Józef Englich

Józef Englich

Data i miejsce urodzenia	14 stycznia 1874 Śrem, Prowincja Poznańska, Królestwo Prus
Data i miejsce śmierci	22 grudnia 1924 Poznań, Polska
Minister skarbu
Okres	od 16 stycznia 1919 do 4 kwietnia 1919
Poprzednik	Władysław Byrka (p.o.)
Następca	Stanisław Karpiński
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Englich (ur. 14 stycznia 1874 w Śremie, zm. 22 grudnia 1924 w Poznaniu)^[1] – polski działacz gospodarczy i społeczny, prawnik, minister skarbu II Rzeczypospolitej, członek Rady Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów w 1920 roku^[2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem nauczyciela gimnazjalnego Gustawa i Stanisławy z Michałowskich. Ukończył gimnazjum w Gdańsku, studiował następnie prawo w Berlinie, Monachium, Wrocławiu i Królewcu. Uzyskawszy stopień doktora praw, zdał egzamin referendarski i podjął pracę w sądzie w Koronowie^[3]. W 1901 r. pomyślnie przystąpił do egzaminu asesorskiego. Przeniósł się do Bydgoszczy, gdzie został sędzią, a później adwokatem. Od 1909 r. publikował w „Poradniku dla Spółek” wyjaśnienia odnoszące się do prawnych aspektów funkcjonowania spółdzielni, doradzał również w tym czasie ks. Piotrowi Wawrzyniakowi. Rok później z nim oraz Sewerynem Samulskim i Antonim Seydą założyli Związek Fabrykantów na Rzeszę Niemiecką w Poznaniu, który miał stać się zrzeszeniem skupiającym polskich przemysłowców działających w Wielkopolsce^[4]. W 1911 r. przeniósł się do Poznania, gdzie został członkiem dyrekcji Banku Związku Spółek Zarobkowych. Jako zwolennik rozwoju przemysłu polskiego w zaborze pruskim, doprowadził do utworzenia w 1915 r. odrębnej od kierowanej przez siebie instytucji Spółki dla Popierania Przemysłu, która miała gromadzić środki finansowe na wspieranie powstawania nowoczesnych zakładów przemysłowych^[4]. Englich, już jako prezes banku, doprowadził do sfinansował powstanie pięciu nowych przedsiębiorstw przemysłowych w Wielkopolsce, a także podniesienie kapitału akcyjnego Zakładów H. Cegielskiego w Poznaniu. Bank wszedł też na rynek kredytowy Królestwa Polskiego, gdzie utworzył filię w Warszawie. Wskutek wynikających z ewakuacji Rosjan problemów tamtejszych instytucji kredytowych Bank Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu stał się u schyłku wojny najsilniejszą instytucją finansową na ziemiach polskich^[3].

W latach 1913–1914 pełnił również funkcję redaktora naczelnego organu spółki „Fabrykant”.

Wielka Wojna i II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec wojny, w październiku 1918 r. został zaproszony do powołanego przez Radę Regencyjną gabinetu Józefa Świeżyńskiego w randze ministra skarbu. Jego głównym zadaniem miało być przygotowanie do emisji pożyczki wewnętrznej, jednak już 4 listopada gabinet podał się do dymisji, co przekreśliło plany nowego ministra^[4].

