Krążowniki torpedowe typu Peyk
 Jeden z okrętów typu „Peyk-i Şevket” w początkowym okresie służby | |
| Kraj budowy | |
|---|---|
| Użytkownicy | |
| Stocznia | |
| Wejście do służby | |
| Zbudowane okręty | 2 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność | 775 ton (1907) |
| Długość | 80,1 m (między pionami) |
| Szerokość | 8,4 m |
| Zanurzenie | 4,6 m |
| Napęd | 2 pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania (moc indykowana 5100 KM) |
| Prędkość | 22 węzły |
| Zasięg | |
| Załoga | 125 (1907 r.) |
| Uzbrojenie | • 1907: |
| Opancerzenie | brak |
Krążowniki torpedowe typu Peyk (Peyk-i Şevket) – typ dwóch tureckich krążowników torpedowych z początku XX wieku, zbudowanych w niemieckiej stoczni Krupp Germaniawerft, wodowanych w 1906 roku. Służyły w marynarce Imperium Osmańskiego od 1907 roku, a następnie po modernizacji, w marynarce Republiki Turcji do końca II wojny światowej. Brały aktywny udział w wojnach bałkańskich i I wojnie światowej. W publikacjach typ ten bywa też określany jako Berk I Satvet[a].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Oba okręty zostały zamówione dla floty Imperium Osmańskiego w stoczni Krupp Germania w Kilonii 18 stycznia 1903 roku (numery stoczniowe 126 i 127)[3]. Ich zamówienie miało być rekompensatą za znaczne obniżenie kosztu modernizacji stojącego od 1900 roku w stoczni Kruppa starego pancernika barbetowego „Asar-i Tevfik”. Mimo to, cena za krążowniki torpedowe również okazała się bardzo niska, a Krupp po kilkuletnich negocjacjach przystał na dyktowane mu niekorzystne warunki z uwagi na chęć uzyskania dużego zamówienia na artylerię ze strony armii tureckiej, do czego ostatecznie doszło w 1904 roku[4].
Oficjalnie stępkę pod budowę obu jednostek położono dopiero w lutym 1906 roku, a wodowano je już 15 listopada i 1 grudnia tego roku[3]. Po próbach morskich, przybyły do Stambułu 13 listopada 1907 roku. Okręty otrzymały nazwy: „Peyk-i Şevket” i „Berk-i Satvet”, w 1924 roku skrócone do „Peyk” i „Berk”[3].
Jednostki typu Peyk klasyfikowane były w Turcji jako krążowniki torpedowe (tur. torpido-kruvazör)[3], aczkolwiek w literaturze anglojęzycznej są określane jako kanonierki torpedowe[1] (należy zauważyć, że w marynarce osmańskiej wyróżniano osobno klasę kanonierek torpedowych – tur. torpido gambot, chociaż starsze kanonierki torpedowe typu Peleng-i Derya były podobnej wielkości[5]).
Opis[edytuj | edytuj kod]
Architektura i kadłub[edytuj | edytuj kod]
Okręty miały charakterystyczną architekturę, z taranową dziobnicą i podniesionym pokładem dziobowym ciągnącym się na ponad 1/3 kadłuba[6]. Uskok pokładu dziobowego był maskowany przez nadburcia, ciągnące się aż do działa rufowego. W nadburciach wystawały na boki na każdej burcie dwa sponsony dla dział kalibru 57 mm, stojących na pokładzie górnym, osłoniętych płytkimi maskami, a trzecie działo tego kalibru na burcie umieszczone było o poziom wyżej, na końcu pokładu dziobowego[6]. Na pokładzie dziobowym i rufowym znajdowały się w osi podłużnej działa głównego kalibru w głębokich maskach przeciwodłamkowych. Za działem dziobowym umieszczona była mała nadbudówka dziobowa z odkrytym mostkiem, połączonym drabinką z platformą reflektora na maszcie[6]. Okręty miały dwa pochyłe palowe maszty, za nadbudówką dziobową i na rufie[1]. Na śródokręciu znajdowały się dwa proste kominy, przy tym tylny przesunięty był ku rufie. Wyróżniającym elementem sylwetki była znaczna przerwa między kominami, z centralnym nawiewnikiem pośrodku, o dużej średnicy, umieszczonym pomiędzy kotłowniami[6]. Po bokach kominów rozmieszczone były łodzie z żurawikami[6]. Kadłub był wykonany ze stali; publikacje nie wymieniają jakiegokolwiek opancerzenia okrętów[1].
