Ichtiozaury
| Ichthyosauria | |
| Blainville, 1835 | |
 Ichtiozaury na obrazie Heinricha Hardera (1916) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd | ichtiozaury |
Ichtiozaury (Ichthyosauria, od gr. ichtio – ryba + sauros – jaszczur) – rząd gadów morskich, które pojawiły się we wczesnym triasie, a największe zróżnicowanie osiągnęły od środkowego triasu do środkowej jury. We wczesnej kredzie zaczęły ustępować miejsca plezjozaurom, a od cenomanu także i mozazaurom[potrzebny przypis], by ostatecznie wymrzeć na początku późnej kredy, pod koniec cenomanu[1], ok. 27 mln lat przed wielkim wymieraniem kredowym. Były jednymi z najpowszechniejszych wśród wyższych kręgowców morskich. W erze mezozoicznej wiele z nich zajmowało niszę ekologiczną, którą obecnie zajmują delfiny. Miały podobny do nich pociskowaty kształt, przednie kończyny przekształcone w płetwy i ogon zakończony dużą pionową płetwą napędową w kształcie półksiężyca, podobnie jak tuńczyki.
Pierwszy kompletny szkielet ichtiozaura odnalazła Mary Anning w 1811, w klifie nadmorskim w południowej Anglii. Największy okaz, zaliczany do gatunku Shonisaurus sikanniensis/Shastasaurus sikanniensis[2], którego przedstawiciele mogli osiągać 23 metry długości, odnalazła Elizabeth Nicholls w 1991 na terenie Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie. Wcześniej za największego uchodził dochodzący do 16 metrów długości Shonisaurus popularis.
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Kształt ciała[edytuj | edytuj kod]
Typowy jurajski ichtiozaur miał krótkie ciało, lekko bocznie spłaszczone, kształtu wrzecionowatego, zakończone dobrze rozwiniętą płetwą ogonową kształtu księżyca, podobnie jakie mają współczesne tuńczyki i makrele, co znaczy, że musiały rozwijać znaczne prędkości. Prawdopodobnie mogły pływać z prędkością nawet 70 km/h.
Płetwa grzbietowa[edytuj | edytuj kod]
Najwcześniejsze rekonstrukcje ichtiozaurów pomijały płetwę grzbietową, która nie była usztywniona elementami kostnymi. Dopiero odnalezienie świetnie zachowanych okazów w 1890 w Fossillagerstätte w Holzmaden w Niemczech ujawniło ślady płetwy grzbietowej.
Szkielet[edytuj | edytuj kod]
Pas miednicowy utracił połączenie z kręgosłupem i był słabiej rozwinięty od pasa barkowego. Żebra ciągnęły się aż po nasadę ogona wzdłuż całego tułowia. Ogonowy odcinek kręgosłupa charakterystycznie zagięty ku dołowi.
Kończyny[edytuj | edytuj kod]
Wiosłowate kończyny przednie miały zredukowaną długość. Kości ramieniowe bardzo krótkie, natomiast palce wydłużone przez wykształcenie licznych, dodatkowych segmentów palcowych (hiperfalangia). U niektórych form uległa zwiększeniu ilość palców (hiperdaktylia), a u innych zmniejszeniu poniżej 5 (hipodaktylia).
Głowa[edytuj | edytuj kod]
Czaszka zakończona długim dziobem, powstałym wskutek przerostu kości międzyszczękowych i nosowych, chociaż kości szczękowe nie były duże. Część skroniowa czaszki mocno zredukowana. Zewnętrzne otwory nosowe były mocno przesunięte ku tyłowi i usadowione tuż przed oczodołami.
Oczy[edytuj | edytuj kod]
Oczy mogły dochodzić do 22 cm średnicy, największe do tej pory wśród kręgowców, zapewniały doskonałą widoczność w ciemnych, głębokich wodach lub pozwalały polować nocą[3]. Opatrzone były w dobrze wykształconą twardówką w postaci pierścienia drobnych kościstych płytek.
Słuch[edytuj | edytuj kod]
Najprawdopodobniej utraciły błonę bębenkową, co było wynikiem przystosowania do dużego ciśnienia wody, a fale dźwiękowe odbierały elementami kostnymi, tak jak wieloryby.
