Jānis Lipke
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | robotnik portowy |
| Odznaczenia | |
 | |
Jānis (Žanis) Lipke (ur. 1 lutego 1900 w Mitawie, zm. 14 maja 1987 w Rydze) – łotewski robotnik portowy, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Biogram[edytuj | edytuj kod]
Pracował jako robotnik w ryskim porcie przeładunkowym. W 1941 zdecydował się podjąć pracę jako dostawca dla Luftwaffe, by pomagać łotewskim Żydom. Oblicza się, że do października 1944 – daty wkroczenia Armii Czerwonej do Rygi – uratował 56 Żydów, ewakuując ich z ryskiego getta, co stanowi ponad 1/8[1] ogółu ocalałych z Holocaustu na Łotwie. Z pomocą rodziny i sąsiadów, organizował różne rodzaje kryjówek (np. piwnice domów w Rydze, wiejskie domy w okolicach Dobele...)[2] oraz system dostarczania pożywienia, gazet itp. dla prześladowanych[3]. Pierwszą uratowaną przez niego osobą był przyjaciel rodziny – Chaim (Arke) Smoljanski, mieszkający z żoną i dziećmi w getcie. Jānis Lipke wraz z żoną, Johanną Lipke, za swoją bohaterską postawę wobec Holokaustu, otrzymali odznaczenie Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[4].
Muzeum[edytuj | edytuj kod]
Z inicjatywy Māris Gailisa, łotewskiego polityka i przedsiębiorcy, w pobliżu domu bohatera w dniu 30.06 2013 roku zostało uroczyście otwarte Miejsce Pamięci Žanisa Lipke – Muzeum[2]. W ceremonii brali udział prezydenci: Łotwy (Andris Bērziņš) i Izraela (Szimon Peres)[5].
Łotewska architektka Zaiga Gaile postarała się formą Czarnej Szopy zarówno odtworzyć atmosferę kryjówki, jak i stworzyć przestrzeń do refleksji dla zwiedzających, przywołując w projekcie Arkę Noego[6].
Muzeum zostało nominowane do Europejskiego Muzeum Roku 2016 (EMYA)[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Piotr Głuchowski: Nie trzeba mnie zabijać. Warszawa: Agora, 2008, s. 118. ISBN 978-83-7552-182-5.
- ↑ a b Žanis Lipke Memorial | Žaņa Lipkes memoriāls [online], www.lipke.lv [dostęp 2016-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-12].
- ↑ Jānis Dzintars, Niewidzialny front: łotewskie podziemie antyfaszystowskie, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1977, s. 194.
- ↑ Jānis Lipke – Jad Waszem (ang.)
- ↑ Lolita Tomsone, Miejsce upamiętnienia Žanisa Lipke – najlepiej ukryte muzeum w Rydze., „Etnografia Nowa”, t. 7-8, Warszawa: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, 2015–2016, ss.535- 547, ISSN 2080-8747.
- ↑ Architecture of Zaiga Gaile | Žaņa Lipkes memoriāls [online], www.lipke.lv [dostęp 2016-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-12].
- ↑ EMYA 2016 Nominees [online], www.europeanmuseumforum.info [dostęp 2016-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-10].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Veilands Valdis, "A hundred great Latvians", Ryga 2006
- Lolita Tomsone, „Miejsce upamiętnienia Žanisa Lipke – najlepiej ukryte muzeum w Rydze”, [w:] Etnografia Nowa, t. 7-8, 2015-2016, Warszawa – Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, ss. 535-547.