Uzbrojenie[edytuj | edytuj kod]
Pierwotne uzbrojenie główne stanowiły dwa działa kalibru 105 mm Krupp o długości L/40 (40 kalibrów) na dziobie i rufie[3]. Uzupełniało je sześć dział kalibru 57 mm Krupp L/40, rozmieszczone po trzy na burtach[3] – według niektórych autorów, były to jednak prawdopodobnie działa półautomatyczne typowego niemieckiego kalibru 52 mm o długości L/55[7]. Niemieckie działa 105 mm (10,5 cm) L/40 strzelały pociskami o masie 16 kg, a działa 52 mm (5,2 cm) – o masie 1,8 kg[8]. Zapas amunicji kalibru 105 mm wynosił 691 pocisków, zaś 57 mm – 1800 pocisków[3]. Uzbrojenie uzupełniały dwa działka 37 mm Krupp i dwa karabiny maszynowe Hotchkiss[3] (według innych publikacji, szybkostrzelne działka Hotchkiss[1]). Zdjęcia wskazują, że po remoncie w połowie lat 20. zdjęto maski z dział 105 mm[9].
Uzbrojenie torpedowe składało się z jednej stałej nadwodnej wyrzutni torped 450 mm w stewie dziobowej i dwóch obrotowych wyrzutni 450 mm na pokładzie, umieszczonych po jednej na burcie, za otwieranymi nadburciami (obie wyrzutnie rozmieszczone były w rejonie śródokręcia, niesymetrycznie – lewoburtowa bliżej rufy)[3].
Napęd[edytuj | edytuj kod]
Napęd stanowiły dwie pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania produkcji stoczni Germania, o łącznej mocy indykowanej 5100 KM, napędzające 2 śruby[3]. Parę dostarczały cztery kotły wodnorurkowe Schulza, również produkcji Germanii[3]. Zapas paliwa – węgla wynosił 244 tony[3]. Na próbach okręty rozwijały prędkość do 22 węzłów, w 1915 roku prędkość spadła do 18 węzłów[3].
Modernizacja[edytuj | edytuj kod]
W latach 1936–1938 okręty przeszły modernizację i przebudowę w T.C. Gölcük Tersane w Gölcük[3]. Przebudowa całkowicie zmieniła i unowocześniła sylwetkę okrętów. Zastosowano konwencjonalny dziób, o prostej lekko wychylonej dziobnicy; zmieniono także kształt rufy[2]. Powiększono nadbudówkę dziobową, a na rufie maszt zamieniono na ażurową wieżyczkę z podstawą dla reflektora[10]. Przedni komin otrzymał kołpak, a na rufowym kominie zamontowano z tyłu niewielki maszt[10]. „Odchudzono” wyposażenie umieszczone na pokładzie, w tym indywidualne żurawiki dla ciężkich łodzi na śródokręciu zastąpił centralny żuraw między kominami[10].
Po modernizacji uzbrojenie stanowiły 2 działa kalibru 88 mm Krupp o długości lufy L/40 na pokładzie dziobowym i rufowym, 4 działka kalibru 37 mm Krupp i 2 wyrzutnie torped[3] (inne dane co do artylerii: 2 działa 88 mm L/45 i 4 działa 57 mm[2]). Działa 88 mm były odkryte, bez masek[10]. Zdemontowano przy tym mało użyteczną stałą dziobową wyrzutnię torped[2]. „Berk” mógł ponadto stawiać 25 min[3]. Według niektórych publikacji, z „Peyk” zdemontowano wyrzutnie torped[1].
