Jamrajowate

Jamrajowate
	Peramelidae
	J.E. Gray, 1825
	; Przedstawiciel rodziny - jamraj pręgowany (Perameles gunni)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	ssaki niższe
Nadrząd	torbacze
Rząd	jamrajokształtne
Rodzina	jamrajowate
Synonimy
	Saltatoria R. Owen, 1839; Syndactylina Haeckel, 1866;
	Saltatoria R. Owen, 1839; Syndactylina Haeckel, 1866;
Podrodziny
	3 podrodziny – zobacz opis w tekście
	3 podrodziny – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Jamrajowate^[4], borsuki workowate^[5] (Peramelidae) – rodzina torbaczy z rzędu jamrajokształtnych (Peramelemorphia). Obejmuje gatunki zwierząt wszystkożernych, zamieszkujących różne środowiska (od pustynnych po wilgotne) Australii i Nowej Gwinei. Formy kopalne znane są od miocenu.

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Cała Australia, Tasmania i Nowa Gwinea wraz z przyległymi wyspami Kai, Aru i archipelagiem Bismarcka i D’Entecasteaux^[6]^[7]. Jamraje żyjące w Nowej Gwinei zamieszkują lasy deszczowe na nizinach^[6].

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Niektóre jamraje nie są większe od szczura, inne osiągają wielkość królika. Jednak niezależnie od wielkości są zwierzętami naziemnymi. Część z nich splata swe siedziby z trawy, inne wygryzają tunele w podszyciu ziemi, a jeszcze inne wygrzebują głębokie nory.

Podstawowe dane
Długość ciała	Bez ogona 15-65 cm
Masa ciała	0,2-4,7 kg
Dojrzałość płciowa	W 3-6 miesiącu życia
Okres godowy	W zależności od regionu
Ciąża	Około 12 dni. Młode w torbie rozwijają się 50 dni.
Liczba młodych w miocie	1-7
Długość życia	Ponad 3 lata

Gatunki australijskie mają różne wymogi środowiskowe. Niektóre, np. krótkonos złocisty, preferują obszary suche. Inne zamieszkują wilgotne tereny, sawanny, krzewiaste zarośla i lasy. Nie unikają też ogródków miejskich.

Wszystkie jamraje w ciągu dnia odpoczywają, najczęściej w umieszczonym na ziemi gnieździe z trawy. Pod wieczór wyruszają na żer, ale nadal przebywają w ukryciu, by nie zwracać uwagi swoich naturalnych wrogów: węży, dingo i lisów.

Jamraje są samotnikami. Towarzystwa poszukują tylko w porze godowej. Młode znajdują własne terytorium zaraz po osiągnięciu dojrzałości.

Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]

Cały tryb życia jamrajów podporządkowany jest szybkiemu tempu rozmnażania. W regionach, gdzie nie ma wyraźnej pory suchej lub chłodnej, jamraje mogą rozmnażać się cały rok.

Młode rodzą się po wyjątkowo krótkiej ciąży – zaledwie 12 dni. Choć po urodzeniu mierzą zaledwie centymetr, są dobrze rozwinięte. Natychmiast wdrapują się do torby lęgowej matki. Tutaj chwytają brodawki i zaczynają ssać mleko. Torba, w której się znajdują, powiększa się w miarę, jak młode w niej rosną. W końcowym okresie tworzy występ wzdłuż całego brzucha matki.

Siedmiotygodniowe młode mogą już opuścić torbę i dziesięć dni później zostają odstawione. Od tej chwili matka jest ponownie przygotowana do rodzenia. Czasami bywa już nawet w ciąży, ponieważ może parzyć się, zanim pierwsze młode opuści torbę.

