Karol Tchorek

Karol Tchorek
Ilustracja
Sygnatura artysty na rzeźbie Warszawska Jesień
Data i miejsce urodzenia

30 października 1904
Serock

Data i miejsce śmierci

10 kwietnia 1985
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

rzeźba

Ważne dzieła
  • tablice upamiętniające Miejsca Walki i Męczeństwa
  • Macierzyństwo
  • pomnik żołnierzy i partyzantów w Ostrowi Mazowieckiej
  • pomnik żołnierzy polskich w Perth
  • Warszawska jesień
Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
Multimedia w Wikimedia Commons
Pracownia Karola Tchorka przy ul. Smolnej 36 m. 10 w Warszawie
Warszawska jesień (1975)
Grób Karola Tchorka na cmentarzu Powązkowskim

Karol Tchorek (ur. 30 października 1904 w Serocku[1], zm. 10 kwietnia 1985 w Warszawie) – polski rzeźbiarz, marszand i kolekcjoner sztuki. Projektant pomników, działacz ZPAP, odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 30 października 1904 w Serocku. Wywodził się z biednej rodziny chłopskiej Szczepana i Anny z Michalczyków[2]. Wykształcenie ogólne zakończył na 4 klasach gimnazjum. W wieku 15 lat, jako ochotnik, brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. We wczesnej młodości pracował m.in. jako piaskarz na Wiśle. W 1920 ochotniczo służył w Wojsku Polskim. Edukację artystyczną rozpoczął w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa w Warszawie (1921–1925[1]), a kontynuował w stołecznej Szkole Sztuk Pięknych[3] (1926–1932[1]). Jego nauczycielami byli m.in. Jan Szczepkowski i Tadeusz Breyer[4]. Od 1929 pozostawał członkiem Spółdzielni Rzeźbiarskiej Forma[5]. Współpracował z Towarzystwem Popierania Przemysłu Ludowego, rozpoczął też kolekcjonowanie wycinanek kurpiowskich. W 1932 był stypendystą Funduszu Kultury Narodowej[6]. Z 1937 pochodzi jego projekt sarkofagu Józefa Piłsudskiego[5].

W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległy dwie pracownie Karola Tchorka - na warszawskim Powiślu i w Broku[7]. Stracił też swój dom i prowadzony przez siebie w latach 1943–1944 Salon Sztuki Nike. Jego działalność kontynuował w okresie 1945–1951[5]. Nike stanowiła de facto połączenie prywatnej galerii sztuki z nieoficjalnym antykwariatem[7]. W roku 1945 wziął udział w I Walnym Zjeździe Delegatów ZPAP w Krakowie, dzięki czemu został sekretarzem Prezydium Zarządu Głównego organizacji. Funkcję tę pełnił w latach 1945–1946[5]. W tym czasie pomagał m.in. ludowemu rzeźbiarzowi, Leonowi Kudle, którego prace kolekcjonował[8]. W późniejszym okresie pełnił funkcje kierownicze w Sekcji Rzeźby Okręgu Warszawskiego ZPAP[5].

W 1949 Karol Tchorek wygrał ogłoszony rok wcześniej przez SARP konkurs na realizację tablic upamiętniających publiczne egzekucje wykonywane w Warszawie podczas II wojny światowej[9]. Do dziś w stolicy Polski znajduje się ok. 200 tablic zaprojektowanych przez artystę[10]. Z kolei w 1952 brał udział w pracach przy MDMie, czego efektem było powstanie płaskorzeźby Macierzyństwo przy ul. Marszałkowskiej w Warszawie[3]. Z 1959 pochodzi wykonany przez niego pomnik żołnierzy i partyzantów w Ostrowi Mazowieckiej. W 1970 dla brytyjskiego miasta Perth wykonał pomnik żołnierzy polskich, a w 1975 rzeźbę Warszawska jesień, która znajduje się na skwerze Bohdana Wodiczki na tyłach Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie[5].

Od 4 czerwca 1936 był żonaty z Zofią z Kochanowiczów, artystką-tkaczką. Mieli dwoje dzieci – Olafa i Mariusza (1939–2004)[11], krytyka sztuki i współzałożyciela Galerii Foksal w Warszawie. Po II wojnie światowej cała rodzina mieszkała przy ul. Miedzeszyńskiej na Saskiej Kępie w Warszawie[12], natomiast w latach 70. XX wieku artysta pracował w Warszawie przy ul. Smolnej 36/10[1].

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 255-2-17)[13].

Wybrane dzieła[edytuj | edytuj kod]

Tablice w Warszawie[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Tablice pamiątkowe Tchorka w Warszawie.
Tablica wg projektu Tchorka wmurowana w ścianę budynku Ministerstwa Edukacji Narodowej przy al. J.Ch. Szucha 25

Jako zwycięzca ogólnokrajowego konkursu z 1948 Karol Tchorek stał się projektantem tablic upamiętniających miejsca straceń z okresu II wojny światowej w Warszawie[9]. W mieście znajduje się ok. 200 tablic wykonanych według projektu z 1949. Część z nich zawiera błędne informacje, np. w odniesieniu do liczby ofiar, w związku z czym interwencje podejmowała m.in. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[10]. Wykonana została m.in. inwentaryzacja tablic, jednak błędne napisy nie zostały oficjalnie poprawione[14].

