Izabela Maria Sanguszkowa
 Portret Izabeli Marii Sanguszko. Obraz olejny Leopolda Horowitza. 1889 | |
 Szreniawa bez Krzyża | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Mąż | |
| Dzieci | Jadwiga Sapieżyna |
Izabela Maria z Lubomirskich Sanguszkowa (ur. 1 marca 1808 w Przeworsku, zm. 18 marca 1890 w Tarnowie) – działaczka społeczna i filantropka oraz kolekcjonerka.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Odebrała staranne wykształcenie domowe. Dzieciństwo i młodość spędziła w rodzinnym Przeworsku. Odbyła wówczas liczne podróże do Krakowa, Karlsbadu i Wiednia. Uczestniczyła także w porządkowaniu rodzinnego księgozbioru Lubomirskich[1]. Po ślubie z ziemianinem i politykiem konserwatywnym Władysławem Sanguszką wyjechała w podróż po Europie, m.in. odwiedziła Paryż i Rzym (1829-1830). Po powrocie do kraju osiedli w Gumniskach koła Tarnowa. Podczas powstania listopadowego, w którym jej mąż wziął udział, organizowała pomoc na rzecz powstańców, którzy znaleźli się na terenie Galicji. Rozbudowany pałac w Gumniskach stał się wkrótce jednym ze znaczących salonów towarzysko-literackich ówczesnej Galicji. Bywali tu m.in. Piotr Michałowski, Aleksander Fredro, Napoleon Orda, Zygmunt Krasiński i Henryk Sienkiewicz[1]. Wcześnie zaczęła działalność społeczną, w 1843 była inicjatorką założenia Towarzystwa Dobroczynności w Tarnowie które prowadziło dom dla ubogich i szpital. W 1844 założyła w Tarnowie ochronkę sióstr felicjanek. Była również prezeską stowarzyszenia Czerwonego Krzyża w Tarnowie[1].
Lata 1846-1863 wraz z dziećmi przeżyła głównie w Paryżu, prowadząc ożywioną korespondencję z Zygmuntem Krasińskim i utrzymując kontakty z Charlesem de Montalembertem. W 1853 na krótko przebywała w Petersburgu starając się na dworze rosyjskim o zgodę dla swych synów na odziedziczenie dóbr sławuckich na Wołyniu będących własnością ich dziadka generała Eustachego Sanguszki. Władze carskie uzależniły zgodę od wstąpienia starszego syna Romana Damiana do rosyjskiego wojska. Młodszemu Eustachemu Stanisławowi car zaproponował Instytut Paziów. Księżna odmówiła oddania Eustachego, przez co stracił klucz dóbr Wolica[2]. W 1864 po podróży po Wielkiej Brytanii powróciła do kraju. W 1865 r. Sanguszkowie osiedli w zakupionym przez nich zamku i majątku w Podhorcach. Na ich własność przeszła wówczas bogata biblioteka oraz archiwum po Koniecpolskich i Rzewuskich, których porządkowaniem zajęła księżna. W tym czasie została też honorową damą maltańską (1869), damą Krzyża Gwiaździstego (1873) oraz damą pałacową na dworze Habsburgów w Wiedniu[1].
Ostatnie lata życia spędziła przeważnie w Krakowie, gdzie założyła zakład szwaczek, zatrudniający kilkanaście osób[1]. Zmarła w Tarnowie, pochowana została w sarkofag dłuta wiedeńskiego rzeźbiarza Johanna Rathausky'ego (1858-1912) w kaplicy rodowej na tamtejszym Starym Cmentarzu[3]. Po jej śmierci ufundowaną przez nią ochronkę felicjanek przeniesiono w 1894 do piętrowej kamienicy przy ul. Ogrodowej w Tarnowie, zakupionej przez jej syna Romana Damiana. Od tej pory zakład nosił nazwę Zakład sierot księżnej Izabeli Sanguszko[1].
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Izabela Maria była córką księcia Henryka Ludwika Lubomirskiego i księżnej Teresy Czartoryskiej (30 lipca 1785 – 31 grudnia 1868). Przez ojca była prawnuczką księcia Stanisława Lubomirskiego, a przez matkę – wnuczką księcia Józefa Klemensa Czartoryskiego. Miała dwie siostry: Dorotę (1807-1844) i Jadwigę Julię (1815-1895, wyszła za mąż za księcia Eugeniusza de Linge) oraz brata Jerzego Henryka. 6 lipca 1829 r. w Przeworsku wyszła za mąż za księcia Władysława Hieronima Sanguszkę[4]. Mieli pięcioro dzieci:
- Jadwigę Klementynę (1830-1918) – wyszła za mąż za księcia Adama Stanisława Sapiehę
- Romana Damiana – 19 października 1868 r. ożenił się z hrabianką Karoliną von Thun und Hohenstein (1848-1916) prawnuczką hrabiego Alojza Fryderyka von Brühla
- Pawła Romana – jego pierwszą żoną od 7 października 1862 r. była hrabianka Maria Gfn von der Borch-Warkland (1835-1868), a drugą od 1875 r. hrabianka Georgina Apponyi de Nagy-Appony (ur. 1841)
- Helenę – nie wyszła za mąż
- Eustachego Stanisława – 23 lutego 1895 r. ożenił się z hrabianką Konstancją Anną z Zamoyskich (1864-1941)[4]
Potomkinią Izabeli Marii Sanguszko w szóstym pokoleniu jest królowa Belgii Matylda, żona Filipa I.
