Jan Patočka

Jan Patočka
foto: Jindřich Přibík

Jan Patočka (ur. 1 czerwca 1907, zm. 13 marca 1977) – czechosłowacki filozof, jeden z największych filozofów XX wieku, prekursor czeskiej fenomenologii, sygnatariusz i jeden z pierwszych rzeczników Karty 77[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Studiował w Pradze, Paryżu, Berlinie i Fryburgu Bryzgowijskim. Oddany przyjaciel i ostatni wielki uczeń Edmunda Husserla. Studiował także pod kierunkiem Martina Heideggera. Podczas studiów we Fryburgu zapoczątkował długoletnią przyjaźń z asystentem Husserla, Eugenem Finkiem.

Początek jego przełomowej filozofii jest widoczny od 1936 roku, gdy habilituje się pracą „Přirozený svět jako filosofický problém” (Świat naturalny jako problem filozoficzny). W pracach zajmował się przede wszystkim tematem „świata naturalnego”, jego strukturą i pozycją człowieka. Rozwijał koncepcję Husserla w zakresie pojęć „historyczność”, „techniczność”, lecz z drugiej strony krytykował filozofię Heideggera, co doprowadziło go do krytyki Hannah Arendt.

Nagrobek Jana Patočky na cmentarzu klasztoru břevnovskego

W swych dziełach zaczął zajmować się egzystencją człowieka w odpowiedzi na egzystencjalizm Heideggera, zakładający „wrzucenie” bytu w świat. Ustanowił oryginalne twierdzenie „Trzech motywów ludzkiej egzystencji”:

  1. otrzymywanie,
  2. reprodukcja,
  3. transcendencja.

Jan Patočka przetłumaczył także sporo dzieł filozoficznych Hegla i Schellinga.

Jego Eseje heretyckie w filozofii historii były jedną z inspiracji książki Jacques’a Derridy The Gift of Death. Innymi filozofami czerpiącymi z dorobku Jana Patočki byli Paul Ricœur i Roman Jakobson, który napisali odpowiednio przedmowę i posłowie do francuskiego wydania Esejów... Tylko niewielka część dzieł filozofa mogła wyjść za jego życia w ojczyźnie. W latach 80. pięciotomowy zbiór dzieł wyszedł w Niemczech, dziesięć książek we Francji, później prace przetłumaczono m.in. na angielski, włoski, hiszpański, polski.

Obok Václava Havla i Jiříego Hájka był jednym z rzeczników Karty 77 oraz autorem jej podstawowych tekstów programowych. Był także wykładowcą czeskiego odpowiednika podziemnego „uniwersytetu latającego”.

W dniach poprzedzających śmierć, po spotkaniu z holenderskim ministrem spraw zagranicznych Maxem van der Stoelem, został poddany kilkudniowym, wyczerpującym przesłuchaniom przez Státní bezpečnost (StB), czechosłowacką tajną policję, z uwagi na swoje zaangażowanie w nielegalną działalność opozycyjną. Zmarł po 11-godzinnym przesłuchaniu na udar mózgu[1].

Został pochowany na cmentarzu przy klasztorze břevnovskim, grób C 16 10. Pomimo wysiłkom i manipulacji StB pogrzeb był antyreżimową manifestacją. Wspomnienie o zmarłym wygłosił jego uczeń Ladislav Menzel.

Jego brat, František Patočka(inne języki) (1904–1985), był mikrobiologiem i serologiem, filozofem także był jego zięć Jan Sokol (1936–2021).

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

W 1991 roku został pośmiertnie odznaczony Orderem Tomáša Garrigue Masaryka I klasy[2].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 447. ISBN 978-83-233-4066-9.
  2. ↑ Seznam vyznamenaných [online], Pražský hrad [dostęp 2022-02-17] (cz.).
  3. ↑ Jan Patočka, Negatywny Platonizm, Maciej Borys (tłum.), „Kwartalnik Filozoficzny t. XLIII” (4), 2015, ISSN 1230-4050 [dostęp 2020-07-07] (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Patočka&oldid=70320500”