Korthalzja
 Korthalsia zippelii | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | korthalzja | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Korthalsia Blume Rumphia 2: 166. Jan-Aug 1843[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| K. rigida Blume[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Korthalzja, danan[5] (Korthalsia Blume) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Obejmuje 26[6][7]–28[8] gatunków. Rosną one w Azji Południowo-Wschodniej z centrum zróżnicowania w Malezji, gdzie występuje 25 gatunków[6]. Zasięg całego rodzaju obejmuje na północy Półwysep Indochiński, Andamany i Nikobary, a na południu i wschodzie sięga po Celebes i Nową Gwineę[7]. Rośliny te rosną w nizinnych lasach równikowych oraz w lasach na niższych obszarach górskich nie przekraczając wysokości 1000 m n.p.m.[7][9] Rozdęte nasady liści tych palm są często zasiedlane przez agresywne mrówki Camponotus saundersi[5]. Owady te chronią mszyce żerujące na tych roślinach, ale z drugiej strony odstraszają większych roślinożerców[9]. Owocami korthlazji żywią się dzioborożce[9].
Są to pnącza o pędach bardzo trwałych i silnych, ale ich znaczenie użytkowe jest mniejsze niż podobnych palm z rodzaju kalamus z powodu konieczności usuwania trwałych pochew liściowych[10] (odsłonięte pędy są szorstkie i matowe)[5]. Tym niemniej są one popularnie wykorzystywane w skali lokalnej, głównie do wyrobu mebli i w koszykarstwie[10]. Całe pędy wykorzystywane są do wiązania pni podczas wyrębu, a materiał plecionkarski do wyrobu sznurów i delikatniejszych zastosowań uzyskuje się po rozdzieleniu pędów na sznurowate pasma. Są one stosowane do wiązania elementów konstrukcyjnych domostw, ale też do wyrobu precyzyjnych i ozdobnych przedmiotów rękodzieła (koszyczków, pojemników) oferowanych często turystom. Pędy wykorzystywane są także przez wędrowców, drwali i myśliwych jako źródło wody – obficie wypływa ona z pędów tych palm po odcięciu ich szczytowej części[5]. Te silnie rozrastające się palmy bywają też sadzone jako ozdobne rośliny okrywowe (stosuje się w tej roli silnie przycinane okazy młodociane)[5].
Nazwa rodzaju upamiętnia holenderskiego botanika – Pietera Willema Korthalsa (1807–1892), który był badaczem flory Indonezji i dokumentował także rośliny z tego rodzaju[10].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Pnące palmy o pędach wyrastających kępiasto[7], długich (u K. rigida i K. laciniosa do 75 m), sięgających koron drzew w lasach, często widlasto rozgałęzionych, co znamienne i rzadkie u palm – także w górnej ich części[10][9]. Pędy bywają nagie, przynajmniej w dolnej części, często jednak okryte są trwałymi pochwami liściowymi[9].
- Liście
- Liczne, pierzastozłożone, skrętoległe. U nasady mają zamkniętą pochwę liściową u części gatunków przylegającą do pędu, u innych rozdętą, czasem sieciowato postrzępioną. Pochwy i osie liści są pokryte kolcami. Oś liścia wyciągnięta jest często (przynajmniej na dojrzałych liściach) w długą wić pokrytą haczykowatymi kolcami, służącą jako organ czepny. Poszczególne listki są wąsko lub szeroko rombowate[7][10], wokół wierzchołków wyraźnie piłkowane, od spodu zwykle srebrzystoszare[10]. U niektórych gatunków liczba listków jest zredukowana do kilku, czasem tylko dwóch[9].
- Kwiaty
- Korthalzje to palmy monokarpiczne – na szczytach pędów rozwija się jednocześnie po maksymalnie 12 kwiatostanów wyrastających z kątów zwykle silnie zredukowanych liści, czasem przebijając się przez pochwę liściową, a po wydaniu owoców roślina zamiera[10][9]. Kwiatostany są pojedynczo lub podwójnie podzielone, rzadko niepodzielone, pokryte gęsto rosnącymi i przylegającymi przysadkami, są zwykle brązowe i pokryte gęsto włoskami. Poszczególne kwiaty są obupłciowe i ułożone są gęsto i skrętolegle w obrębie kwiatostanu[10]. Okwiat składa się z sześciu listków w trzech okółkach, z których zewnętrzne tworzą u nasady rurkę. Pręcików jest 6 do 9. Ich nitki są mięsiste, pylniki u różnych gatunków krótkie lub długie. Zalążnia kulista, trójkomorowa i z trzema zalążkami, zwieńczona wąskostożkowatą szyjką słupka[9].
- Owoce
- Kuliste, elipsoidalne lub jajowate, brązowe, pokryte dachówkowato nachodzącymi na siebie łuskami[10], zwykle jednonasienne, z mięsistym mezokarpem[7][10].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj klasyfikowany jest do monotypowego podplemienia Korthalsiinae z plemienia Calameae i podrodziny Calamoideae w obrębie arekowatych Arecaceae[10][4].
- Wykaz gatunków[8]
- Korthalsia angustifolia Blume
- Korthalsia bejaudii Gagnep. ex Humbert
- Korthalsia brassii Burret
- Korthalsia celebica Becc.
- Korthalsia cheb Becc.
- Korthalsia concolor Burret
- Korthalsia debilis Blume
- Korthalsia echinometra Becc. – korthalzja rotangowa, danan biczolistny
- Korthalsia ferox Becc.
- Korthalsia flagellaris Miq.
- Korthalsia furcata Becc.
- Korthalsia furtadoana J.Dransf.
- Korthalsia hispida Becc.
- Korthalsia jala J.Dransf.
- Korthalsia junghuhnii Miq.
- Korthalsia laciniosa (Griff.) Mart.
- Korthalsia lanceolata J.Dransf.
- Korthalsia merrillii Becc.
- Korthalsia minor A.J.Hend. & N.Q.Dung
- Korthalsia paucijuga Becc.
- Korthalsia rigida Blume
- Korthalsia robusta Blume
- Korthalsia rogersii Becc.
- Korthalsia rostrata Blume
- Korthalsia scaphigeroides Becc.
- Korthalsia scortechinii Becc.
- Korthalsia tenuissima Becc.
- Korthalsia zippelii Blume
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-04-01] (ang.).
- ↑ a b Korthalsia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-04-01].
- ↑ a b Genus: Korthalsia Blume. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-04-01].
- ↑ a b c d e Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 366-367. ISBN 978-83-61320-17-3.
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 493, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 340. ISBN 978-3-642-08378-5.
- ↑ a b Korthalsia Blume. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-04-01].
- ↑ a b c d e f g h Korthalsia Blume, Rumphia 2: 166 (1843). [w:] PALMweb: Palms of the World Online [on-line]. [dostęp 2020-04-01].
- ↑ a b c d e f g h i j k Andrew Henderson: Palms of Southern Asia. Princeton, Oxford: The New York Botanical Garden, Princeton University Press, 2009, s. 116-118. ISBN 978-0-691-13449-9.