Służba[edytuj | edytuj kod]
Oba okręty zostały wcielone do służby w marynarce osmańskiej w listopadzie 1907 roku[3]. „Berk-i Satvet” brał aktywny udział w działaniach I wojny bałkańskiej, wspierając jedyne dwa tureckie krążowniki pancernopokładowe („Mecidiye” i „Hamidye”). Między innymi, używany był do ostrzeliwania wojsk bułgarskich[11][12]. „Peyk-i Şevket” jednakże został w 1911 roku internowany w Suezie[13].
Okręty brały następnie udział w I wojnie światowej na Morzu Czarnym. „Berk-i Satvet” już pierwszego dnia działań na tym obszarze ostrzelał 29 października 1914 roku port w Noworosyjsku[14]. „Berk-i Satvet” został poważnie uszkodzony na rosyjskiej minie przed Bosforem 2 stycznia 1915 roku, a „Peyk-i Şevket” został zatopiony na płyciźnie torpedą brytyjskiego okrętu podwodnego HMS E11 6 sierpnia 1915 roku, po czym podniesiony[3]. Oba wróciły do służby po remoncie w 1917 roku[3]. Po I wojnie światowej jeden z okrętów miał być przekazany Portugalii w ramach reparacji, lecz ostatecznie nie doszło do tego z powodu rozpadu Imperium Osmańskiego i zawarcia nowego traktatu pokojowego[15].
Wraz z utworzeniem świeckiej Republiki Turcji, w 1924 roku okręty zostały przemianowane na „Peyk” i „Berk”[3]. Po remontach w połowie lat 20., „Berk” został ponownie wcielony do służby w Marynarce Wojennej Turcji w 1925 roku, a „Peyk” w 1927 roku[3]. W latach 1936–1938 oba krążowniki torpedowe przeszły modernizację, zmieniającą ich wygląd i uzbrojenie. Zmodernizowane okręty wykorzystywane były jako dozorowce i okręty szkolne, aczkolwiek nadal były klasyfikowane jako krążowniki torpedowe[2]. Podczas II wojny światowej Turcja pozostawała do 1945 roku neutralna i okręty nie uczestniczyły w walkach. „Peyk” został wycofany ze służby w 1944 roku, a „Berk” w 1945 roku, po czym zostały złomowane w latach 1953–1955[3].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Typ Peyk-i Şevket według Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 148–149; w publikacjach typ bywa też określany jako Berk-i Satvet (Gardiner i Gray (red.) 1985 ↓, s. 392).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Gardiner i Gray (red.) 1985 ↓, s. 392.
- ↑ a b c d e Patianin i Barabanow 2007 ↓, s. 35.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 148–149.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 12.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 157.
- ↑ a b c d e Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 149 (rysunek).
- ↑ Norman Friedman: Naval weapons of World War One. Seaforth Publishing, 2011, s. 316. ISBN 978-1-84832-100-7. (ang.).
- ↑ Norman Friedman: Naval weapons of World War One. Seaforth Publishing, 2011, s. 144-147. ISBN 978-1-84832-100-7. (ang.).
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 90.
- ↑ a b c d Na podstawie rysunku w Patianin i Barabanow 2007 ↓, s. 35.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 21–22, 149.
- ↑ Edward Erickson, Defeat in Detail: the Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group, 2003. ISBN 978-0-275-97888-4, s. 288–289 (ang.).
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 25.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 45.
- ↑ Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979, s. 372. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman steam navy 1828-1923. Conway Maritime Press, 1995. ISBN 0-85177-610-8. (ang.).
- Robert Gardiner, Randal Gray (red.): Conway’s All The World’s Fighting Ships 1906-1921. Londyn: Conway Maritime Press, 1985, s. 392. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
- Siergiej Patianin, M. Barabanow. Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomorja. „Morskaja Kampanija”. 3′, 2007. Moskwa. (ros.).