Karol Pietschka
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Praca | |
| Styl | |
| Budynki | |
| Projekty | przebudowa Starego Zamku w Żywcu |
Karol Pietschka (ur. 1818 w Wędryni[1][2], zm. 17 lub 19 lutego 1891 w Żywcu[3]) – architekt, arcyksiążęcy zarządca budowlany, projektant wielu obiektów budowlanych na Żywiecczyźnie.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Jego rodzicami byli Michał i Małgorzata z domu Knop[3][2][4]. Ukończył cztery klasy Cieszyńskiego Gimnazjum Powiatowego[3] oraz kurs pedagogiczny[3]. W wieku 18 lat praktykował przez pół roku przy katastralnych pomiarach lasu[3]. Pracował trzy lata jako murarz[3]. Pracował w Arcyksiążęcej Cieszyńskiej Komorze w ekonomiach Górki, Pierściec i Drogomyśl w latach 1837–1844[3]. W roku 1845 objął stanowisko adiunkta budowlanego w Cieszynie[3].
Przyjechał do Żywca w 1849 roku[3], po utworzeniu tamże Arcyksiążęcej Dyrekcji Dóbr[1], awansował na starszego adiunkta budowlanego I klasy i rozpoczął pracę od 1 stycznia tegoż roku[3]. Mieszkał i pracował w Żywcu[1] dla Albrechta Fryderyka Habsburga[3]. Poślubił Józefinę Gaber, córkę Karoliny Romano i zarządcy dóbr żywieckich Józefa[4][2] w 1851 roku[3], miał z nią syna Emeryka Antoniego Karola (ur. 1852[4]) oraz córkę Izabelę Alojzę Marię Annę (ur. 1859[4])[3]. Mieszkał z rodziną w samodzielnie zaprojektowanym budynku arcyksiążęcej propinacji w Żywcu przy dzisiejszej ul. Tadeusza Kościuszki 41[3]. W 1852 roku został mianowany zarządcą ekonomicznym III klasy, w 1857 roku nadano mu II klasę tegoż stanowiska, a w 1869 I klasę[3]. 1 stycznia 1891 roku (lub w 1890 roku[2]) został nadinżynierem, co gwarantowało pensję w wysokości 300 florenów[3]. Był aktywny twórczo przez 42 lata[1], mieszkał w Żywcu do końca życia[3]; prawdopodobnie nie znał języka polskiego lub znał go słabo[3]. Zmarł 17 lub 19[2] lutego 1891 roku[3] na zawał serca na Ispie w Żywcu[4][2].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Był przedstawicielem historyzmu[1], nawiązywał w swoich pracach do stylu arkadowego, neogotyku czy architektury alpejskiej, np. tyrolskiej[5] czy szwajcarskiej[1]. Chętnie wykorzystywał żeliwo w swoich projektach[1]. Zostawił po sobie ponad 250 projektów[1][3]; w Muzeum Miejskim w Żywcu znajdują się 52 projekty[1], a Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Bielsku-Białej przechowuje około 200 jego projektów[1][2]. Projektował głównie gajówki[4][5] i leśniczówki, ale także kościoły i kapliczki przydrożne, budynki gospodarcze, zajazdy, karczmy, mosty, obiekty przemysłowe (tartaki, browary, kuźnie[4]), domy robotników leśnych, drwali[6] i kolonistów, kamienice, rezydencje, a także małą architekturę ogrodową[1]. Zachowało się około 80% jego zrealizowanych projektów[1].
Wybrane projekty[edytuj | edytuj kod]
- przebudowa Starego Zamku w Żywcu, w tym projekt elewacji w stylu arkadowym[7], masztu na wieży zamkowej, sklepień krużganków, żeliwnych kolumienek na krużgankach (projekt od 1850[8][3], przebudowa w latach 50. XIX wieku oraz projekty z lat 1870–1975[8] po pożarze zamku w 1870 roku[9])[1]
- murowany budynek nadleśnictwa w Przyborowie (wzniesiony w 1852[4], w latach 90. XX wieku posterunek policji[4], obecnie przedszkole[10])
- leśniczówka w Złatnej (1853[4][11][12]) w formie szwajcarskiej willi[4]
- rozbudowa kościoła w Cięcinie (projekt 1853[13], rozbudowa 1857–1893[13])
- brama wjazdowa z ogrodzeniem parkowym w Żywcu (projekt 1863)[14]
- budynek fabryki kleju, mączki kostnej i kwasu siarkowego w Żywcu (tzw. Kościarnia[14], projekt 1868[14])[1]
- neogotycka kaplica św. Wita w Starym Żywcu (projekt 1869[14][1], zburzona w 1964[15]
- studnia św. Floriana na Rynku w Żywcu[4] na rzucie krzyża greckiego (wzniesiona w 1863)[16]
- Nowy Zamek w Żywcu[4] (pałac arcyksięcia Albrechta[17], projekt w latach 1883–1885[17], wznoszony od 1885[18], obecnie siedziba Zespołu Szkół Drzewnych i Leśnych[18])
