Jan Olrych Szaniecki

Jan Olrych Szaniecki
Jan Bonerawa Olrych[1]
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

16 grudnia 1783
Plewiska, Rzeczpospolita Obojga Narodów

Data i miejsce śmierci

19 lutego 1840
Paryż, Francja

Przyczyna śmierci

choroba płuc

Miejsce spoczynku

Cmentarz Montmartre w Paryżu

Zawód, zajęcie

adwokat

Multimedia w Wikimedia Commons
Szaniec - nazwa miejscowości od której adwokat Jan Olrych, dziedzic dóbr Szaniec, przyjął nazwisko Szaniecki
Grób na cmentarzu Montmartre (po lewej stronie)

Jan Olrych Szaniecki (ur. 16 grudnia 1783 w Plewiskach, zm. 19 lutego 1840 w Paryżu) – polski adwokat i działacz polityczny, deputowany na sejm 1830–1831 roku z okręgu gminnego powiatu miechowskiego[2], minister sprawiedliwości w Rządzie Narodowym Królestwa Polskiego, twórca „Towarzystwa polepszenia bytu włościan”, autor „Pamiętników”[3].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie wielkopolskiego mieszczanina Wojciecha de Olrych i Franciszki Szmit[4]. Wcześnie osieroconym chłopcem zaopiekowali się krewni w Poznaniu. W 1805 ukończył szkołę średnią w Poznaniu i został powołany do wojska, służąc jako kanonier[5] w korpusie artylerii stacjonującym w Warszawie. Po zakończeniu służby wojskowej w 1806[3], w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie odbył aplikację sądową i w 1808 rozpoczął pracę w wymiarze sprawiedliwości Księstwa Warszawskiego. Będąc świetnie zapowiadającym się prawnikiem, otrzymał nominację na sekretarza prokuratora generalnego Księstwa. W rok później uzyskał samodzielne stanowisko podprokuratora Trybunału Cywilnego w Poznaniu. Po pewnym czasie powraca do Warszawy, gdzie awansuje i przez krótki czas pełni funkcję zastępcy prokuratora generalnego przy stołecznym Sądzie Apelacyjnym. Pod koniec 1810 został wpisany na listę adwokatów przy tym sądzie i w krótkim czasie – jak sam wspomina w swoim „Pamiętniku”[6] (1912) – zyskuje znaczne uznanie.

Sławę i nobilitację przynosi młodemu prawnikowi obrona w największym w historii Polski procesie o latyfundia ziemiańskie, procesie o ordynację Myszkowskich i Wielopolskich. Właśnie Olrychowi powierza obsługę prawną i reorganizację zadłużonej ordynacji jej jedenasty ordynat[7], Józef Jan Nepomucen hr. Wielopolski, sędzia Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Przygotowany przez Olrycha projekt zakładał sprzedaż znacznej części majątków. W kwietniu 1813 zawarto odpowiednią ugodę.

Korzystając z okazji Jan Olrych osobiście nabył znaczną część ogromnie zadłużonych majątków, w tym Pińczów. Część zakupionej przez niego Ordynacji Myszkowskich składała się z 4 kluczy: I.Klucz Pińczowski, II.Klucz Szaniecki, III.Klucz Michałowski i IV.Klucz Małoxięski. W skład każdego z kluczy wchodziło po kilka wsi i folwarków[8]. Dzięki nabyciu tych dóbr uzyskał nobilitację a od nazwy majątku Szaniec zmienił nazwisko na Szaniecki na mocy dekretu królewskiego z 20 sierpnia 1813 roku[9][10]. Był radcą rady wojewódzkiej województwa krakowskiego z powiatu szydłowskiego w 1819 roku[11].

