Jerzy Przystawa
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| profesor nauk fizycznych | |
| Specjalność: teoria ciała stałego, teoria przejść fazowych | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Habilitacja | |
| Profesura | |
| Uczelnia | |
Jerzy Andrzej Przystawa ps. „Andrzej Łaszcz, Józef Put, Czesław Odrowąż, A.Ł.” (ur. 29 kwietnia 1939 w Czortkowie, zm. 3 listopada 2012[1] we Wrocławiu) – polski naukowiec, fizyk, profesor dr hab., specjalista w zakresie kwantowej teorii ciała stałego[a], nauczyciel akademicki na Uniwersytecie Wrocławskim (były kierownik Zakładu Fizyki Fazy Skondensowanej i Teorii Wielu Ciał w Instytucie Fizyki Teoretycznej), autor publikacji z dziedziny fizyki, a także artykułów i książek o tematyce społeczno-politycznej, inicjator i organizator Ruchu Obywatelskiego na rzecz Jednomandatowych Okręgów Wyborczych.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w kwietniu 1939 roku w polskim Czortkowie, niedługo przed zawarciem paktu Ribbentrop-Mołotow i agresją ZSRR na Polskę (zob. historia Czortkowa)[3]. Po wojnie uczył się na Ziemiach Odzyskanych. Maturę uzyskał w I LO im. Stefana Żeromskiego w Jeleniej Górze w roku 1954[4][b], a następnie studiował na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr). Uczestniczył w studenckich manifestacjach, wiecach i strajkach przeciw polityce władz. Studia ukończył w roku 1962[6][7].
Praca zawodowa[edytuj | edytuj kod]
Przed ukończeniem studiów pracował jako nauczyciel fizyki w liceum w Jeleniej Górze (1960–1962) oraz jako kierownik laboratorium w Jeleniogórskiej Wytwórni Optycznej[8]. Od roku 1962 był nauczycielem akademickim w Instytucie Fizyki Teoretycznej UWr. Stopień doktora otrzymał w roku 1968 na podstawie pracy nt. Kierunki magnetyzacji antyferromagnetyka Heisenberga (promotor Jan Rzewuski)[9][10]. Po doktoracie odbył staż naukowy w Międzynarodowym Centrum Fizyki Teoretycznej w Trieście[5]. Habilitację uzyskał w roku 1976 na podstawie pracy pt. Termodynamiczna teoria przejść fazowych oraz jej zastosowanie do magnetycznych przemian fazowych w związkach uranu[11]. Tytuł profesora nauk fizycznych został mu nadany w roku 1998[12][c]. Od roku 2010 pracował w Narodowym Centrum Badań Jądrowych w Świerku[5]. Prowadził również wykłady i badania naukowe w Cornell University (Ithaca, Nowy Jork), Stony Brook University (USA), Uniwersytecie Paryskim (Orsay), Uniwersytecie Dundee (UK), Uniwersytecie w Zagrzebiu, Chalmers University of Technology (Göteborg), Centrum Fizyki Teoretycznej (Triest), Uniwersytecie w Palermo, Zjednoczonym Instytucie Badań Jądrowych w Dubnej[13]. Był kierownikiem i redaktorem czterech Zimowych Szkół Fizyki Teoretycznej w Karpaczu[14].
Działalność polityczna[edytuj | edytuj kod]
W roku 1956 – okresie silnych napięć społecznych (zob. m.in. Poznański Czerwiec) – Jerzy Przystawa uczestniczył w wiecach i manifestacjach wrocławskich studentów. W roku 1968, jako młody nauczyciel akademicki, brał udział w wydarzeniach marcowych. Do NSZZ „Solidarność” należał od września 1980 roku. Wkrótce został członkiem uczelnianej Komisji Zakładowej (KZ), a następnie – w roku 1981 – łącznikiem między KZ a Zarządem Regionu Dolny Śląsk[6].
Po wprowadzeniu stanu wojennego (13 grudnia 1981) uczestniczył w organizacji uczelnianego Komitetu Strajkowego. Został członkiem KS, a następnie również RKS „S” Dolny Śląsk (14–24 grudnia 1981) i Komitetu Obrony Solidarności (KOS) na Dolnym Śląsku. Po aresztowaniu 12 marca 1982 roku był przetrzymywany we wrocławskim areszcie śledczym, a następnie internowany w obozie odosobnienia w Nysie[6].