- Browar Arcyksiążęcy w Żywcu, w tym: słodownia ze spichlerzami jęczmienia i słodu, suszarnia, budynek laboratoryjny, Budynek Główny, hala maszyn, chłodnia i warzelnia (1857[13]), kotłownia z kominem, leżakownia z lodownią, bednarnia (1865[13]) oraz budynki administracyjne i gospodarcze[1] (projekty od 1854[3])
- zabudowania huty w Węgierskiej Górce[4]
- budynek arcyksiążęcej propinacji w Żywcu[3]
- altana brzozowa, zapewne przy pałacu w Żywcu (1874)[14]
- budynek mieszkalny z kancelarią przy tartaku w Soli (1876)[19]
- kościół św. Wawrzyńca i św. Kazimierza Królewicza w Rajczy[20] (projekt 1885[13], budowa 1886–1890[13])
- kościół św. Klemensa w Zawoi (projekt 1886[21], zakończenie budowy 1888[21])[22]
- śluza na kanale w parku w Żywcu (1890)[14]
- gajówki: m.in. w Rycerce (1871), w Soli (1876), w Glince (1877), na hali Bystra w Kamesznicy (1884)[23]
- dom nadgajowego na polanie Błazikówka w lesie Kocierz (1877)[23]
- budynki nadleśnictwa: w Ujsołach (1854)[11] i Zawoi (1878)[24]
- karczmy: w gminie Koszarawa (1873), w Międzybrodziu (1888)[25] oraz drewniany zajazd w Ujsołach (1874)[25]
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Browar w Żywcu -
Stary Zamek w Żywcu -
Nowy Zamek w Żywcu -
budynek Nadleśnictwa Dóbr Żywieckich w Przyborowie -
Leśniczówka w Złatnej -
kościół w Rajczy -
kościół w Zawoi -
Projekt kaplicy św. Wita w Żywcu -
Projekt elewacji zamku w Żywcu
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Jakub Marcjasz: Karol Pietschka. Nasz archiducalis major geometra. [w:] naszemiasto.pl Żywiec [on-line]. Polska Press, 2016-03-29. [dostęp 2021-01-26].
- ↑ a b c d e f g Husar 2004 ↓, s. 13.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Dorota Firlej: Arcyksiążęcy Browar w Żywcu - część 2. [w:] ŻywiecInfo.pl [on-line]. 2015-12-06. [dostęp 2021-01-26].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n J. W. R.. Karol Pietschka –Architekt Arcyksięcia Albrechta Habsburga. „Gazeta Żywiecka”. 9 (19), s. 3, 1990-09. ISSN 1231-6725.
- ↑ a b Husar 2004 ↓, s. 14.
- ↑ Husar 2004 ↓, s. 18.
- ↑ Zamki i Pałace przywrócone do dawnej świetności. 2011, s. 9.
- ↑ a b Firlej 2004 ↓, s. 71.
- ↑ J. W. R.. Prace Karola Pietschki w starym zamku w Żywcu. „Gazeta Żywiecka”. 20 (10), s. 7, 1990-10. ISSN 1231-6725.
- ↑ Budynek nadleśnictwa w Przyborowie. [w:] infoserwis-etnokultura.pl [on-line]. [dostęp 2021-01-27].
- ↑ a b Husar 2004 ↓, s. 16.
- ↑ Tomasz Wolff: Architekt Habsburgów. 2001-10-05. [dostęp 2021-03-29].
- ↑ a b c d e f Husar 2004 ↓, s. 21.
- ↑ a b c d e f Firlej 2004 ↓, s. 74.
- ↑ Przewodnik. [w:] zywiec.pl [on-line]. [dostęp 2021-01-27].
- ↑ J. W. R.. Zabytki i nie tylko. Święty Florianie broń nas. „Gazeta Żywiecka”. 14 (4), s. 3, 1990-04. ISSN 1231-6725.
- ↑ a b Firlej 2004 ↓, s. 73.
- ↑ a b Czesław Gamrot: Fascynująca historia księżny Alicji. W: Kalendarz Śląski 2016. Izabela Kraus-Żur (red.). Czeski Cieszyn: Polski Związek Kulturalno-Oświatowy w Republice Czeskiej, 2015, s. 52. ISBN 978-80-87281-21-5.
- ↑ J. W. R.. Karol Pietschka –Architekt Arcyksięcia Albrechta Habsburga. „Gazeta Żywiecka”. 9 (19), s. 4, 1990-09. ISSN 1231-6725.
- ↑ Wacław Kolak, Robert Ślusarek, Zbigniew Guszkiewicz: Sanktuarium Matki Boskiej Kazimierzowskiej w Rajczy. Zofia Rączka (red.). Rajcza: Parafia Rzymskokatolicka w Rajczy, 1993, s. 19.
- ↑ a b Husar 2004 ↓, s. 20.
- ↑ Zawoja. [w:] Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce [on-line]. [dostęp 2021-01-26].
- ↑ a b Husar 2004 ↓, s. 15.
- ↑ Husar 2004 ↓, s. 17.
- ↑ a b Husar 2004 ↓, s. 19.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dorota Firlej: Plany przebudowy zamku żywieckiego oraz projekty innych obiektów. W: Żywieckie projekty Karola Pietschki – architekta arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga (wybór). Gabriela Bożek (red.). Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2004. ISBN 83-85871-39-X.
- Bożena Husar: Budownictwo drewniane w dobrach żywieckich według projektów Karola Pietschki. W: Żywieckie projekty Karola Pietschki – architekta arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga (wybór). Gabriela Bożek (red.). Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2004. ISBN 83-85871-39-X.