Język norn
 | Ten artykuł od 2021-02 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | Język wymarły | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| Kody języka | |||
| ISO 639-1 | – | ||
| ISO 639-2 | gem | ||
| ISO 639-3 | nrn | ||
| IETF | nrn | ||
| Glottolog | oldn1246 | ||
| Linguist List | nrn | ||
| SIL | ? | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język norn – wymarły język północnogermański (wywodzący się ze staronordyjskiego), którym posługiwali się mieszkańcy dzisiejszej północnej Szkocji (przede wszystkim wysp). Słowo norn wywodzi się ze staronordyjskiego norrœnn (norweski, nordyjski) i norrœna (język norweski, nordyjski)[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W szczytowym momencie norn posługiwali się mieszkańcy Caithness, Orkadów, Szetlandów, a także być może północnych wybrzeży lądowej Szkocji oraz Hebrydów Zewnętrznych[2]. Po podbiciu przez Szkotów język ten był stopniowo wypierany przez scots. Na Caithness język wyszedł z użycie prawdopodobnie w XV wieku, na Orkadach w XVIII wieku, na Szetlandach około 100 lat później[2]. Ostatnim miejscem, gdzie język był w użyciu, mogła być szetlandzka wyspa Foula[3]. Inni za ostatniego użytkownika języka podają Waltera Sutherlanda ze Skaw na Unst[4].
Pojedyncze słowa, zaadaptowane do angielskiego lub szkockiego przetrwały śmierć języka. Spośród współcześnie funkcjonujących języków najbardziej zbliżone do języka norn są farerski i islandzki[5].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Podobnie jak w innych językach germańskich czasownik w języku norn miał dwa czasy (teraźniejszy i przeszły) i trzy tryby (przypuszczający, oznajmujący i rozkazujący). Czasowniki mogły mieć koniugację mocną lub słabą. Norn posiadał dwie liczby (pojedynczą i mnogą) i trzy rodzaje (męski, żeński i nijaki). Rzeczowniki miały cztery przypadki (mianownik, dopełniacz, celownik oraz biernik).
Teksty[edytuj | edytuj kod]
Do dzisiaj zachowało się niewiele fragmentów zapisanych w języku norn: kilka inskrypcji runicznych, dokumentów zapisanych w alfabecie łacińskim i zapisów mówionego języka (np. „ballada o Hildinie”). Jednym z ocalałych tekstów jest chrześcijańska modlitwa Ojcze nasz.
Mt 6:9-13, orkadzki norn (tłum. Wallace; 1700)
Favor i ir i chimrie, Helleur ir i nam thite,
gilla cosdum thite cumma, veya thine mota vara gort
o yurn sinna gort i chimrie,
ga vus da on da dalight brow vora
Firgive vus sinna vora sin vee Firgive sindara mutha vus,
lyv vus ye i tumtation, min delivera vus fro olt ilt, Amen.
Mt 6:9-13, szetlandzki norn (1774)
Fy vor or er i Chimeri. Halaght vara nam dit.
La Konungdum din cumma. La vill din vera guerde
i vrildin sindaeri chimeri.
Gav vus dagh u dagloght brau. Forgive sindorwara
sin vi forgiva gem ao sinda gainst wus.
Lia wus ikè o vera tempa, but delivra wus fro adlu idlu.
For do i ir Kongungdum, u puri, u glori, Amen
Mt 6:9-13, język farerski (język Wysp Owczych, najbliższy pokrewny)
Faðir vár, Tú, sum ert í Himli. Heilagt verði navn Títt.
Komi ríki Títt. Verði vilji Tín,
sum í Himli, so á jørð.
Gev okkum í dag okkara dagliga breyð. Og fyrigev okkum syndir okkara,
so sum vit eisini fyrigeva teimum, ið móti okkum synda.
Leið okkum ikki í freistingar, men frels okkum frá tí illa.
Mt 6:9-13, staronordycki
Faþer vár es ert í himenríki, verði nafn þitt hæilagt
Til kome ríke þitt, værði vili þin
sva a iarðu sem í himnum.
Gef oss í dag brauð vort dagligt
Ok fyr gefþu oss synþer órar,
sem vér fyr gefom þeim er viþ oss hafa misgert
Leiðd oss eigi í freistni, heldr leys þv oss frá öllu illu.
Źródło: Þorvaldur Bjarnarson, 1878.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael Barnes, The Study of Norn [online] [dostęp 2023-02-01] (ang.).
- ↑ a b Robert McColl Millar, The death of Orkney Norn and the genesis of Orkney Scots, „Scottish Language”, 29, 2010, s. 16–37 [dostęp 2023-02-01] (ang.).
- ↑ Jamie Lafferty, Foula: Britain's most remote inhabited island [online], www.bbc.com [dostęp 2023-02-01] (ang.).
- ↑ Donna Heddle, The Norse element in the Orkney dialect [online], 2010, s. 51 [dostęp 2023-10-01].
- ↑ Norn, the ancient language of Orkney and Shetland [online], nornlanguage.x10.mx [dostęp 2023-02-01].