Ichtiologia
Ichtiologia (gr. ιχθυς ikhthus „ryba”[1]; λογος logos „słowo, dyskusja”[2]) – dział zoologii zajmujący się rybami, ich systematyką, biologią, morfologią, embriologią, fizjologią, ekologią, rozsiedleniem geograficznym i paleontologią.
Rozwój[edytuj | edytuj kod]
Początki ichtiologii sięgają Arystotelesa, który opisał około 116 gatunków ryb[3] z regionu wyspy Lesbos na Morzu Egejskim. Łacińskie tłumaczenie jego prac opublikowano w 1454 roku[4]. W renesansie pojawiły się pierwsze istotne prace z zakresu ichtiologii. Pierre Belon w De aquatilibus (1553) opisał około 110 gatunków ryb i ich klasyfikację[3]. W 1554 Hippolito Salviani opisał i narysował 92 gatunki ryb w Aquatilium animalium historiae[5]. Guillaume Rondelet w Libri de piscibus marinis wydanej w 1554 opisał 200 gatunków ryb morskich i 50 słodkowodnych. Jego praca zawierała liczne rysunki z wieloma szczegółami anatomicznymi opisywanych ryb[3]. Przełomowe znaczenie w rozwoju systematyki zoologicznej miała praca Francisa Willoughby'ego De Historia Piscium, dokończona po jego śmierci i wydana przez Johna Raya w 1686. Pojawiły się w niej elementy nazewnictwa binominalnego, ale klasyfikacja ta oparta była w znacznym stopniu na anatomii wewnętrznej[3].
Podstawy nowoczesnej ichtiologii stworzył szwedzki uczony Peter Artedi, nazywany ojcem ichtiologii. Artedi sprecyzował pojęcie gatunku i odmiany, połączył gatunki w rodzaje i nadał im nazwy. Zaproponowane przez Artediego nazwy rzędów przetrwały do czasów współczesnych. Opracowaną przez niego pracę Ichthyologia uzupełnił i opublikował Karol Linneusz w dziesiątym wydaniu (1758) swego słynnego dzieła Systema Naturae[3].
W Polsce pierwsze opisy ryb sporządził w XV w. Jan Długosz[6] w dziele Chorographia Regni Poloniae wymienia niektóre gatunki ryb (sieję i leszcza) charakterystyczne dla pewnych rzek i jezior[6]. W XVI w. pojawiło się pierwsze dzieło piśmiennicze z zakresu rybołówstwa: „O sprawie, Sypaniu, Wymierzaniu y Rybieniu stawów. A także o Przekopach, o Ważeniu y prowadzeniu Wody. Książki wszystkim gospodarzom potrzebne. Przez Olbrychta Strumieńskiego z Mysłowic Urzędnika Balickiego wydane”. Drugim było wydane w XVII w. „Opisanie porządku stawowego y przestróg niektórych domowego gospodarowania, z pilnością uczynione od Stanisława Stroynowskiego z Stroynowa”[7].
Rozwój polskiej ichtiologii przypada na XVIII wiek. W latach 1721 i 1736 wydane zostały prace Gabriela Rzączyńskiego, w których autor spisał ryby i minogi oraz ich dość szczegółowe rozmieszczenie geograficzne[6]. Oparta na Systema Naturae Linneusza systematyka ryb obejmująca ichtiofaunę rzek i jezior polskich oraz Bałtyku, a także obszerne rozdziały o gospodarce rybackiej pojawiły się w pracy Krzysztofa Kluka „Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych, historyi naturalney początki i gospodarstwo. Potrzebnych i pożytecznych domowych chowanie, rozmnożenie, chorób leczenie, dzikich łowienie, oswojenie, zażycie; szkodliwych zaś wygubienie” (1780)[7].
W XIX w. do rozwoju polskiej ichtiologii swój wkład wnieśli, m.in.: Feliks Paweł Jarocki, Benedykt Dybowski, Antoni Wałecki (nazwany ojcem polskiej ichtiologii[3]), Maksymilian Nowicki i Szymon Syrski[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 109.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 126.
- ↑ a b c d e f g Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973 (wyd. II 1976), seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ Eschmeyer et al. Marine fish diversity: history of knowledge and discovery (Pisces) (pdf). „Zootaxa”. 2525, s. 19–50, 2010. (ang.).
- ↑ Hippolito Salviani: Aquatilium animalium historiae, liber primus : cum eorumdem formis, aere excusis. 1557. DOI: 10.5962/bhl.title.82337.
- ↑ a b c J. M. Rembiszewski, H. Rolik. Krągłouste i ryby Cyclostomata et Pisces. „Katalog Fauny Polski”. 24, s. 251, 1975. PAN – Instytut Zoologii, PWN, Warszawa.
- ↑ a b Franciszek Staff: Rozwój rybołówstwa i ichtiologii w Polsce. W: G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).