I tysiąclecie p.n.e.

I tysiąclecie p.n.e. to czas epoki żelaza i powstawania imperiów.

Wydarzenia[edytuj | edytuj kod]

• ok. X wiek p.n.e. – koniec ery heladyckiej w starożytnej Grecji
• Epoka żelaza rozprzestrzeniała się wzdłuż Europy Zachodniej
• zmierzch potęgi Egiptu
• powstanie i upadek Imperium Asyryjskiego; Aszurbanipal, oczytany władca, rozprzestrzeniał swoje królestwo
• VI wiek p.n.e.
  • powstała Republika rzymska
  • Siddhattha Gotama, znany również jako Budda Siakjamuni, założył buddyzm
  • Mahawira nauczał dźinizmu; był to ostatni (24.) nauczyciel – Tirthankara
  • Cyrus II Wielki podbił Babilon i założył Imperium Perskie
  • wyodrębienie Celtów jako odrębnej grupy etnicznej w Europie Zachodniej
• V wiek p.n.e.
  • Sparta i Ateny prowadziły Wojny peloponeskie
  • za Dariusza Wielkiego, Imperium Perskie osiągnęło apogeum terytorialne, z Grecją na zachodzie, Egiptem na południu i terytorium dzisiejszego Pakistanu na wschodzie
  • napisano/skodyfikowano Tanach
  • pierwsze miasta cywilizacji Majów
• IV wiek p.n.e.
  • Aleksander Wielki podbił Imperium Perskie
  • kultura Grecji hellenistycznej rozprzestrzeniała się na kraje śródziemnomorskie
  • Ćandragupta Maurja założył Dynastię Maurjów
• III wiek p.n.e.
  • Chiny zjednoczyły się pod berłem Dynastii Qin
  • Aśoka rozwinął Imperium Maurjów do apogeum terytorialnego
  • Rzym i Kartagina walczyły w wojnie punickiej
  • Gojoseon władało północnym Półwyspem Koreańskim
• I wiek p.n.e.
  • Rzym podbił Grecję

Sławni i uczeni[edytuj | edytuj kod]

• Dawid (1040-970 p.n.e.), król Izraela
• Zoroaster (ok. 1000 p.n.e.), założyciel zoroastrianizmu
• Izajasz (765-701 p.n.e.), prorok hebrajski
• Homer (VIII w. p.n.e.), poeta grecki
• Jeremiasz (645-580 p.n.e.), prorok hebrajski
• Laozi (604-500 p.n.e.), chiński filozof i założyciel taoizmu
• Mahawira (599-527 p.n.e.), założyciel dźinizmu
• Cyrus II Wielki (590-529 p.n.e.), założyciel Imperium Perskiego
• Budda Siakjamuni (563-483 p.n.e.), książę hinduski, założyciel buddyzmu
• Konfucjusz (551-479 p.n.e.), chiński filozof
• Dariusz I Wielki (550-485 p.n.e.), władca Persji
• Ezechiel (VI w. p.n.e.), prorok hebrajski
• Perykles (495-429 p.n.e.), ateński mąż stanu
• Sokrates (469-399 p.n.e.), filozof grecki
• Platon (427-347 p.n.e.), filozof grecki
• Arystoteles (384-322 p.n.e.), filozof grecki
• Euklides (365-300 p.n.e.), matematyk aleksandryjski
• Aleksander Wielki (356-323 p.n.e.), zdobywca macedoński
• Ćandragupta Maurja (325-300 p.n.e.), założyciel Imperium Maurjów
• Aśoka (304-232 p.n.e.), władca Imperium Maurjów
• Pingala (IV w. p.n.e.), indyjski matematyk, autor Dwójkowego systemu liczbowego i pojęcia zera
• Archimedes (287-212 p.n.e.), grecki naukowiec i filozof
• Qin Shi Huang (260-210 p.n.e.), pierwszy cesarz Chin
• Cyceron (106-43 p.n.e.), filozof i mówca łaciński
• Juliusz Cezar (100-44 p.n.e.), wódz i dyktator Rzymu
• Wergiliusz (70-19 p.n.e.), poeta łaciński

Odkrycia i Wynalazki[edytuj | edytuj kod]

• Żelazo stawało się powszechnie używane
• prawo siły wyporu odkryte przez Archimedesa
• rozwijała się geometria
• udowodniono Twierdzenie Pitagorasa
• Eratostenes dowiódł, że Ziemia jest kulista i oszacował jej średnicę
• Fenicjanie propagowali alfabet fonetyczny w rejonach śródziemnomorskich
• tworzyło się i rozwijało wiele ważnych religijnych i filozoficznych poglądów