Jerzy Kuryłowicz

Jerzy Kuryłowicz
Data i miejsce urodzenia

26 sierpnia 1895
Stanisławów

Data i miejsce śmierci

28 stycznia 1978
Kraków

Zawód, zajęcie

językoznawca

Narodowość

polska

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Odznaka Nagrody Państwowej – awers
Multimedia w Wikimedia Commons

Jerzy Kuryłowicz (ur. 26 sierpnia 1895 w Stanisławowie, zm. 28 stycznia 1978 w Krakowie) – polski językoznawca. Zajmował się przede wszystkim językoznawstwem diachronicznym oraz językami indoeuropejskimi. Jest uważany za jednego z najważniejszych lingwistów XX wieku[1] oraz za jednego z największych specjalistów w dziedzinie indoeuropeistyki[2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem Romana, urzędnika i Flory z Kleczyńskich, starszym bratem Włodzimierza, mikrobiologa. Uczęszczał do szkół we Lwowie z niemieckim językiem nauczania (1901–1913), w tym do gimnazjum klasycznego (jego nauczycielem był m.in. językoznawca Gerson Blatt). Po zakończeniu nauki szkolnej wyjechał na studia do Hochschule für Welthandel w Wiedniu, gdzie uczęszczał na zajęcia z ekonomii, handlu, języków obcych oraz dodatkowo prawa i języków orientalnych (1913–1914). Gdy wybuchła I wojna światowa, został wysłany na front w stopniu porucznika armii austriackiej. Po wojnie studiował romanistykę i germanistykę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie oraz równocześnie indologię i semitystykę, jednak m.in. językoznawca Andrzej Gawroński zwrócił uwagę na ogromne zdolności językowe Kuryłowicza i postarano mu się o stypendium w Paryżu, gdzie studiował u Meilleta, Vendryesa, Blocha oraz Cohena i Roquesa. W 1929 został mianowany profesorem na Uniwersytecie Lwowskim. Pełnił tam funkcję kierownika Zakładu Językoznawstwa Indoeuropejskiego i Zakładu Filologii Romańskiej. Po wojnie na krótko (1946–1948) objął Katedrę Językoznawstwa Ogólnego na Uniwersytecie Wrocławskim, ale trudne warunki życia w mieście sprawiły, że przeniósł się do Krakowa, na Uniwersytet Jagielloński, w którym pełnił funkcję kierownika Katedry Językoznawstwa Ogólnego do przejścia na emeryturę w 1965 roku. Przez kilkanaście lat był też opiekunem katedr anglistyki, romanistyki i germanistyki. Był członkiem wielu akademii naukowych (1931 członek-korespondent, 1938 członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności; 1952 członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk)[3].

W wyborach samorządowych z maja 1939 uzyskał mandat radnego Rady Miasta Lwowa, startując z Listy Chrześcijańsko-Narodowej[4].

Na przełomie czerwca/lipca 1939 został wybrany ostatnim dziekanem Wydziału Humanistycznego polskiego UJK w okresie II RP[5].

Jego prace stanowią podstawową lekturę z zakresu językoznawstwa indoeuropejskiego. Przyczynił się także do rozwoju metodologii językoznawstwa diachronicznego, m.in. rekonstrukcji wewnętrznej. Wiele pisywał ogólnie o języku, opierając się na poglądach Hjelmsleva, ale swoich poglądów nie zebrał w spójną syntetyczną teorię. Do ważniejszych publikacji należą: L'Apophonie en indo-européen (1956) i The Inflectional Categories of Indo-European (1964).

Wypracował teorię hierarchii funkcji płaszczyzn i jednostek językowych[1]. Zajmował się problematyką izomorfizmu struktur fonologicznych, morfologicznych i składniowych[1]. Doprecyzował pojęcie znaku językowego i analogii[1]. Badał relację między diachronią a synchronią w języku[1]. Istotny jest jego wkład w zakresie teorii laryngalnej oraz akcentologii indoeuropejskiej[2].

11 listopada 1937 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[6], a 1 października 1957 Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[7]. 22 lipca 1964 roku z okazji 20-lecia Polski Ludowej otrzymał nagrodę państwową I stopnia[8].

Według wspomnień prof. Mieczysława Szymczaka Jerzy Kuryłowicz miał fenomenalną pamięć, która pozwoliła mu na opanowanie kilkudziesięciu języków (oprócz tych, którymi posługują się Europejczycy, biegle znał języki semickie i hetyckie, język perski oraz sanskryt, a także klasyczną grekę i łacinę)[9].

Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera 3-wsch-po prawej Przuchnickich)[10][11].

Grób prof. Jerzego Kuryłowicza na cmentarzu Rakowickim

Dalsze publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • Kuryłowicz, J., 1936. Derivation lexicale et derivation syntaxique. Kuryłowicz, J.,1960, 41–50.
  • Kuryłowicz, J., 1938. Struktura morfemu. Kuryłowicz, J., 51–65.
  • Kuryłowicz, J., 1949a. La nature des proces dits ’analogiques’. Acta Linguistica 5:121-38.
  • Kuryłowicz, J., 1949b. La notion de l’isomorphisme. Kuryłowicz, J., 1960, 16–26.
  • Kuryłowicz, J., 1949c. Le probleme du classement des cas. Kuryłowicz, J., 1960, 131–154.
  • Kuryłowicz, J., 1960. Esquisses linguistiques. Wrocław – Kraków, Polska Akademia Nauk.
  • Przedruki pięciu najważniejszych artykułów Kuryłowicza w przekładzie A. Holvoeta na język angielski zostały wydane przez W. Smoczyńskiego jako The Young Kuryłowicz, Kraków 2004.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 255, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  2. ↑ a b Jiří Černý, Dějiny lingvistiky, Ołomuniec: Votobia, 1996, s. 182, ISBN 80-85885-96-4, OCLC 37391292 (cz.).
  3. ↑ KURYŁOWICZ, Jerzy [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN [dostęp 2023-02-03] (pol.).
  4. ↑ Wykaz mandatów w wyborach do Rady miejskiej we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 123 z 3 czerwca 1939. 
  5. ↑ Nowe władze akademickie Uniw. Jana Kazimierza. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 149 z 6 lipca 1939. 
  6. ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi na polu pracy naukowej”.
  7. ↑ Wysokie odznaczenia dla profesorów uniwersytetów [w:] "Trybuna Śląska", nr 233, 1 października 1957, s. 1.
  8. ↑ „Dziennik Polski”, rok XX, nr 171 (6363), s. 1.
  9. ↑ Mieczysław Szymczak, Prof. dr Jerzy Kuryłowicz 26.VIII.1895—28.I.1978, „Poradnik Językowy” nr 5/1978, s. 190.
  10. ↑ Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2021-05-10].
  11. ↑ Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803–2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 156, ISBN 978-83-233-4527-5.

Literatura biograficzna[edytuj | edytuj kod]

Cztery artykuły biograficzne i bibliografia Kuryłowicza ukazały się w tomie pod red. W. Smoczyńskiego Kuryłowicz Memorial Volume, Part One, Kraków 1995.

  • Adam Heinz, Prof. Jerzy Kuryłowicz, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 1980.
  • Józef Reczek, Prace onomastyczne Jerzego Kuryłowicza, „Onomastica”, r. 25, 1980.
  • Wiktor J. Darasz, Z wersologicznych prac Jerzego Kuryłowicza, Język Polski, 2009, r. 89, z. 3.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Kuryłowicz&oldid=72002016”