Po zwolnieniu z obozu 4 lipca 1982 roku kontynuował działalność opozycyjną. Pisał artykuły, publikowane pod pseudonimami Andrzej Łaszcz, Józef Put, Czesław Odrowąż, A.Ł. we wrocławskich wydawnictwach podziemnych, m.in. w założonej przez siebie – ze współpracownikami[d] – Oficynie Niepokornych[15], wygłaszał odczyty w pomieszczeniach kościelnych i prywatnych mieszkaniach, uczestniczył w działaniach Duszpasterstwa Ludzi Pracy, Duszpasterstwa Akademickiego, Komitetu Pomocy Internowanym i ich Rodzinom. Był także współpracownikiem podziemnych pism „Obecność”, „Biuletyn Dolnośląski”, „Z dnia na dzień”, „Solidarność Walcząca” i „CDN”[16]. W roku 1989 protestował przeciwko obradom Okrągłego Stołu (był członkiem Sekretariatu Krajowego tzw. Porozumienia Szczecińskiego)[6]. Uważał, że wynegocjowana w czasie rozmów struktura państwa oddala Polskę od demokracji bezpośredniej (m.in. nie gwarantuje obywatelom biernego prawa wyborczego, a rodzaj ordynacji wyborczej sprawia, że obywatel posiadający prawo czynne ma niewielki wpływ na wynik wyborów swoich przedstawicieli do parlamentu)[17].
W roku 1990 wystąpił z Solidarności. W latach 1990–1998 był radnym Miasta Wrocław (rok 1990 – lista Wrocławskiego Klubu Politycznego „Wolni i Solidarni”[18], rok 1994 – lista Komitetu Wyborczego „Przeciw Układom”). Od roku 1991 był żarliwie zaangażowany w organizację Ruchu Obywatelskiego na rzecz Jednomandatowych Okręgów Wyborczych (JOW)[19]. W tymże roku współorganizował Stowarzyszenie Inicjatyw Polsko-Niemieckich[20].
W czerwcu 1991, razem z prof. Mirosławem Dakowskim z Warszawy, wystąpił do Prokuratora Generalnego z powiadomieniem o tzw. „aferze FOZZ” w oparciu o materiały uzyskane od inspektora NIK, Michała Falzmanna[3]. Po śmierci Falzmanna, wraz z M. Dakowskim, opublikował książkę Via bank i FOZZ, w której przedstawiono mechanizmy rabunku finansów publicznych. Przez kilkanaście lat był nękany nieskutecznymi, lecz dotkliwymi procesami sądowymi wytoczonymi przez osoby zamieszane w aferę FOZZ, nawet jeśli chodziło o aferzystów finansowych, którzy uciekli za granicę[21].
W wyborach parlamentarnych w 1997 bez powodzenia ubiegał się o mandat senatora z ramienia Ruchu Odbudowy Polski w okręgu wrocławskim (uzyskał 48 935 głosów i zajął szóste miejsce spośród dziesięciu kandydatów)[22].
Ideę JOW nieustannie propagował, m.in. na swoim blogu Sposób[17] w Salon24.pl. W marcu 2012 roku zamieścił tam np. tekst pt. „Plan dla Polski: Jednomandatowe Okręgi Wyborcze” (treść wystąpienia na Kongresie Protestu w Warszawie), którego fragment wyróżnił pogrubioną czcionką[19][e]:
Aby przeciwstawić się planom globalnym, aby uzyskać podmiotowość Polski i Polaków w europejskich i światowych rozgrywkach, konieczna jest idea jednocząca, ponad wszelkimi interesami partykularnymi poszczególnych grup społecznych, idea, która jest do przyjęcia i akceptacji dla wszystkich, idea, która nikogo nie antagonizuje, ale której realizacja wychodzi naprzeciw słusznym oczekiwaniom społecznym. Naturalnie, ta idea musi mieć w sobie potencjał dający nadzieję na zrealizowanie tego ambitnego, antyglobalistycznego zamiaru: przywrócenia Polsce miejsca podmiotowego w polityce międzynarodowej.
W dalszej części wystąpienia mówił m.in.[19]:
Dlaczego JOW jest rozwiązaniem??? Ponieważ, jak wykazała praktyka ostatniego roku, w systemie JOW (System Westminsterski) poseł zależy bardziej od wyborcy niż od szefa państwa, a więc Społeczny Rozdział Budżetu Państwa ma charakter bardzo racjonalny, tzn. osłania się interes grup najuboższych poprzez podnoszenie stopy wolnej od podatku, obniżanie podatków dla małych biznesów, nakładaniem wyższych podatków na kopalnie, państwo zajmuje się wypłatą minimalnej emerytury socjalnej równej dla wszystkich, a nie mega-emerytur dla wojska, policji i sadownictwa.
W końcu lipca 2012 (3 miesiące przed śmiercią) nadal apelował o kontynuację starań o zmianę ordynacji wyborczej, która w obecnej formie wypacza funkcjonowanie polskiej demokracji[23].
Został pochowany na Cmentarzu Świętej Rodziny przy ul. Smętnej we Wrocławiu (sektor 5, rząd 22, grób 1926)[24].
Ważniejsze publikacje[edytuj | edytuj kod]
Autorstwo i współautorstwo[edytuj | edytuj kod]
- Via bank i FOZZ: o rabunku finansów Polski (współautor Mirosław Dakowski), Komorów: „Antyk”, 1992 ISBN 83-86482-11-7.
- Otwarta księga. O jednomandatowe okręgi wyborcze Wyd. 4. (red. wspólnie z Romualdem Lazarowiczem), Wrocław: „Spes”, 1999
- Jednomandatowo!: ordynacja wyborcza dla Polski (współautorzy Mirosław Dakowski, Romuald Lazarowicz), 1997.
- Trans Atlantic: felietony nowojorskie, Wrocław: „Spes”, 1999 ISBN 83-911421-2-4.
- Nauka jak niepodległość o sytuacji polskich nauczycieli, Wrocław: „Spes”, 1999 ISBN 83-911421-0-8.
- Konieczność nieuświadomiona, Kąty Wrocławskie: Wydawnictwo „Wektory”, cop. 2006, ISBN 83-60562-06-7.
- Odkryj smak fizyki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, ISBN 978-83-01-16805-6[25][26]; wyd. 2 zm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, ISBN 978-83-01-17274-9.
i inne[27], m.in. zebrane w Bibliotece Narodowej[28] lub w serwisie Antysocjalistyczne Mazowsze[29].
Tłumaczenia[edytuj | edytuj kod]
- A. P. Cracknell, Magnetyzm kryształów: zastosowanie teorii grup symetrii kolorowej (z ang. tł. Jerzy Andrzej Przystawa, Andrzej Pękalski), Warszawa: PWN, 1982, ISBN 83-01-02519-0.
- Roger Penrose, Droga do rzeczywistości. Wyczerpujący przewodnik po prawach rządzących Wszechświatem (z ang. tł. Jerzy Przystawa), Warszawa: Prószyński i s-ka, 2006 ISBN 978-83-01-17274-9.
- N. David Mermin, Czas na czas: klucz do teorii Einsteina (z ang. przeł. Jerzy Przystawa), Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008, ISBN 978-83-7469-862-7.
Odznaczenia i upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Jerzy Przystawa nie przyjął żadnego z przyznawanych mu odznaczeń, trzykrotnie nie przyjął też tytułu profesora, starając się wywołać szerszą dyskusję na temat złego stanu polskiej nauki i sytuacji nauczycieli[13].
Pozostał w pamięci wielu Polaków, o czym świadczą m.in. słowa nekrologu[21]:
Jerzy Przystawa był wzorem postaw obywatelskich dla wszystkich Polek i Polaków. Był bowiem wielkim patriotą i rzecznikiem nas wszystkich. Dobrze i owocnie wpisał się do powikłanej i bolesnej historii naszego narodu, a pamięć o Nim i Jego słowa pomogą nam zachować rozwagę, nadzieję i mądrość w XXI wieku. Polska przestrzeń patriotyczna i naukowa straciła wybitnego uczestnika i nieustraszonego mentora.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zob. „Teoria ciała stałego” w materiałach dydaktycznych UMK[2].
