Język balijski

Basa Bali
Obszar

Indonezja – wyspy Bali, Lombok i Jawa

Liczba mówiących

3,3 mln (2010)[1]

Pismo/alfabet

łacińskie, balijskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-2 ban
ISO 639-3 ban
IETF ban
Glottolog bali1278
Ethnologue ban
GOST 7.75–97 бал 078
BPS 0096 0
WALS bal
SIL BZC
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku balijskim
Słownik języka balijskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język balijski (balijski Basa Bali) – język austronezyjski używany przede wszystkim na wyspie Bali i w zachodniej części wyspy Lombok. Według danych z 2010 roku posługuje się nim 3,3 mln osób[1], większość z nich deklaruje również znajomość języka indonezyjskiego, będącego urzędowym w kraju. Jest blisko spokrewniony z językami sasackim i sumbawa, tworzy wraz z nimi grupę języków balijsko-sasacko-sumbawańskich[2]. W ciągu długiej historii wpływ na jego rozwój miały liczne języki: sanskryt, jawajski, chiński, niderlandzki, indonezyjski, a ostatnio również angielski.

Odnotowano redukcję przekazu międzypokoleniowego, na korzyść wzrastającej roli języka indonezyjskiego[3][4]. Przyczyniają się do tego małżeństwa mieszane oraz większe znaczenie przypisywane językom o szerszym zasięgu (takim jak indonezyjski i angielski)[5].

Wypowiedź ustna w języku balijskim

Odmiany społeczne języka[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na podział społeczeństwa balijskiego na kasty, język balijski ma kilka społecznych odmian, których użycie jest zależne od statusu rozmówców: język niski (basa biasa lub basa kasar), średni (basa madia) oraz wysoki (basa singgih lub kruna alus). Basa kasar opiera się na pierwotnym balijskim zasobie leksykalnym, natomiast kruna alus zawiera słownictwo bardziej wyrafinowane, w tym wiele zapożyczeń z sanskrytu i klasycznego języka jawajskiego. Rozmawiając z osobami wyżej postawionymi w hierarchii społecznej (ważni urzędnicy, nauczyciele, osoby z wyższych kast, rodzice itp.), należy przejść na kruna alus. Niezależnie od statusu rozmówcy, również mówiąc o sprawach wzniosłych (np. o religii) używa się kruna alus[6].

Przykład zdania: „Palma kokosowa jest wyższa od bananowca”.

  • Basa kasar (język prosty): Punyan nyuh tegehan padaang teken punyan biu.
  • Kruna alus (język ugrzeczniony): Wit klapa angengan banding ring wit pisang[6].

Alfabet balijski[edytuj | edytuj kod]

Podstawowe znaki alfabetu balijskiego

Język balijski ma własne pismo (sylabiczny alfabet balijski) zwane aksara Bali, zbliżone do jawajskiego, wywodzące się pośrednio poprzez vatteluttu ze starożytnego indyjskiego pisma brahmi. Współcześnie, począwszy od XX wieku, jest zapisywany alfabetem łacińskim[1], podobnie jak język indonezyjski.

System fonetyczny[edytuj | edytuj kod]

Samogłoski[edytuj | edytuj kod]

przednie centralne tylne
wysokie i u
środkowe e ə o
niskie a

Spółgłoski[edytuj | edytuj kod]

dwuwargowe dziąsłowe podniebienne tylnojęzykowe krtaniowe
zwarte
i zwartoszczelinowe 		bezdźwięczne p t tʃ k ʔ
dźwięczne b d dʒ ɡ
szczelinowe s h
nosowe m n ɲ ŋ
boczne l
drżące r
półsamogłoski w j

Gramatyka[edytuj | edytuj kod]

Rzeczowniki i przymiotniki[edytuj | edytuj kod]

  • Rzeczowniki i przymiotniki są nieodmienne. Nie istnieje rodzaj gramatyczny, liczba mnoga i odmiana przez przypadki. Liczba mnoga wynika z kontekstu: Tiang ngidih kacang („Poproszę orzeszki”). Stopniowanie przymiotników: melah-melahan-paling melah (dobry-lepszy-najlepszy);

Rodzajniki[edytuj | edytuj kod]

  • Rodzajnik określony tworzy się dodając sufiks -e do rzeczownika np. kacange (ang. the nut), dla osób i przed rzeczownikiem np. i bapa (ang. the father);

Czasowniki[edytuj | edytuj kod]

Czasowniki nie mają końcówek, lecz istnieją przedrostki czasownikowe, które mogą nieco zmieniać nagłosową samogłoskę:

  • nge- dla czasowników przechodnich, np. baang > ngemaang (dać)
  • ma- dla czasowników nieprzechodnich, np. jalan > majalan (iść, jechać)

Stronę bierną tworzy się opuszczając przedrostek. Czasowniki nie odmieniają się przez czasy. Czas czynności określany jest odpowiednimi przysłówkami, np.:

  • mara (właśnie)
  • dibi (wczoraj)
  • suba (już)
  • tonden (jeszcze nie)
  • lakar (wyraża przyszłość)[7]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Bali, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-12] (ang.).
  2. ↑ Alexander Adelaar, Malayo-Sumbawan, „Oceanic Linguistics”, 44 (2), 2005, s. 357–388, ISSN 0029-8115, JSTOR: 3623345 (ang.).
  3. ↑ Subhan Zein: Language Policy in Superdiverse Indonesia. Abingdon–New York: Routledge, 2020, s. 155, seria: Routledge Studies in Sociolinguistics. DOI: 10.4324/9780429019739. ISBN 978-0-429-01973-9. ISBN 978-0-367-02954-8. LCCN 2019031403. OCLC 1139891689. (ang.).
  4. ↑ Haruya Kagami: National / Local Languages and Youth: A Case Study from Bali. W: Keith Foulcher, Mikihiro Moriyama, Manneke Budiman (red.): Words in motion: Language and discourse in Post–New Order Indonesia. Singapore/Tokyo: NUS Press, National University of Singapore / Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa (ILCAA), Tokyo University of Foreign Studies, 2012, s. 173–190. ISBN 978-9971-69-633-7. OCLC 772368902. (ang.).
  5. ↑ Alissa Joy Stern. How Facebook can revitalise local languages: lessons from Bali. „Journal of Multilingual and Multicultural Development”. 38 (9), s. 788–796, 2017. DOI: 10.1080/01434632.2016.1267737. ISSN 0143-4632. OCLC 7585347757. (ang.). 
  6. ↑ a b Spitzing G., Practical Balinese. (ang.).
  7. ↑ Spitzing G., Practical Balinese, s. 30–42. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_balijski&oldid=73035761”