Jakub Berman
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 23 grudnia 1901 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Wiceprezes Rady Ministrów | |
| Okres | od 18 marca 1954 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
   | |
_01.jpg)
Jakub Berman (ur. 23 grudnia 1901 w Warszawie, zm. 10 kwietnia 1984 tamże) – polski prawnik i polityk komunistyczny żydowskiego pochodzenia, członek prezydium tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy KC WKP(b) (styczeń–sierpień 1944)[1], członek Biura Politycznego KC PPR (VIII.1944–XII.1948), następnie członek Biura Politycznego KC PZPR (XII.1948–V.1956), członek Sekretariatu KC (1948-1954) i Sekretariatu Biura Politycznego KC. Członek Komisji Wojskowej Biura Politycznego KC PZPR, nadzorującej Ludowe Wojsko Polskie od maja 1949[2]. Wiceprezes Rady Ministrów w latach 1954–1956, poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I kadencji. Wraz z Bolesławem Bierutem i Hilarym Mincem stanowił w latach 1949–1956 najściślejsze kierownictwo PZPR, członek Centralnej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych w 1946[3].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w rodzinie żydowskiej, jako syn Isera (Izydora) i Guty (Gustawy). Miał czworo rodzeństwa, dwóch braci: Adolfa (1906–1978), który w 1950 wyjechał do Izraela[4] i Mietka (Mieczysława; zginął w Treblince) oraz dwie siostry: Annę Wołek (zamordowaną wraz z mężem Pawłem i córką Leną w obozie zagłady w Treblince) i Irenę Olecką (1918–2000, pedagog).
Ukończył w 1925 studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. W 1924 został członkiem Związku Młodzieży Komunistycznej, a w 1928 – Komunistycznej Partii Polski, w KPP był członkiem centralnego wydziału krajowego, sekretarzem podwydziału inteligenckiego, pracował w Centralnej Redakcji Krajowej. Od 1927 do 1939 pracował w Biuletynie Żydowskiej Agencji Telegraficznej.
Po agresji III Rzeszy na Polskę 7 września 1939 opuścił Warszawę po apelu radiowym płk. Romana Umiastowskiego o ewakuację mężczyzn zdolnych do noszenia broni na wschód, pozostawiając rodzinę w Warszawie. Agresja ZSRR na Polskę zastała go w Tarnopolu[5]. Został inspektorem pracy w Białymstoku, przyjął obywatelstwo sowieckie, ściągnął do Białegostoku żonę i córkę. Od marca do czerwca 1941 pracował w redakcji „Sztandaru Wolności” – organu Komunistycznej Partii Białorusi wydawanego w Mińsku[6].
Po ataku Niemiec na ZSRR 24 czerwca 1941 opuścił Mińsk wraz z całą redakcją i rodziną, uciekając pieszo na wschód. Poprzez Mohylew i Briańsk dotarł w sierpniu 1941 do Moskwy, został zatrudniony w redakcji Radiostacji Kościuszko, kierowanej przez Zofię Dzierżyńską. Pracował w niej do ewakuacji centralnych instytucji sowieckich z Moskwy we wrześniu-październiku 1941, gdy Radiostację Kościuszko i aparat Kominternu ewakuowano do Ufy. Berman został wówczas skierowany przez Komitet Wykonawczy Kominternu do ewakuowanej z Puszkina Międzynarodowej Szkoły Leninowskiej Kominternu w Kusznarenkowie k. Ufy, gdzie był wykładowcą i kierownikiem grupy polskiej. Funkcję tę pełnił do 1943, szkoląc komunistów, którzy byli później przerzucani do Polski i wchodzili tam w skład powołanej w styczniu 1942 Polskiej Partii Robotniczej (PPR)[7]. Od sierpnia 1943 ponownie w redakcji Radiostacji Kościuszko w Moskwie. Organizator i członek Związku Patriotów Polskich, w grudniu 1943 powołano go na sekretarza wydziału krajowego ZPP.
Współorganizator i członek tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) (styczeń-luty 1944), faktycznie kierujący pracami Biura. W lipcu 1944 współuczestniczył w powołaniu w Moskwie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i współredagował jego manifest[8].
Od sierpnia 1944 do grudnia 1948 członek Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej – struktury ściśle tajnej od sierpnia 1944 do I Zjazdu PPR w grudniu 1945[9], następnie od grudnia 1948 do maja 1956 członek Biura Politycznego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Sekretariatu Biura Politycznego i Sekretariatu KC PZPR[10].
16 maja 1945 powołany na stanowisko podsekretarza stanu w Prezydium Rady Ministrów, które pełniło funkcję nadrzędną wobec całego rządu. Funkcję sprawował nieprzerwanie do listopada 1952[11] Było to w tym okresie jego jedyne oficjalne stanowisko państwowe. Od listopada 1952 – do lutego 1954 był członkiem Prezydium Rady Ministrów, a następnie w latach 1954–1956 wicepremierem. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[12].