- ↑ I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Jeleniej Górze ukończyła w roku 1964 Krystyna Chmieleńska[4], przyszła dr. chemii, żona J. Przystawy i współpracowniczka w działalności politycznej[5].
- ↑ W latach 1982 i 1989 Jerzy Przystawa odmówił przyjęcia tytułu, protestując przeciwko polityce władz wobec środowiska naukowego[6].
- ↑ Oficyna Niepokornych działała w latach 1987–1989. Jej założycielem i redaktorem naczelnym był Jerzy Przystawa. Spośród współpracowników są wymieniani: Irena i Krystyna Chmieleńskie, Krzysztof Kołosowski, Andrzej Kostka, Wiktor Kubica, Wojciech Niespodziewany, Czesław Przystawa, Stanisław Rutkowski, Wiesław Wodecki, Zbigniew Jabłoński[15].
- ↑ W roku 2012 Przystawa twierdził, że opozycyjne Prawo i Sprawiedliwość, kierowane przez Jarosława Kaczyńskiego (najsilniejsza z partii otwarcie aspirujących do ogólnonarodowego przywództwa), posługuje się sprytną socjotechniką – wszyscy Polacy, nie zgadzający się z Jarosławem Kaczyńskim, są spychani „na miejsce, na którym stało ZOMO” (są im przypisywane złe, antypatriotyczne intencje, a nawet zdrada interesów narodowych). Mówił m.in.[19]:
Propozycja Jarosława Kaczyńskiego nie jest interesująca. … Ciąży na nim bowiem odpowiedzialność nie tylko za okres rządzenia Polską z pozycji premiera, ale, a la longue, współodpowiedzialność za wszystko to, przy czym współuczestniczył od roku 1989. … zamiast szantażować nas piętnem zdrady interesów narodowych, powinien raczej złożyć jakąś samokrytykę, wskazać wyraźnie co w jego działaniach politycznych tych 23 lat było złe i szkodliwe dla Polski, co dzisiaj odrzuca i dlaczego.…
Jerzy Przystawa, 2012
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Uniwersytet: Nie żyje fizyk prof. Jerzy Przystawa. wyborcza.pl, 4 listopada 2012. [dostęp 2012-11-04].
- ↑ Włodzimierz Jaskólski: Teoria ciała stałego (kwantowa i „wielociałowa” natura zjawisk). [w:] Materiały dydaktyczne [on-line]. www.fizyka.umk.pl. [dostęp 2016-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-26)].
- ↑ a b Artur Heliak, Tak bardzo nam Pana brakuje [online], portal wroclife.pl, 25 października 2017 [dostęp 2018-10-18].
- ↑ a b Absolwenci I LO im. Stefana Żeromskiego w latach 1945–2011. [w:] Strona internetowa Zespołu Szkół Ogólnokształcących Nr 1 w Jeleniej Górze [on-line]. www.zerom.4me.pl. [dostęp 2016-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-11)].
- ↑ a b c Andrzej Czachor: Jerzy Przystawa w Świerku – ostatnie dwa lata. [w:] Strona Ruchu Obywatelskiego na rzecz Jednomandatowych Okręgów Wyborczych [on-line]. jow.pl. [dostęp 2016-03-15]., zob. też O tym, kto się nie znalazł listach wyborczych Kukiza, www.facebook.com.
- ↑ a b c d e Marek Golińczak; Agnieszka Klarman: Jerzy Andrzej Przystawa. [w:] Encyklopedia Solidarności [on-line]. www.encyklopedia-solidarnosci.pl. [dostęp 2016-03-15].
- ↑ Teresa Suleja (red.), Absolwenci Uniwersytetu Wrocławskiego, tom I (1946–1989), Acta Universitatis Wratislaviensis No 2433, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002, s. 363, ISBN 83-229-2277-9 [dostęp 2018-09-20].
