Kowalewo Pomorskie

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Kowalewo Pomorskie (ujednoznacznienie).

Kowalewo Pomorskie

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Plac 700-lecia w Kowalewie Pomorskim
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	golubsko-dobrzyński
Gmina	Kowalewo Pomorskie
Prawa miejskie	1275-1833, od 1929 (ponownie)
Burmistrz	Jacek Żurawski
Powierzchnia	4,45 km²
Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość	4072[1] 915 os./km²
Strefa numeracyjna	56
Kod pocztowy	87-410
Tablice rejestracyjne	CGD
Położenie na mapie gminy Kowalewo Pomorskie Kowalewo Pomorskie
Położenie na mapie Polski Kowalewo Pomorskie
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Kowalewo Pomorskie
Położenie na mapie powiatu golubsko-dobrzyńskiego Kowalewo Pomorskie
53°09′17″N 18°53′50″E/53,154722 18,897222
TERC (TERYT)	0405044
SIMC	0983540
Urząd miejski ul. Konopnickiej 13 87-410 Kowalewo Pomorskie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Kowalewo Pomorskie (do 22.IV.1939 Kowalewo^[2][3]; niem. Schönsee) – miasto w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie golubsko-dobrzyńskim, położone nad Strugą Młyńską. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kowalewo Pomorskie.

Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. Kowalewo Pomorskie liczyło 4072 mieszkańców^[1].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 4,45 km²^[4].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Miasto królewskie Kowalewo położone było w XVI wieku w województwie chełmińskim^[5], w 1662 roku należało do starostwa kowalewskiego^[6]. W latach 1954–1972 miasto było siedzibą władz gromady Kowalewo, ale nie należało do niej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego.

Pod względem historycznym Kowalewo Pomorskie leży w ziemi chełmińskiej^[7]. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na Pojezierzu Chełmińskim^[8][9].

Przez Kowalewo Pomorskie przebiega droga krajowa 15 i droga wojewódzka nr 554.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy Kowalewo było wzmiankowane w 1222 roku jako "quondam castrum Kovalewo"^[10]. Początkowo gród darowany biskupowi Chrystianowi przez Konrada I mazowieckiego. Od 1231 Kowalewo było we władaniu Krzyżaków. W 1262 i w latach 1269-1273 warownię krzyżacką oblegali nieskutecznie Litwini, Bartowie i Jaćwingowie^[10]. Krzyżacy w latach 1277–1303 na wąskim przesmyku między dwoma jeziorami (dziś nieistniejącymi) wybudowali tu kamienno-ceglany zamek. Zamek ten znajdował się na zachód od kościoła, na wzgórzu, na którym obecnie (od 1911 r.) znajduje się wieża ciśnień. Osada otrzymała prawa miejskie w 1275 roku.

Zamek był siedzibą komturii kowalewskiej. Po raz pierwszy komtur (bruder Rudulphus czu Schoneze kompthur) został wymieniony w 1278 roku^[10]. We wrześniu 1330 roku zamek był przez kilka dni bezskutecznie oblegany przez wojska Władysława Łokietka^[11].

W 1410 r. w bitwie pod Grunwaldem poległ komtur kowalewski Nicolaus von Vitz, dlatego też zamek w sierpniu został opanowany przez sprzyjających Polakom rycerzy Mikołaja (I) von Pfeilsdorfa i Hansa Polcke (z Pułkowa)^[10]. Po objęciu zamku przez wojska polskie, król oddał zamek w zarząd podkanclerzemu koronnemu Mikołajowi Trąbie. Po kilkunastu miesiącach Krzyżacy przy wsparciu oddziałów inflanckich Berna von Hevelmanna odzyskali zamek. W ramach wojny golubskiej w 1422 r., gdy w okolicy pojawiły się wojska Jagiełły, Krzyżacy sami spalili miasto, natomiast zamek wytrzymał oblężenie rozpoczęte 28 sierpnia. Zamek został zdobyty przez propolski Związek Pruski w lutym 1454 roku. W 1466 r. w wyniku pokoju toruńskiego Kowalewo powróciło do Polski, stając się siedzibą starostwa grodowego. W dniu 5 października 1716 doszło do bitwy pod Kowalewem między wojskami królewskimi a oddziałami konfederatów tarnogrodzkich. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku miasto znalazło się w zaborze pruskim. Po 1820 roku Prusacy rozebrali ruiny zamku. W latach 1833-1929^[12] pozbawione praw miejskich. Od 1920 roku ponownie w składzie Polski.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 31 grudnia 2022 r. miasto miało 4072 mieszkańców^[1].

• Piramida wieku mieszkańców Kowalewa Pomorskiego w 2014 roku^[13].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Do rejestru zabytków nieruchomych wpisane są obiekty^[14]:

• Kościół parafialny pw. św. Mikołaja z XIV/XV (nr rej.: A/365 z 19.03.1930) – zbudowany w latach 1286-1300 w stylu gotyckim, przebudowany w XVII-XVIII w., z XVI-wieczną polichromią i wyposażeniem renesansowym, barokowym i rokokowym.
• Ruiny zamku krzyżackiego (nr rej.: A/150/66 z 18.10.1934) – zbudowany w latach 1280-1300. Został rozbudowany w XIV wieku. Od 1466 roku był siedzibą polskich starostów. Zamek został uszkodzony podczas drugiej wojny szwedzkiej i zaczął niszczeć. Ruiny zamku zostały rozebrane przez Prusaków w drugiej połowie XIX wieku, a na miejscu dawnej wieży głównej zbudowano neogotycką wieżę wodną. Zachowały się fragmenty gdaniska (filar arkady) przy ul. Strażackiej i fundamenty czworobocznego budynku, a także część kamiennych murów obwodowych podzamcza opasających wzgórze zamkowe. Zamek posiadał ośmiokątną wieżę główną (stołp) i cztery narożne, otoczony był murami i fosą zasilaną z dwóch nieistniejących już jezior.
• Fragmenty murów miejskich z przełomu XIII-XIV wieku (nr rej.: A/145/63 z 18.10.1934) – pozostałości obwarowań miejskich z okrągłą basztą murowaną z kamienia i cegły.
• Zajazd z 1912 roku (nr rej.: A/678 z 3.06.1996) – znajdujący się przy placu Wolności 1. Do lipca 2019 roku stanowił siedzibę Urzędu Miejskiego.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

• Kościół katolicki: Parafia św. Mikołaja (pl. 700-Lecia 24)
• Świadkowie Jehowy: Sala Królestwa (ul. Kilińskiego 2)^[15]

Urodzeni w Kowalewie[edytuj | edytuj kod]

• Jan Moll (1912-1990) – polski lekarz, kardiochirurg, który jako pierwszy w Polsce podjął próbę – nieudaną – operacji przeszczepu serca.

Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]

• Szlak zielony o długości 71 km; trasa: Jabłonowo Pomorskie – Rywałd – Łopatki – Wąbrzeźno – Wałycz – Niedźwiedź – Wielkie Radowiska – Piątkowo – Pluskowęsy – Podborek – Kowalewo Pomorskie – Gajewo – Okonin – Elgiszewo – Ciechocin^[16]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

• Kowalewo Pomorskie (stacja kolejowa)
• Kowalewo Pomorskie Miasto
• Cmentarz żydowski w Kowalewie Pomorskim

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Strona Urzędu Miejskiego w Kowalewie Pomorskim
• Kowalewo (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 509 .