Klavže (zapory wodne)
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 Zala Klavže w 1850 roku. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ | kulturowy |
| Spełniane kryterium | II, IV |
| Numer ref. | |
| Region[b] | Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę | 2012 |
Klavže (zapory wodne) – słoweńskie budowle wodne będące zabytkami techniki zbudowane na rzece Idrijca i potokach Klavžarica, Belca i Zala. Służyły do gromadzenia wody, aby móc przetransportować drewno do kopalni rtęci w Idriji.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Kopalnia rtęci w Idriji potrzebowała na swoje potrzeby dużych ilości drewna. Używano go do przygotowania stempli w tunelach kopalni, sprzętu górniczego i do spalania przy wytopie rudy. Po wyczerpaniu drzewa w okolicy kopalni musiano szukać go w okolicy, ale nie był możliwy transport drogami, które nie istniały. Aby je sprowadzić nie można było również wykorzystać potoków i rzek, których poziom był zbyt niski, szczególnie w miesiącach letnich. Dlatego zbudowano klavže, które były zaporami wodnymi zbierającymi w zbiorniku wodę, która po otwarciu wrót transportowała zgromadzone poniżej pnie w dół, do kopalni[1][2].
Pierwsze drewniane konstrukcje zbudowano na potoku Zala w 1589 roku[3]. W 1595 roku powstała zapora na rzece Idrijca i 1750 roku na Belca. Początkowo były to konstrukcje drewniane, pierwsze konstrukcje murowane wykonał miejscowy murarz Jožef Mrak. Pierwsza powstała w wąwozie Idrijca i nosi nazwę Idrijske klavže. Po otwarciu wrót woda spływająca kanałami w ciągu 30 minut i niosła drewno do odległej o 20 km Idriji. Podczas jednego spuszczenia wody można było przetransportować do 13 000 m³ drewna. Drugą częścią systemu była bariera o długości 413 metrów zbudowana w Idriji, którą nazywano „grablje”. Działała ona jak olbrzymie sito i zatrzymywała spławiane pnie[4]. Po I wojnie światowej Idrija została włączona do państwa włoskiego. Włosi zaczęli budować drogi i nimi zwozić drewno na potrzeby kopalni. System zapór działał sprawnie do 1926 roku, gdy grablije zostało zniszczone przez wielka powódź[2]. Opuszczone klavže niszczały. Najpierw rozpadły się drewniane wrota, ale murowane budowle ocalały. Zostały one odrestaurowane w latach 80. i 90. XX wieku[3]. W 1968 roku zostały gminnym zabytkiem techniki, a od 2001 roku zabytkiem krajowym. W Muzeum Miejskim w Idriji można zobaczyć modele, które wyjaśniają jak funkcjonował cały system transportu drewna[5]. Muzeum, które powstało w 1953 roku było odpowiedzialne za remont klavžy i sprawuje nad nimi opiekę[6][7].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Klavže w języku słoweńskim to rzeczownikiem w liczbie mnogiej i oznacza bramy. Pochodzi od łacińskiego słowa clausura (zamknięcie), ale do języka słoweńskiego został zapożyczony z niemieckiego słowa die Klause[5].
Klavže[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Idriji powstało 5 zapór.
Na rzece Idrijca:
- Idrijca Klavže zaczęto budować od 1767 do 1772 r. Wysokość zapory wynosiła 11,3 m, długość ponad 41,4 m, a grubość ponad 10,8 m. Zapora powstała na wysokości 707 m n.p.m. Przeprowadzono przez nią dwa kanały o szerokości 3,8 m i wysokości 5,6 metra, które zamknięto potężnymi wrotami. Zbiornik miał 785 m długości i gromadził 210 000 m³ wody. Zapora funkcjonowała do 1925 roku[1].
Na potoku Belca powstały dwie zapory:
- Brusove klavže lub Belčne klavže zostało zbudowane w latach 1767–1769. Wysokość zapory wynosiła 8,9 m, długość ponad 34,8 m, a grubość 6,5 m[3].
- Putrihove klavže zaczęto budować w latach 1767–1769. Zapora miała 7,2 metra wysokości, ponad 44 metry szerokości i była gruba na 8,5 m. Działała do 1926 roku[8].
Na rzece Klavžaricy jedna:
- Kanomeljske klavže zaczęto budować w latach 1812–1813. Wysokość zapory wynosiła 14 m, szerokość ponad 32,6 m i grubość 10,2 metra. Zapora funkcjonowała do 1912 roku. Podczas renowacji w 2005 roku obok zbudowano małą elektrownię HPP Klavžarica, która wykorzystuje wodę z zapory[9].
Na potoku Zala jedna:
- Smrečne klavže zaczęto budować w 1772 roku. Wysokość bariery wynosiła 8,5 m, długość powyżej 27,3 m, a grubość bariery powyżej 6,7 m. Zapora pracowała do 1849 roku[10].
Wpis na listę światowego dziedzictwa UNESCO[edytuj | edytuj kod]
W 2012 roku klavže jako część kopalni rtęci w Idriji zostały wpisane na listę światowego dziedzictwo UNESCO[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Klavže na Idrijci (Water barriers on Idrijca river) [online], Wikiloc | Trails of the World [dostęp 2020-03-29] (ang.).
- ↑ a b Idrijske klavže [online], Mladinska knjiga [dostęp 2020-03-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-29] (słoweń.).
- ↑ a b c Brusove klavže – DEDI [online], www.dedi.si [dostęp 2020-03-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-29].
- ↑ Tadej BRATE, VPLIV PRVEGA IDRIJSKEGA LAUFA NA RAZVOJ GOZDNIH ŽELEZNIC [online], 2014.
- ↑ a b Flood Dams, Klavže [online], Culture.si [dostęp 2020-03-29] (ang.).
- ↑ a b Zgodovina muzeja [online], Mestni muzej Idrija [dostęp 2020-03-29] (słoweń.).
- ↑ Luigi Micheletti Award [online], www.luigimichelettiaward.eu [dostęp 2020-03-29].
- ↑ Putrihove klavže – DEDI [online], www.dedi.si [dostęp 2020-03-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-23].
- ↑ male hidroelektrarne – Hidroelektrarne [online], www.seng.si [dostęp 2020-03-29].
- ↑ Predmet: Kraški pojavi od Idrije do Divače [online], skupnost.sio.si [dostęp 2020-03-29].