Walka o poprawę bytu chłopów[edytuj | edytuj kod]

Będąc demokratatom, chłopomanem, liberałem i jakobinem został deputowanym ze Stopnicy do Sejmu[12]. W 1825 r. został wybrany na przewodniczącego sejmowej komisji ds. cywilnych i kryminalnych. Głównym przedmiotem jego działania w parlamencie była kwestia włościańska. Jan Olrych Szaniecki zdecydowanie opowiadał się za uwłaszczeniem chłopów. Wspólnie z posłem Stanisławem Barzykowskim sprzeciwiał się uniemożliwieniu wykupu czynszów i dzierżaw[13]. Sam już przed 1825 r. zniósł w swych majątkach pańszczyznę, zastępując ją czynszami i jako pierwszy nadał swym chłopom nazwiska[14]. Na łamach „Dziennika Powszechnego Krajowego” i „Nowej Polski” wzywał do tego innych ziemian. W 1830 r. poruszył w sejmie sprawę uregulowania kwestii chłopskiej. Projekt dotyczył zniesienia pańszczyzny, nadania włościanom własności gruntu i założenia szkół wiejskich. Poruszony temat wywołał tumult w sejmie[15]. Na forum sejmowym występował też w sprawie formy zawierania małżeństw i dopuszczalności rozwodów, będąc w tym względzie zwolennikiem rozwiązań francuskich zawartych w Kodeksie Napoleona. Sprawę stosunków między dworem a wsią widział następująco:

Ziemia narodu wolnego niewolniczemi rękami uprawiana być nie powinna. Polityka włościan pochodzi z winy dworu, że onym szlachetniejszych pobudek do żądania zapomożeń nie zostawia i do niegodnego zmusza podstępu. Dobro włościanina jest dobrem dworu. Polega ono na dobrowolnych, chętnych i przyjaznych wzajemnych stosunkach, a nie na przymusie [16].

Udział w powstaniu listopadowym[edytuj | edytuj kod]

W okresie Powstania listopadowego Szaniecki rozwinął w Izbie Poselskiej niezwykle żywą i zdecydowaną działalność. 6 stycznia 1831 w „Dzienniku Powszechnym Krajowym” opublikował artykuł „O celach i środkach rewolucji”. Przemawiając w sejmie za ustawą o uwłaszczeniu chłopów, mówił:

Odznaczmy sejm nasz teraźniejszy uchwałą niszczącą ostatni zabytek feudalizmu – pańszczyznę. Uchwała ta postawi Polskę na stopniu odpowiednim cywilizacji europejskiej, na stopniu szczęścia i swobód prawdziwej wolności. (...) Milion rąk podniesiemy ku obronie tej ziemi (...[17].

W trakcie obrad sejmowych Szaniecki zwalczał margrabiego Wielopolskiego, bezskutecznie sprzeciwiając się wybraniu go na posła.

W lutym 1831, gdy część posłów i senatorów opuszczała Warszawę, on pozostał w stolicy. Był aktywnym przeciwnikiem jakiegokolwiek porozumienia z carem Mikołajem I, sprzeciwiał się rozmowom kapitulacyjnym, wniósł też projekt ustawy o powołaniu pospolitego ruszenia. 8 września 1831, w dzień po kapitulacji gen. Jana Krukowieckiego, objął w ostatnim rządzie powstańczym tekę ministra sprawiedliwości. Tydzień później w Zakroczymiu wraz z Joachimem Lelewelem i Walentym Zwierkowskim opracował odezwę do ludów Europy – manifest do dalszej działalności powstańczo-rewolucyjnej.

Konfiskata mienia i emigracja[edytuj | edytuj kod]

Granice Królestwa Polskiego opuścił razem z ostatnimi oddziałami wojskowymi. Władze carskie skazały go zaocznie na śmierć a jego majątek został skonfiskowany. W skład tego majątku wchodziły dobra ziemskie: Pińczów, Książ Mały, Szaniec, Młyny, Pomyków, Skrzypiów, Brzeście, Włochy, Pasturka, Marcinkowice, Trzonów, Boczkowice, Zakrzów i Michałów[18].

Po upadku powstania Jan Olrych Szaniecki wyjechał do Prus, gdzie przebywał m.in. w Słupsku, Sopocie, Oliwie i na Śląsku. Gdy nie dostał zezwolenia na stały pobyt w Prusach, wyjechał do Francji[19]. Był członkiem sejmu powstańczego na emigracji[20]. W 1835 Osiadł w Paryżu[21]. Współpracował tam m.in. z Joachimem Lelewelem, Leonardem Chodźko i Adamem Chłędowskim[22]. Wydawał czasopismo „Polska” i współpracował z „Demokratą Polskim”. Przez kilka lat pełnił funkcję prezesa Komisji Funduszów Emigracji Polskiej. Także prywatnie udzielał pomocy niezamożnym emigrantom polskim. Za aktywność polityczną i radykalizm rząd francuski rozważał wydalenie Szanieckiego z kraju.