W latach 1949–1954 był członkiem Komisji Biura Politycznego KC PZPR ds. Bezpieczeństwa Publicznego, nadzorującej aparat represji stalinowskich w Polsce, współodpowiedzialny za represyjną działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. W drugiej połowie lat 40. XX wieku umocnił swoją pozycję w kraju, stanowiąc wraz z Bolesławem Bierutem i Hilarym Mincem trójkę stanowiącą najściślejsze kierownictwo PZPR. Bez zajmowania eksponowanych stanowisk kierował ideologią partii komunistycznej oraz aparatem represji. Był uważany za tzw. szarą eminencję. Miał kierowniczy udział w morderstwach politycznych wspólnie ze Stanisławem Radkiewiczem[13]. Od grudnia 1952 do marca 1954 był sekretarzem KC PZPR odpowiedzialnym za oświatę[14].
W maju 1957, w ramach odwilży październikowej 1956, został usunięty z PZPR. Do przejścia na emeryturę w 1969 pracował w wydawnictwie „Książka i Wiedza”[15].
Na początku 1980 uległ poważnemu wypadkowi (wychodząc z cmentarza na Powązkach został potrącony przez samochód[16]), przez półtora roku przebywał w szpitalu i pozostał niepełnosprawny[17].
Zmarł w Warszawie. Pochowany jest na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B35, rząd 7, grób 15)[18]. Od 1928 żonaty z Gustawą z d. Grynberg (1900–1978), z którą miał córkę Lucynę (1929–2019)[19], żonę Feliksa Tycha.
Bohater jednego z wywiadów w książce Teresy Torańskiej Oni[20].
Odznaczenia (wybrane)[edytuj | edytuj kod]
- Order Sztandaru Pracy I klasy (zarządzeniem prezydenta Bolesława Bieruta z 24 grudnia 1951 „w związku z 50 rocznicą urodzin za wybitne zasługi w walce o Polskę Ludową i w budownictwie podstaw socjalizmu”)[21]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (uchwałą Prezydium KRN z 19 lipca 1946 „w wyróżnieniu zasług na polu dwuletniej pracy nad odrodzeniem państwowości polskiej, nad utrwaleniem jej podstaw demokratycznych i w odbudowie kraju”)[22]
- Pamiątkowy Medal z okazji 40 rocznicy powstania Krajowej Rady Narodowej (1983)[23], [24]
- Order 9 września 1944 II stopnia (Bułgaria, 1948)[25]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Narodowego Zasługi (Bułgaria, 1946)[26]
- Wielki Oficer Orderu Lwa Białego (Czechosłowacja, 1947)[27]
- Order Zasługi dla Ludu ze Złotą Gwiazdą (Jugosławia, 1946)[28]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej (1948)[29]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk, Stefan Zwoliński, Armia Berlinga i Żymierskiego, Warszawa 2009, s. 42.
- ↑ Sławomir Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011, s. 73.
- ↑ Wolna Polska, nr 13 (149) Moskwa 8 kwietnia 1946 roku, s. 1.
- ↑ Natalia Aleksiun: Adolf Berman. W głównym nurcie historii. Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, 2013-10-17. [dostęp 2016-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-05)].
- ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7629-090-4, s. 48–49.
- ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7629-090-4, s. 61.
- ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7629-090-4, s. 70–75.
- ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7629-090-4, s. 125–126.
- ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7629-090-4, s. 134.
- ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7629-090-4, s. 271–272.
- ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7629-090-4, s. 160.
- ↑ Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
- ↑ Komentarz PZPR do zbrodni bezpieki | historia.org.pl – historia, kultura, muzea, matura, rekonstrukcje i recenzje historyczne [online], historia.org.pl [dostęp 2018-02-27] (pol.).
- ↑ Zbigniew Osiński, Nauczanie historii w szkołach podstawowych w Polsce w latach 1944–1989: uwarunkowania organizacyjne oraz ideologiczno-polityczne, Lublin 2010, s. 89.
- ↑ Rafał Żebrowski: Berman Jakub. Polski Słownik Judaistyczny Delet. [dostęp 2021-05-05].
- ↑ Marci Shore: Nowoczesność jako źródło cierpień. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2012, s. 104, seria: Seria Historyczna. ISBN 978-83-62467-89-1.
- ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, s. 513.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
- ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, s. 29–30.
- ↑ Oni Teresa Torańska. lubimyczytac.pl. [dostęp 2018-01-25].
- ↑ M.P. z 1952 r. nr 1, poz. 2.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 74, poz. 490.
- ↑ Uhonorowani pamiątkowymi medalami /w/ "Trybuna Robotnicza", nr 307, 30 grudnia 1983, s. 3
- ↑ Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 181. ISBN 83-914224-7-X.
- ↑ Symbole braterskiej współpracy [w:] "Gazeta Robotnicza", nr 149, 1 czerwca 1948, s. 2.
- ↑ Bułgarski order zasługi za współpracę polsko-bułgarską [w:] "Trybuna Robotnicza", nr 350, 20 grudnia 1946, s. 2.
- ↑ Delegacja czechosłowacka wyjechała do Pragi [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 71, 12 marca 1947, s. 1
- ↑ Podpisanie umowy o przyjaźni i wzajemnej pomocy pomiędzy Polską a Jugosławią [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 77, 19 marca 1946, s. 1
- ↑ Układ polsko-węgierski wkładem w pokój i bezpieczeństwo [w:] "Gazeta Robotnicza", 21 czerwca 1948, s. 1.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7629-090-4.
- Profil na stronie Biblioteki Sejmowej. [dostęp 2013-10-31].
- Informacje w BIP IPN
- Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy 1944–1991, Warszawa: PWN, 1991, s. 336, ISBN 83-01-10386-8, OCLC 69290887.
.jpg)
- kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu