Jan Brandt

Jan Apolinary Brandt (ur. 23 czerwca 1860 w Niedrzwicy Kościelnej, zm. 3 września 1911 w Smoryniu) – ludoznawca, regionalista biłgorajski, działacz narodowy i niepodległościowy, publicysta.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Był synem Konstantego i Antoniny z Topolskich (zm. 1870). Ojciec Jana w l. 80. XIX w. nabył folwark Smoryń. Liczył on ok. 1000 mórg powierzchni, a w jego skład wchodził również browar. Jan odziedziczył go po śmierci ojca w 1888. W Mokrymlipiu działał w komórce LN, a później w SN-D. J. B. działając w tych strukturach przemycał na teren Roztocza broń dla przyszłych powstańców. Przechowując ją w magazynach nieopodal browaru, wysadził je w trakcie przemarszu wojsk rosyjskich, za co został aresztowany pod zarzutem działalności wywrotowej wobec państwa.

Jan Brandt ożenił się z Laurą Sulimierską, córką Artura. Zmarła w 1897, osierociwszy dwoje dzieci: Tadeusza (poległ w I wojnie światowej) i Janinę (pozostała niezamężna).

Prowadził aktywną działalność społeczną. Dążył do załagodzenia sporu ziemian z włościanami. Popierał podniesienie wiedzy społeczeństwa o agrotechnice. Organizował we Frampolu liczne odczyty i wykłady otwarte z zakresu rolnictwa, pszczelarstwa i hodowli, których słuchaczami byli okoliczni chłopi i mieszczanie-rolnicy. W 1908 został prezesem Ochotniczej Straży Ogniowej we Frampolu, dla której załogi ufundował umundurowanie. W „Ziemi Lubelskiej” publikował liczne artykuły o tematyce włościańskiej, gospodarczej i społecznej pod pseudonimem „Ziemianin”. J. B. zmarł nagle, w Smoryniu, dożywszy 50 lat.

Ludoznawca[edytuj | edytuj kod]

Jan Brandt przez wiele lat zajmował się kolekcjonerstwem, z myślą powołania w okolicy muzeum regionalnego. Gromadził zabytki kultury chłopskiej i mieszczańskiej. Zgromadził pokaźną kolekcję elementów stroju biłgorajsko-tarnogrodzkiego. W trakcie eksploracji zbierał materiały etnograficzne, które publikował w „Wiśle”.

Zebrane przez siebie eksponaty etnograficzne zaprezentował w 1901 na Wystawie Rolno-Rzemysłowej w Lublinie. Zbiory J. Brandta dały początek założonemu w 1906 Muzeum Lubelskiemu, w którego archiwum znalazły się wykonane przez amatora etnografii fotografie „typów ludowych”. Poza daniem początków muzealnictwa lubelskiego zapisał także pokaźną część zebranych gorsetów chłopskich i mieszczańskich Muzeum Narodowemu w Krakowie, które trafiły tam w 1928.

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

• Przemysł drobny w powiecie biłgorajskim, „Wisła” 16/1902,
• Lud z okolic Smorynia w pow. biłgorajskim, „Wisła” 17/1903.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Klukowski Z., Procesy polityczne włościan gminy Radecznica pow. zamojski, w latach 1906-1907, „Teka Zamojska” 2(6)/1939,
• Łopaciński H., Dział etnograficzny na Wystawie Rolno-Przemysłowej w Lublinie w r. 1901, „Wisła” 16/1902, s. 334–342,
• Łopaciński H., Księga pamiątkowa wystaw lubelskich w 1901 r., Warszawa 1902,
• Piasecki Z., Wystawa Przemysłowo-Rolnicza w Lublinie w 1901 r., „Kalendarz Lubelski” 1902, s. 3–5,
• Powiłańska-Mazur D., Jan Brandt (1861-1911). Ziemianin, regionalista, działacz społeczny, „Twórczość Ludowa” 20: 1–4 (60)/2005, s. 104–105,
• Powiłańska-Mazur D., Jan Brandt, [w:] Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 3., red. A. Spiss, Z. Szromba-Rysowa, Wrocław - Kraków 2010, s. 18–20,
• Zwolakiewicz H., Etnografowie i regionaliści w badaniach ludowej kultury Lubelszczyzny, „Studia i Materiały Lubelskie. Etnografia” 1/1962, s. 12–13,
• Akt zgonu nr 61/1911, Akta metrykalne parafii Radzięcin, Archiwum Diecezjalne w Zamościu; Akt urodzenia nr 56/1860, Akta metrykalne parafii Niedrzwica Kościelna; Akt małżeństwa nr 19/1853, Akta metrykalne parafii Częstoborowice; Akt zgonu nr 10/1870, Akta metrykalne parafii Biłgoraj; Akt małżeństwa nr 6/1877, Akta metrykalne parafii Bychawa; Archiwum Państwowe w Lublinie,