Zęby[edytuj | edytuj kod]
Zęby jednakowe, ostro zakończone, z rowkowaną powierzchnią, posiadały korzeń i koronę. Rozmieszczone wzdłuż brzegu szczęki w jednym szeregu. W jednej szczęce ich liczba mogła dochodzić do 200. Wydłużony pysk, uzbrojony w liczne szpiczaste zęby, u szeregu form wykazywał tendencję do ich zaniku, aż do wykształcenia całkowicie bezzębnych szczęk, służących jedynie do zgniatania pokarmu.
Paleobiologia[edytuj | edytuj kod]
Wszystkie ichtiozaury były drapieżnikami: żywiły się szybko pływającymi belemnitami (głowonogi) oraz rybami. Większe ichtiozaury mogły polować na duże kręgowce, w tym gady morskie, nie wyłączając nawet innych ichtiozaurów. Niektóre gatunki ichtiozaurów odżywiały się oskorupionymi bezkręgowcami, takimi jak amonity, małże, ślimaki oraz stawonogi, np. skorupiaki.
Badania przeprowadzone przez Bernarda i współpracowników, polegające na porównaniu składu izotopu tlenu w zębach z tymi występującymi u ryb, sugerują, że ichtiozaury były w stanie utrzymywać wysoką i stałą temperaturę ciała w ekosystemach oceanicznych od tropików do wód chłodnych. Szacowana temperatura ciała, wynosząca 35–39 °C, sugeruje wysokie tempo przemiany materii, wymagane do drapieżnictwa i szybkiego przemierzania dużych odległości[4].
Rodziny tego rzędu[edytuj | edytuj kod]
- Ichthyosauridae
- Leptonectidae (= Leptopterygiidae)
- Mixosauridae
- Ophthalmosauridae
- Shastasauridae
- Stenopterygiidae
- Teretocnemidae
| Ichthyosauria |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ichthyosauria są tu definiowane za Motanim (1999) jako klad obejmujący gatunek Ichthyosaurus communis i wszystkie taksony bliżej z nim spokrewnione, niż z Grippia longirostris[5]. Maisch i Matzke (2000) oraz Maisch (2010) używają nazwy Ichthyosauria w szerszym znaczeniu, zaliczając do tej grupy wszystkich przedstawicieli Ichthyopterygia; przy przyjęciu tej terminologii do ichtiozaurów należałoby też zaliczyć najbardziej bazalnych przedstawicieli Ichthyopterygia - rodzaje Thaisaurus i Utatsusaurus oraz grupę Grippidia[6][7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Fischer V., Bardet N., Benson R.B.J., Arkhangelsky M.S., Friedman M. 2016: Extinction of fish-shaped marine reptiles associated with reduced evolutionary rates and global environmental volatility. Nature Communications, 7, 10825
- ↑ P. Martin Sander, Xiaohong Chen, Long Cheng i Xiaofeng Wang. Short-Snouted Toothless Ichthyosaur from China Suggests Late Triassic Diversification of Suction Feeding Ichthyosaurs. „PLoS ONE”. 6 (5), s. e19480, 2011. DOI: 10.1371/journal.pone.0019480. (ang.).
- ↑ Ryosuke Motani, Bruce M. Rothschild, William Wahl Jr. Large eyes in deep diving ichthyosaurs. „Nature”. 402 (6763), s. 747, 1999. DOI: 10.1038/45435. (ang.).
- ↑ Aurélien Bernard i inni. Regulation of body temperature by some Mesozoic marine reptiles. „Science”. 328 (5984), s. 1379–1382, 2010. DOI: 10.1126/science.1187443. (ang.).
- ↑ Ryosuke Motani. Phylogeny of the Ichthyopterygia. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 19 (3), s. 473–496, 1999. (ang.).
- ↑ Michael W. Maisch, Andreas T. Matzke. The Ichthyosauria. „Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde Serie B (Geologie und Paläontologie)”. 298, s. 1–159, 2000. (ang.).
- ↑ Michael W. Maisch. Phylogeny, systematics, and origin of the Ichthyosauria – the state of the art. „Palaeodiversity”. 3, s. 151–214, 2010. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- The Ichthyosaur Page (ang.)