Wybrane wystawy[edytuj | edytuj kod]

  • X Salon. Malarstwo, grafika, rzeźba (1938)[15]
  • I Ogólnopolska Wystawa Plastyki
  • II Ogólnopolska Wystawa Plastyki
  • III Ogólnopolska Wystawa Plastyki
  • Plastycy w walce o pokój (1950)
  • Rzeźba warszawska 1945–1958
  • Rzeźba polska 1945–1960
  • Rzeźba w XV-lecie PRL
  • XX lat Ludowego Wojska Polskiego w twórczości plastycznej
  • Rzeźbiarze Saskiej Kępy wczoraj i dziś (2011)[16]
  • Sztuka wszędzie. Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie 1904–1944 (2012)[17]


Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W Serocku, rodzinnym mieście rzeźbiarza, znajduje się ulica nazwana jego imieniem[20].

W 1990 warszawska pracownia Karola Tchorka przy ul. Smolnej 36 m. 10 została wpisana do rejestru zabytków[21]. Pracownią oraz spuścizną po artyście opiekowała się Fundacja Tchorek-Bentall[22], założona przez artystkę Katharine Bentall, wdowę po Mariuszu Tchorku, synu rzeźbiarza[23]. W 2021 prace Karola Tchorka i wyposażenie jego pracowni zostały przekazane na rzecz miasta przez jego synową i spadkobierczynię Katharine Bentall[24][25].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Tchorek Karol. W: Słownik artystów plastyków. Artyści plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP 1945–1970. Słownik biograficzny. Maria Serafińska (kierownik redakcji). Warszawa: Okręg Warszawski ZPAP, 1972, s. 579.
  2. ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 314. [dostęp 2021-11-19].
  3. ↑ a b Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 176, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
  4. ↑ Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 174-175, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
  5. ↑ a b c d e f Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 175, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
  6. ↑ Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 178, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
  7. ↑ a b Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 179, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
  8. ↑ Aleksander Jackowski: Pochwała zbieractwa. cyfrowaetnografia.pl. [dostęp 2011-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-11)].
  9. ↑ a b Ella Chmielewska: Niepamięć w upamiętnianiu: szczególność miejsc traumy a typowość pamięci w ikonosferze Warszawy. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 101, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
  10. ↑ a b Tomasz Urzykowski: Warszawska historia do poprawki. gazeta.pl, 2009-07-15. [dostęp 2011-09-19].
  11. ↑ Mariusz Tchorek nie żyje [online], wyborcza.pl [dostęp 2021-10-13].
  12. ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa – historia dzielnicy, jej mieszkańcy, środowisko artystyczne, sklepy i kawiarnie.... W: Hanna Faryna Paszkiewicz: Saska Kępa. Murator, 2001, s. 19. ISBN 83-915407-0-7.
  13. ↑ Cmentarz Stare Powązki: OLAF TCHOREK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-19].
  14. ↑ Tomasz Urzykowski: Niewidzialna ręka "poprawia" pamiątkowe tablice. gazeta.pl, 2011-08-31. [dostęp 2011-09-19].
  15. ↑ X Salon. Malarstwo, grafika, rzeźba. Warszawa: Instytut Propagandy Sztuki, 1938.
  16. ↑ Rzeźbiarze Saskiej Kępy wczoraj i dziś. Warszawa: Klub Kultury Saska Kępa, 2011.
  17. ↑ Sztuka wszędzie. Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, 2012. ISBN 978-83-61558-91-0.
  18. ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  19. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  20. ↑ Serock, ul. Karola Tchorka. maps.google.pl. [dostęp 2011-09-19].
  21. ↑ Wykaz obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - Warszawa, nid.pl, s.47 [dostęp: 30 sierpnia 2012]
  22. ↑ Fundacja Tchorek - Bentall. ngo.pl. [dostęp 2011-09-19].
  23. ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Tom II. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 145. ISBN 978-83-62020-42-3.
  24. ↑ Stworzył tablice ku czci ofiar ulicznych egzekucji. Jego pracownia i kolekcja rzeźb trafiły w ręce miasta. tvn24.pl/tvnwarszawa, 2021-07-08. [dostęp 2021-07-08].
  25. ↑ Warszawa zadba o pracownię twórcy tablic upamiętniających wojenne egzekucje. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 26 października 2021. [dostęp 2021-10-28].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945–2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, seria: Rocznik „Rzeźba polska”. ISBN 978-83-85901-71-6.
  • Ella Chmielewska: Niepamięć w upamiętnianiu: szczególność miejsc traumy a typowość pamięci w ikonosferze Warszawy. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945–2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, seria: Rocznik „Rzeźba polska”. ISBN 978-83-85901-71-6.
  • Ella Chmielewska, Agnieszka Chmielewska, Mariusz Tchorek, Paul Carter. A Warsaw address: a dossier on 36, Smolna Street. „The Journal of Architecture”. 15, s. 7–38, 2010. London: Routledge. (ang.). 

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Karol_Tchorek&oldid=71913164”