Kapituła kolegiacka św. Jerzego w Gnieźnie
 Kościół kolegiacki | |
| Państwo | |
|---|---|
| Data założenia | przed 1220 rokiem |
| Dziedzina | |
| prepozyt | ks. Tadeusz Nowak |
| Adres | ul. Kolegiaty 1 Gniezno |
Położenie na mapie Gniezna  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego  | |
 52°32′14,5″N 17°35′35,3″E/52,537361 17,593139 | |
Kapituła kolegiacka św. Jerzego na Zamku Gnieźnieńskim – jedna z trzech kapituł kolegiackich archidiecezji gnieźnieńskiej działająca przy kościele pw. św. Jerzego w Gnieźnie. Powstała najprawdopodobniej pod koniec XII wieku w wyniku fundacji książęcej[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historia kapituły sięga X wieku, kiedy to na Wzgórzu Lecha obok rezydencji książęcej została wzniesiona kaplica książęca, w którą opiekowało się kilkoro książęcych kapelanów[1]. Nie była to jednak jeszcze kapituła, która powstała najprawdopodobniej w wyniku uposażenia przez księcia kolegium kapelanów i przemianowanie go przez arcybiskupa gnieźnieńskiego na przełomie XII i XIII wieku. Niestety nie zachował się żaden akt erekcyjny, ani statut kapituły. Pierwsza wzmianka o Kapitule św. Jerzego pochodzi z 5 października 1220 roku z bulli papieża Honoriusza III powołującej Wincentego z Niałka na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Dokument ten wymienia przedstawiciela arcybiskupa elekta, którym był kanonik św. Jerzego Sędziwój[1].
Kapituła kolegiacka składała się z prepozyta i pięciu kanoników. Prawo prezenty posiadali książęta wielkopolscy, a po następnie królowie polscy[a][2]. W związku ze sprawowaniem funkcji w kapitule wiązały się otrzymywanie uposażenia odpowiednio dla prepozytury dwie wsie Łęka i Szczawin oraz dla kanonikatów po jednej wsi Malenin, Brzostek, Jerzykowo, Pierzyska oraz prawo do dziesięcin z kilkunastu wsi. Piątemu kanonikowi fundi[b] Strzałkowo przysługiwały jedynie dziesięciny ze wsi Strzałkowo i Paruszewo[3]. Kapituła ponadto posiadała kolegium wikariuszy składającego się z sześciu księży każdy mianowany przez jednego członka kapituły, a opłacanych początkowo z kasy książęcej w wysokości czterech grzywien rocznie, a następnie z daniny młyna konnego w Gnieźnie[4].
W 1418 roku prymas Mikołaj Trąba dokonał odnowy aktu erekcyjnego, jednak i ten dokument się nie zachował. Nie zachowały się również dokumenty mówiące jaki strój obowiązywał kanoników. Kanonikami zostawali głównie kanonicy już innych kapituł, dla których miało to być dodatkowe uposażenie[5]. 14 marca 1564 roku Zygmunt II August za zgodą arcybiskupa Jakuba Uchańskiego podpisał akt instalacyjny przekazujący prepozyturę kapitule prymasowskiej. Na mocy tego aktu ostatni prepozyt ks. kan. Florian Kotwicz miał otrzymywać coroczną zapomogę finansową[3]. W wyniku wojen, które miały miejsce w XVII i XVIII wieku w Polsce piąty kanonikat przestał przynosić jakiekolwiek dochody w wyniku czego w 1782 roku przestał istnieć[3]. W wyniku sekularyzacji dóbr kościelnych po rozbiorach kapituła utraciła również możliwość utrzymywania wikariuszy, których obowiązki przejęli mansjonarze katedralni. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości liczba kanoników malała, w 1938 roku był tylko jeden powołany w 1922 roku, natomiast w 1947 roku nie było już żadnego[5].
2 lutego 1963 roku kardynał Stefan Wyszyński odnowił kapitułę nadając jej statut, zgodnie z którym kapituła miała składać się z prepozyta, czterech kanoników gremialnych i kanoników honorowych, których liczby nie określono[5].
Obecny statut kapituły został nadany przez abpa Henryka Muszyńskiego w dniu 23 kwietnia 1994 roku. Skład kapituły został poszerzony do 10 kanoników gremialnych, a stan kanoników honorowych określono na liczbę porównywalną z liczbą kanoników gremialnych[6].
Kanonicy[edytuj | edytuj kod]
Obecnie w skład kapituły wchodzi 8 kanoników gremialnych, w tym prepozyt, dwóch kanoników seniorów, 10 kanoników honorowych i dwóch kanoników supra numerarii spoza diecezji[c].
Obecny skład Kanoników Gremialnych[c][7][edytuj | edytuj kod]
- ks. prał. dr Tadeusz Nowak – Prepozyt,
- ks. kan. dr hab. Andrzej Bohdanowicz, prof. UAM,
- ks. kan. Adam Zalesiak,
- ks. kan. dr Jarosław Bogacz,
- ks. kan. dr hab. Franciszek Jabłoński,
- ks. kan. Krzysztof Prus,
- ks. kan. dr Wojciech Rzeszowski
- ks. kan. dr Przemysław Kwiatkowski
Kanonicy Seniorzy[edytuj | edytuj kod]
- ks. Kazimierz Śmigiel, 2010 (inst. 1987)
- ks. Zbigniew Domagalski, 2019 (inst. 2004)
Kanonicy Honorowi[edytuj | edytuj kod]
- ks. Maciej Lisiecki, mian. 2004
- ks. Hieronim Szczepaniak, mian. 2004
- ks. Paweł Kowalski, mian. 2008
- ks. Tomasz Głuszak, mian. 2014
- ks. Dariusz Sobczak, mian. 2014
- ks. Józef Warczak, mian. 2014
- ks. Marek Chmara, mian. 2015
- ks. Stanisław Talaczyński, mian. 2015
- ks. Tomasz Ryś, mian. 2017
- ks. Adam Czechorowski, mian. 2017
Kanonicy Supra Numerarii[edytuj | edytuj kod]
- ks. Jan Andrzejczak, mian. 2000 (diec. bydgoska)
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ z przerwą w latach 1560-1562 kiedy to Zygmunt August przekazał dożywotnio prawo prezenty prymasowi Janowi Przerębskiemu, które po jego śmierci miało wrócić do korony
- ↑ z łac. fundus - gospodarstwo rolne
- ↑ a b stan na grudzień 2018
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Kryszak 1966 ↓, s. 129.
- ↑ Kryszak 1966 ↓, s. 130.
- ↑ a b c Kryszak 1966 ↓, s. 131.
- ↑ Kryszak 1966 ↓, s. 132.
- ↑ a b c Kryszak 1966 ↓, s. 133.
- ↑ Piotr Mroczkowski, Kapituła Kolegiacka św. Jerzego na Zamku Gnieźnieńskim w świetle Kodeksów Prawa Kanonicznego z 1917 i 1983 roku oraz ustawodawstwa archidiecezji gnieźnieńskiej XX wieku., „Prawo i Kościół” (14), Poznań: Pallottinum, 2022, s. 91-114.
- ↑ archidiecezja.pl 2018 ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kapityły Kolegiackie. Archidiecezja Gnieźnieńska. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-04)]. (pol.).
- Franciszek Kryszak. Kapituła kolegiacka św. Jerzego na zamku gnieźnieński. „Nasza Przeszłość”, 1966. Ks. Alfons Schletz CM - redaktor. Kraków: Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy. [dostęp 2018-12-30].
- Szczawin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 821.