W 1834 roku skazany przez władze rosyjskie na ścięcie za udział w powstaniu listopadowym[23].

Ten wybitny adwokat i patriota, zmarł w Paryżu na chorobę płuc 19 lutego 1840. Pochowany jest na Cmentarzu Montmartre w Paryżu. Na nagrobku umieszczono napis: A l homme du bien Au verteux citoyen Au magistrat integre JEAN OLRYCH SZANIECKI Depute Ministre Polonais ne le 29 X-bre 1783 Decede a Paris le 19 fevrier 1840 Ses freres en exil[24].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Imię Jana Olrycha Szanieckiego nosi:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Gazeta Warszawska. 1813, nr 72, s.16
  2. ↑ Andrzej Biernat , Ireneusz Ihnatowicz , Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 479.
  3. ↑ a b Encyklopedia... ↓, s. 298.
  4. ↑ Handelsman 1912 ↓, s. 1.
  5. ↑ Andrzej Dziubiński, Przechadzka po Pińczowie i okolicy, Pińczów 1992, s.15
  6. ↑ J.O. Szaniecki, Pamiętnik Jana Olrycha Szanieckiego [online], polona.pl [dostęp 2020-10-30].
  7. ↑ Krzysztof Mysliński, ordynacja Myszkowskich w rękach rodu Wielopolskich 1727–1945 [online], archiwum.rp.pl, 2012 [dostęp 2022-01-14].
  8. ↑ Dziennik Wileński.Tom II Numer 4, Wilno 1820, s.594
  9. ↑ Leszek Cmoch, Busko-Zdrój i okolice.Przewodnik turystyczny, Kielce 1993, s.35
  10. ↑ Jan Olrych Szaniecki, Rozprawy nad sprzedażą dóbr z Ordynacji Myszkowskich czyli część druga, Warszawa 1827, s. 88
  11. ↑ Nowy kalendarzyk polityczny na rok 1819, Warszawa 1819, s. 212.
  12. ↑ Adolf Nowaczyński, Pan minister z Plewisk. Kurjer Poznański, niedziela, 23 sierpnia 1936, s. 3.
  13. ↑ Bolesław Limanowski, Historya demokracyi polskiej w epoce porozbiorowej Zurych 1901 s. 123.
  14. ↑ Leszek Marciniec, Kurortu czar, Wydanie II, Busko-Zdrój 2009, ISBN 978-83-928092-1-0, s.10
  15. ↑ Maksymilian Meloch, Sprawa włościańska w Powstaniu Listopadowym, Poznań 1948, s.127
  16. ↑ Handelsman 1912 ↓, s. 36.
  17. ↑ Adam Redzik, Poczet prawników polskich XIX-XX w., 2. wyd., Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2011, s. 88, ISBN 978-83-255-1718-2, OCLC 750520709 [dostęp 2020-02-07].
  18. ↑ Andrzej Dziubiński, Przechadzka po Pińczowie i okolicach, Pińczów 1992, s.16.
  19. ↑ Marcin Barnowski, Jan Olrych Szaniecki (1783 - 1840) - Pomorski Wehikuł Czasu [online], pomorskiwehikulczasu.pl [dostęp 2022-10-01].
  20. ↑ Walenty Zwierkowski, O Sejmie w Emigracji, Poitiers 1839, s. 10.
  21. ↑ Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna,Tom XVI, s.298.
  22. ↑ Handelsman 1912 ↓, s. 86, 87.
  23. ↑ Tygodnik Petersburski 1834, nr 89, s. 533.
  24. ↑ Handelsman 1912 ↓, s. 95.
  25. ↑ Zespół Placówek Oświatowych w Szańcu ma swojego patrona. busko.net.pl, 2013-06-25. [dostęp 2014-06-30].
  26. ↑ Nasz Patron. pinczow.naszabiblioteka.com. [dostęp 2017-06-16].
  27. ↑ Ewa Kobel: Patroni wrocławskich ulic, placów i zaułków. Wrocław: Ewa Kobel, 2008, s. 539.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Rząd Narodowy (1831)

Komisja Rządowa Sprawiedliwości (1830–1831)

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Olrych_Szaniecki&oldid=71761850”