Jakub Hanecki
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | działacz komunistyczny |
Jakub Hanecki, ros. Якуб Станиславович Ганецкий, właśc. Jakub Fürstenberg, ps. partyjne: Kuba, Mikoła, Maszynist (ur. 15 marca 1879 w Warszawie, zm. 26 listopada 1937 w Moskwie) – polski, rosyjski (a następnie radziecki) działacz komunistyczny, bliski współpracownik i skarbnik Lenina, wiceprzewodniczący Polrewkomu 1920, uczestnik negocjacji pokojowych w Rydze.
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Ojciec – Szaja Firsztenberg, matka – Chana z Gościnnych. Rodzice byli bogatymi kupcami[1]. 7 listopada 1913 roku poślubił w Krakowie Gitel Kelner (Gizela Hanecka) wyznania mojżeszowego. Sam Jakub wylegitymował się w chwili ślubu świadectwem bezwyznaniowości[2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Od 1896 roku zaangażowany w działalność Socjaldemokracji Królestwa Polskiego. W młodości wyjechał by studiować w Europie Zachodniej (Berlin – Heidelberg – Zurych).
Jeden z czołowych działaczy Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (od 1902). Uczestniczył w pracach II, IV i V Zjazdu SDPRR reprezentując SDKPiL jako organizację autonomiczną SDPRR. Uczestnik rewolucji 1905 roku w Warszawie. W 1906 roku organizował ucieczkę Róży Luksemburg z carskiego więzienia. W tym też roku aresztowany, osadzony na Pawiaku a potem zesłany do Rosji. Po ucieczce wznawia działalność w partii. W latach 1903–1909 był jednym z przywódców SDKPiL (najpierw zastępca, a od 1908 r. członek Zarządu Głównego, w latach 1905 i 1906 skarbnik partii)[3]. W 1909 r. zawieszony w prawach członka ZG SDKPiL w związku z jego publiczną krytyką kierownictwa partii w kwestii alienacji władz partii od partyjnych dołów[4]. W 1912 r. Hanecki ustępuje z władz SDKPiL nie zgadzając sie z siłowymi metodami zwalczania opozycji w partii stosowanymi przez ZG SDKPiL[5]. W latach 1912–1914 przebywał w Galicji, gdzie pomógł w uwolnieniu Włodzimierza Lenina z więzienia w Nowym Targu. W listopadzie 1913 roku mieszkał w Krakowie gdzie poślubił Gitel Kelner. Według aktu ślubu w gminie żydowskiej był „słuchaczem prawa”[2].
Po wybuchu I wojny światowej przybywa do Szwajcarii, gdzie przejmuje faktyczną kontrolę nad działalnością emigracyjnej części SdKPiL.
W kwietniu 1917 roku uczestniczył wspólnie z Parvusem w operacji przewiezienia przyszłego wodza rewolucji ze Szwajcarii do Rosji (Lenin podróżował pociągiem w towarzystwie Haneckiego[6]). Wspomagał finansowo SDPRR(b) prowadząc nielegalne interesy w Skandynawii i pośredniczył (również wspólnie z Parvusem) w transferze środków niemieckiego sztabu generalnego na działalność partii bolszewików w Rosji w roku 1917. Stworzył w Skandynawii aparat przerzutu rewolucjonistów zamieszkałych w Europie Zachodniej do rewolucyjnej Rosji. Członek trzyosobowego Biura Zagranicznego KC SDPRR(b) - oficjalnej reprezentacji partii bolszewickiej za granicą[7].
W 1918 roku otrzymał tekę ludowego wicekomisarza finansów, zarządzał Bankiem Ludowym RFSRR. W 1920 roku wszedł w skład Polrewkomu, parę miesięcy później uczestniczył w rokowaniach pokojowych w Mińsku i Rydze. W latach 1920–1922 radca handlowy RFSRR na Łotwie. 18 października 1921 podpisał w imieniu RFSRR traktat w Karsie (traktat przyjaźni pomiędzy Gruzińską SRR, Armeńską SRR i Azerbejdżańską SRR a kemalistowską Turcją, gwarantowany przez RFSRR). Jeden z najbliższych współpracowników Lenina aż do jego śmierci[8].
Do roku 1923 był naczelnikiem wydziału zachodniego Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych (Narkomindieł) RFSRR. W latach 1923–1925 członek kolegium komisariatu handlu zagranicznego ZSRR, w latach 1925–1930 członek kolegium handlu zagranicznego i wewnętrznego ZSRR. W latach 1929–1932 członek Prezydium Najwyższej Rady Gospodarki Narodowej ZSRR (WSNCh), członek prezydium Głównego Komitetu Koncesyjnego ZSRR.
W latach dwudziestych skutecznie pertraktował w Polsce o przekazanie ZSRR tzw. archiwum Lenina, czyli dokumentów z okresu pobytu Lenina w Polsce (osobistych, skonfiskowanych przez Austriaków w 1914 i dotyczących działalności partii bolszewickiej).
Od 1932 do 1935 roku stał na czele Państwowego Zjednoczenia Muzyki, Estrady i Cyrku (Государственное объединение музыки, эстрады и цирка, Гoмэц), w latach 1935–1937 dyrektor Muzeum Rewolucji.
W okresie wielkiej czystki 18 lipca 1937 aresztowany przez NKWD. 26 listopada 1937 skazany na śmierć przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR z zarzutu o zdradę Ojczyzny, terroryzm i działalność kontrrewolucyjną, stracony tego samego dnia. Ciało skremowano w krematorium na Cmentarzu Dońskim, prochy pochowano anonimowo.
Zrehabilitowany postanowieniem Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR 4 listopada 1954.
Bibliografia, linki[edytuj | edytuj kod]
- Ганецкий Я. „Воспоминания о Ленине” – Moskwa 1933
- Идашкин Ю. „Тайна шалаша в Разливе” – Екатеринбург: «Каменный пояс», 1992
- Арутюнов А. «Досье Ленина без ретуши» – М.: «Вече», 1999. 656 с. ISBN 5-7838-0530-0.
- Ленин, Владимир Ильич, „Биографическая хроника”, T. IV, s. 31, 35.
- Ганецкий (Фюрстенберг) Яков Станиславович
- Ганецкий Яков Станиславович na portalu hrono.ru
- Ганецкий Яков Станиславович
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stanisław Sławomir Nicieja "Julian - Leszczyński - Leński" Książka i Wiedza 1979, s.47
- ↑ a b Skan - Szukaj w Archiwach [online], szukajwarchiwach.gov.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
- ↑ Stanisław Sławomir Nicieja "Julian - Leszczyński - Leński" Książka i Wiedza 1979, s.47
- ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm“, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, str. 244
- ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm“, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, str. 267
- ↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 181
- ↑ Stanisław Sławomir Nicieja "Julian - Leszczyński - Leński" Książka i Wiedza 1979, s.47 i 108
- ↑ Wacław Solski "moje wspomnienia" Aneks 1995, ISBN 1 897962 12 6, s. 236 i 237