choszke Daran 36°43′38,1″N 51°03′50,3″E/36,727247 51,063967 214,47 39,08
1584bis-013 Sijahrud-e Rudbar Gilan 36°53′59,2″N 49°40′19,3″E/36,899772 49,672028 11 197,4 15 897,4
1584bis-014 Gast Rudchan 37°03′56,0″N 49°09′09,9″E/37,065556 49,152744 10 541,13 16 015,37
1584bis-015 Lisar 37°56′08,0″N 48°49′56,4″E/37,935550 48,832333 3 397,61 1 487,35
1584bis-016 Dangyaband Azerbejdżan Lenkoran 38°45′16,1″N 48°40′57,0″E/38,754475 48,682506 2 703 20 670
1584bis-017 Dolina İstisuçay Astara 38°27′17,9″N 48°40′45,5″E/38,454967 48,679303 12 817 21 632
Suma: 145 004,74 219 431,41
Mapa konturowa Azerbejdżanu, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „'''16'''”, natomiast blisko dolnej krawiędzi nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „'''17'''”
Kompleksy lasów hyrkańskich na mapie Azerbejdżanu.
Cyfry na mapie odpowiadają kolejności w sekcji powyżej
Mapa konturowa Iranu
Kompleksy lasów hyrkańskich na mapie Iranu.
Cyfry na mapie odpowiadają kolejności w sekcji powyżej

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Polski Komitet ds. UNESCO, Azerbejdżan [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-02] (pol.).
  2. ↑ a b Polski Komitet ds. UNESCO, Iran [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-02] (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k UNESCO World Heritage Centre, Hyrcanian Forests [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-05] (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l Hyrcanian Forests – Nomination 1584 (inscribed) Executive Summary, UNESCO World Heritage Centre, Teheran 2018 [dostęp 2024-04-05] (ang.).
  5. ↑ a b c d e Caspian Hyrcanian Mixed Forests [online], One Earth [dostęp 2024-04-05] (ang.).
  6. ↑ Temperate broadleaf and mixed forests – Central Asia: Northern Iran into southern Azerbaijan. [w:] WWF [on-line]. worldwildlife.org. [dostęp 2024-04-05]. (ang.).
  7. ↑ a b c d e f Hyrcanian Forests – Nomination 1584bis (inscribed extension) Executive Summary, UNESCO World Heritage Centre, Teheran–Baku 2021 [dostęp 2024-04-05] (ang.).
  8. ↑ UNESCO World Heritage Centre, Hyrcanian Forests – Maps [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-05] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lasy_hyrkańskie&oldid=73611794”