- ↑ Jeleniogórskie Zakłady Optyczne Maschinenbau-Aktiengeselsschaft vorm. Starke & Hoffmann / Hirschberger Optische Werke GmbH. [w:] Portal Wratislaviae Amici [on-line]. dolny-slask.org.pl. [dostęp 2016-03-16].
- ↑ Kierunki magnetyzacji antyferromagnetyka Heisenberga w bazie „Prace badawcze” portalu Nauka Polska (OPI). [dostęp 2016-03-16].
- ↑ Wykaz zakończonych przewodów doktorskich na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii, [w:] Władysław Floryan (red.), Uniwersytet Wrocławski w latach 1945–1970. Księga Jubileuszowa, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970, s. 188 [dostęp 2021-11-07].
- ↑ Termodynamiczna teoria przejść fazowych oraz jej zastosowanie do magnetycznych przemian fazowych w związkach uranu w bazie „Prace badawcze” portalu Nauka Polska (OPI). [dostęp 2016-03-16].
- ↑ Prof. dr hab. Jerzy Andrzej Przystawa, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2007-08-02].[martwy link]
- ↑ a b Krzysztof Cena: Śp. profesor Jerzy Przystawa (1939 – 2012) wybitny polski patriota, naukowiec i działacz polityczny. [w:] 7 listopada 2012 [on-line]. wpolityce.pl. [dostęp 2016-03-16].
- ↑ Konferencje [online], Instytut Fizyki Teoretycznej, Uniwersytet Wrocławski [dostęp 2023-07-04].
- ↑ a b Oficyna Niepokornych. [w:] Encyklopedia Solidarności [on-line]. www.encyklopedia-solidarnosci.pl. [dostęp 2016-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-13)].
- ↑ Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, hasło: Jerzy Przystawa, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 730, ISBN 83-7384-561-5.
- ↑ a b Jerzy Przystawa: Sposób. [w:] Wystąpienie na Kongresie Protestu, Warszawa, 31 marca 2012 [on-line]. [dostęp 2016-03-16].
- ↑ Jerzy Przystawa. „Rocznik Wrocławski”, s. 170, 1991. Towarzystwo Miłośników Wrocławia.
- ↑ a b c d Jerzy Przystawa: Plan dla Polski: Jednomandatowe Okręgi Wyborcze. [w:] Wystąpienie na Kongresie Protestu, Warszawa, 31 marca 2012 [on-line]. jerzyprzystawa.salon24.pl, 31 marca 2012. [dostęp 2016-03-16].
- ↑ Stowarzyszenie Inicjatyw Polsko-Niemieckich. [w:] Portal organizacji pozarządowych ngo.pl [on-line]. bazy.ngo.pl. [dostęp 2016-03-15].
- ↑ a b Krzysztof Cena: śp. profesor Jerzy Przystawa (1939 – 2012). www.jow.pl. [dostęp 2016-03-16].
- ↑ M.P. z 1997 r. nr 64, poz. 621.
- ↑ Jerzy Przystawa: Drodzy Koledzy, Przyjaciele!. /jow.pl, 28 lipca 2012. [dostęp 2016-03-16].
- ↑ Przystawa Jerzy [online], (sektor 5, rząd 22, grób 1926), Mogiły.pl [dostęp 2020-04-14].
- ↑ Andrzej Holas, Każdy może rozsmakować się w fizyce, „Postępy Fizyki”, 63 (1), 2012, s. 40, ISSN 0032-5430 [dostęp 2023-09-22] (pol.).
- ↑ Krzysztof Cena, Smak pełen dziegciu, „Postępy Fizyki”, 63 (1), 2012, s. 42, ISSN 0032-5430 [dostęp 2023-09-22] (pol.).
- ↑ inauthor: „Jerzy Przystawa”. [w:] Wyszukiwarka [on-line]. www.google.pl. [dostęp 2016-03-16].
- ↑ Przystawa, Jerzy (1939-2012). [w:] Katalog Biblioteki Narodowej [on-line]. alpha.bn.org.pl. [dostęp 2016-03-16].
- ↑ Krzysztof Pawlak: Artykuły prof. Jerzego Przystawy, zamieszczone na ASME. [w:] Antysocjalistyczne Mazowsze [on-line]. www.asme.pl:80. [dostęp 2016-03-16].