11 listopada wraz z dyrektorem Banku Towarzystw Spółdzielczych w Warszawie Stanisławem Karpińskim przejął w imieniu władz powstającego państwa polskiego Zarząd Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, pełniącej funkcję banku centralnego terenów byłego Królestwa Polskiego. Natomiast 5 dni później został mianowany ministrem skarbu w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego^[4]. Englich za problem podstawowy nowo powstającej Polski uznał nierównowagę budżetową, z którą zamierzał walczyć za pomocą zaciągania pożyczek zagranicznych i wewnętrznych, a w momencie trudności w ich pozyskaniu, zapowiedział oparcie walki z deficytem na wpływach podatkowych. Planował wprowadzenie w byłym zaborze rosyjskim podatku dochodowego, co pozwolić miało na zasadniczą reformę podatkową we wszystkich częściach państwa i stworzenie jednolitego systemu dostosowanego. Englich jako minister deklarował dążenie do nieobciążania nadmiernego warstw ludności słabszej ekonomicznie. Z drugiej strony realia gospodarki budżetowej pokazywały, że to jednak na podatkach pośrednich opierać się miały wpływy skarbowe, czego potwierdzeniem stał projekt ustawy skarbowej na pierwsze półrocze 1919 r. Zapisana w nim struktura dochodów z danin publicznych w zdecydowanej większości oparta została na podatkach pośrednich, które objąć miały 42% wpływów. Łącznie z dochodami z monopoli skarbowych, także będących formą opodatkowania spożycia, obejmowały aż 69% ogółu preliminowanej kwoty dochodów, podczas gdy podatki bezpośrednie przynieść miały ledwie 23% wpływów^[3]. W praktyce polityki skarbowej Englich musiał się zatem oprzeć na nadzwyczajnych źródłach dochodu. Potwierdzeniem tego stały się dekrety Naczelnika Państwa z 19 stycznia 1919 r. o poborze jednorazowej daniny od nieruchomości i majątków w kapitale oraz dwa akty wydane 5.02.1919 r. o jednorazowym podatku majątkowym oraz podatku od zysków wojennych. Wprowadzone w ten sposób daniny nie przyniosły wprawdzie oczekiwanych efektów , warto jednak dostrzec, że były to jedyne dotyczące podatków akty prawne o randze ustaw wydane w całym roku 1919. Nadzwyczajne źródła dochodowe budżetu uzupełniać miały także instrumenty niepodatkowe, czyli uchwalona 26.03.1919 r. pożyczka przymusowa oraz pozostająca w sferze planów, ale niezmiennie budząca wielkie nadzieje, pożyczka zagraniczna. Ostatecznie minister musiał sięgnąć po jedyne w istniejących warunkach realne źródło uzupełniania wpływów do budżetu, jakim były pożyczki w Polskiej Krajowej Kasie Pożyczkowej. W okresie jego urzędowania zadłużenie skarbu w tej instytucji wzrosło blisko dwukrotnie^[4].

Minister Englich podjął również zabiegi w kwestii systemu walutowego. Efektem tego został wydany dekret Naczelnika Państwa z 5.02.1919 r. w przedmiocie jednostki monetarnej waluty polskiej ustanawiający nową walutą jednego lecha dzielącego się na 100 groszy. Sejm Ustawodawczy przyjął 28.02.1919 r. ustawę w sprawie nazwy monety polskiej, lecz z przemianowaniem przyszłą walutę na złotego. Minister skarbu poparł ustawę^[3].

Englich odszedł z ministerstwa 4.04.1919 r., powracając przy tym na stanowisko dyrektora Banku Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu, w 1920 r. został prezesem dyrekcji jednostki, a w maju 1922 r. prezesem rady nadzorczej^[4]. Za jego prezesury bank szeroko rozwinął sieć swoich oddziałów zarówno w Polsce, jak i za granicą, otwierając oddziały w Paryżu i Nowym Jorku. Ponadto kontynuował działalność gospodarczą – wchodził w skład rad nadzorczych wielu spółek, m.in. Towarzystwa Akcyjnego H. Cegielski, Towarzystwa Przemysłu Naftowego Bracia Nobel w Polsce Spółka Akcyjna, Towarzystwa Akcyjnego „Kabel Polski”. Były minister skarby przyczynił się także do założenia Towarzystwa Żeglugi Morskiej „Orzeł Biały” (jego statkowi nadano nazwę „Józef Englich”)^[5]. Zasiadał w tym okresie z ramienia Banku Związku Spółek Zarobkowych we władzach wielu przedsiębiorstw, wszedł także do władz Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów.

Członek honorowy korporacji akademickiej K! Posnania^[6].

W kadencji 1922–1925 był radnym Radny miasta Poznania^[4].

Zmarł 22 grudnia 1924 roku. Został pochowany na Cmentarzu św. Marcina przy ul. Bukowskiej (Cmentarz Nowomarciński) w Poznaniu^[7]. Jego grób został zlikwidowany najprawdopodobniej jeszcze w czasie II wojny światowej wraz z likwidacją cmentarza prowadzoną przez Niemców lub już po wojnie, kiedy ten teren przeznaczono pod rozwój Międzynarodowych Targów Poznańskich^[8]. Symbolicznie został upamiętniony na grobie rodzinnym na cmentarzu Parafii Matki Bożej Bolesnej w Gdyni-Orłowie (kwatera VII/20/17)^[3].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Jego żoną była Melania z domu Kantak, z którą miał pięcioro dzieci, córki Janinę (ur. 1902), Wiesławę (ur. 1904) i Danutę (ur. 1915) oraz synów Rocha (ur. 1908, zm. 1911) i Bogdana (ur. 1912).

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

• Siły gospodarcze Królestwa Polskiego (1917)
• Spółka dla popierania przemysłu (1915)
• Wrażenia z podróży do Ameryki (1924)

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1924)^[9]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Marian S. Rum, Józef Englich, w: Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1981.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Zbigniew Landau: Minister skarbu Józef Englich (próba biografii). „Śląski Kwartalnik Historyczny. Sobótka” 1979. sobotka.uni.wroc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-29)].
• Józef Englich – publikacje w bibliotece Polona