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Głównym składnikiem pożywienia jamrajów są owady i ich larwy, oraz pająki. Torbaczom tym udaje się też czasem złowić mniejszego gryzonia. Zjadają również nasiona, jagody, pąki roślin, pędy i grzyby. W regionach o małej ilości opadów jamraje zaspokajają zapotrzebowanie na płyny zlizując rosę i wodę zawartą w pokarmie. Gatunki żyjące w dżungli piją regularnie z kałuż i potoków. Badania wykazały, że jamraje co noc w poszukiwaniu pożywienia przeczesują całe swoje terytorium, starając się go jednak nie opuścić.

Wzór zębowy		I	C	P	M
46-48	=	4-5	1	3	4
46-48	=	3	1	3	4

Najczęściej zbierają pożywienie z ziemi. Są znane również z tego, że w poszukiwaniu owadów lub korzonków, wygrzebują silnymi nogami głębokie jamy. Potem przeszukują je swym wyciągniętym nosem i starają się wychwycić zapach ukrytych owadów lub znaleźć jadalne bulwy czy korzenie

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Do rodziny zaliczane są następujące podrodziny^[8]^[9]^[4]:

Peramelinae J.E. Gray, 1825 – jamraje
Peroryctinae Groves & Flannery, 1990 – torboszczury
Echymiperinae McKenna & Bell, 1997 – torbokolce

Zaliczany wcześniej do tej rodziny rodzaj Chaeropus – obecnie uznawany za wymarły – został wyodrębniony do rodziny bandikowatych (Chaeropodidae).

McKenna i Bell w 1997^[10] proponowali wydzielenie rodziny Peroryctidae obejmującej Peroryctinae i Echymiperinae, jednak badania molekularne nie potwierdziły zasadności takiego podziału. Peroryctidae sensu McKenna/Bell nie jest monofiletyczna.

Opisano również rodzaj wymarły o niepewnej pozycji systematycznej i nie sklasyfikowany w żadnej z powyższych podrodzin^[11]:

Crash Travouillon, Hand, M. Archer & Black, 2014 – jedynym przedstawicielem był Crash bandicoot Travouillon, Hand, M. Archer & Black, 2014

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 340, 1825. (ang.).
↑ R. Owen. Outlines of a Classification of the Marsupialia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 7, s. 10, 19, 1839. (ang.).
↑ E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clvii. (niem.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9–10. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 113. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b Ch. Dickman: Family Peramelidae (Bandicoots and Echymiperas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 362. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Femily Peramelidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-24].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-28]. (ang.).
↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 72–74. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ O klasyfikacji McKenna/Bell zobacz w Systematyka ssaków
↑ K.J. Travouillon, S.J. Hand, M. Archer & K.H. Black. Earliest modern bandicoot and bilby (Marsupialia, Peramelidae and Thylacomyidae) from the Miocene of the Riversleigh World Heritage Area, northwestern Queensland, Australia. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 34 (2), s. 377, 2014. DOI: 10.1080/02724634.2013.799071. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Encyklopedia zwierząt od A do Z. ISBN 83-908277-3-5.
Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 73. ISBN 83-01-14344-4.

[nr-2] Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.

[Gray-1] J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 340, 1825. (ang.).

[owen-3] R. Owen. Outlines of a Classification of the Marsupialia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 7, s. 10, 19, 1839. (ang.).

[hae-4] E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clvii. (niem.).

[Cichocki&inni-5] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9–10. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-6] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 113. ISBN 83-214-0637-8.

[Dickman-7] Ch. Dickman: Family Peramelidae (Bandicoots and Echymiperas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 362. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-8] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Femily Peramelidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-24].

[asm-9] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-28]. (ang.).

[Burgin&inni-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 72–74. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[11] O klasyfikacji McKenna/Bell zobacz w Systematyka ssaków

[tra&inni-12] K.J. Travouillon, S.J. Hand, M. Archer & K.H. Black. Earliest modern bandicoot and bilby (Marsupialia, Peramelidae and Thylacomyidae) from the Miocene of the Riversleigh World Heritage Area, northwestern Queensland, Australia. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 34 (2), s. 377, 2014. DOI: 10.1080/02724634.2013.799071. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]