Portrety Izabeli Marii Sanguszko[edytuj | edytuj kod]
-
Izabela Maria Lubomirska jako Kupido. Akwarela Jeana-Baptiste Isabey. 1803 -
Izabela Maria Sanguszko. Oraz olejny Jana Nepomucena Głowackiego. ok. 1830 -
Izabella z Lubomirskich Sanguszko. Akwarela Johanna Nepomuka Endera. 1830 -
Izabela Maria Sanguszko z córką Jadwiga. Obraz olejny Jana Nepomucena Głowackiego. 1837 -
Izabela Maria Sanguszko. Akwarela Horacego Verneta. 1830 -
Izabela Maria Sanguszko wraz z córkami Jadwigą i Heleną. Obraz olejny Giuseppe Giacomo Battiga. ok. 1845
Przodkowie[edytuj | edytuj kod]
| 16. Jerzy Aleksander Lubomirski (1666-1735) | ||||||||||||||||
| 8. Stanisław Lubomirski (1704-1793) | ||||||||||||||||
| 17. Joanna Karolina Starzhausen | ||||||||||||||||
| 4. Józef Aleksander Lubomirski (1749-1817) | ||||||||||||||||
| 18. Antoni Pociej (????-1749) | ||||||||||||||||
| 9. Ludwika Honorata Pociejówna (1726-1786) | ||||||||||||||||
| 19. Rozalia Zahorowska | ||||||||||||||||
| 2. Henryk Ludwik Lubomirski (1777-1850) | ||||||||||||||||
| 20. Marcin Sosnowski | ||||||||||||||||
| 10. Józef Sylwester Sosnowski (1729-1783) | ||||||||||||||||
| 21. Teofila Kruszyńska | ||||||||||||||||
| 5. Ludwika Sosnowska (1751-1836) | ||||||||||||||||
| 22. Janusz Despot-Zenowicz | ||||||||||||||||
| 11. Tekla Despot-Zenowiczówna (1731-????) | ||||||||||||||||
| 23. Katarzyna Aleksandrowiczówna | ||||||||||||||||
| Izabela Maria Lubomirska | ||||||||||||||||
| 24. Józef Czartoryski (????-1750) | ||||||||||||||||
| 12. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766) | ||||||||||||||||
| 25. Teresa Denhoffówna | ||||||||||||||||
| 6. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810) | ||||||||||||||||
| 26. Jakub Zygmunt Rybiński (1685-1725) | ||||||||||||||||
| 13. Anna Józefa Rybińska (????-1778) | ||||||||||||||||
| 27. Helena Joanna Potocka (1693-1761) | ||||||||||||||||
| 3. Teresa Czartoryska (1785-1868) | ||||||||||||||||
| 28. Stanisław Wincenty Jabłonowski (1694-1754) | ||||||||||||||||
| 14. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799) | ||||||||||||||||
| 29. Dorota Broniszówna (1692-1774) | ||||||||||||||||
| 7. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844) | ||||||||||||||||
| 30. Paweł Karol Sanguszko (1680-1750) | ||||||||||||||||
| 15. Anna Sanguszkówna (1739-1765) | ||||||||||||||||
| 31. Barbara Urszula Dunin (1718-1791) | ||||||||||||||||
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Jolanta M. MarszaIska, Sanguszkowa z Lubomirskich Izabela (1808- 1890), Polski Słownik Biograficzny t. 34, s. 521-522
- ↑ Krzysztof Moskal, Panie na Tarnowie, Tarnów 2020, s.29 wersja elektroniczna
- ↑ Stary Cmentarz Tarnowski [online], www.starycmentarz.pl [dostęp 2017-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-17].
- ↑ a b Jerzy Sewer Dunin-Borkowski, Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich, Warszawa-Lwów 1908, s. 57–58.
Literatura[edytuj | edytuj kod]
- Jolanta M. MarszaIska, Sanguszkowa z Lubomirskich Izabela (1808- 1890), Polski Słownik Biograficzny t. 34, s. 521-522