Iłowa

Iłowa
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Pałac w Iłowej (renesansowy)
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

żagański

Gmina

Iłowa

Data założenia

X wiek

Prawa miejskie

1679–1830
ponownie od 1962

Burmistrz

Paweł Lichtański

Powierzchnia

9,11 km²

Wysokość

121,9-127,2 m n.p.m.

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


3874[1]
425,2 os./km²

Strefa numeracyjna

68

Kod pocztowy

68-120

Tablice rejestracyjne

FZG

Położenie na mapie gminy Iłowa
Mapa konturowa gminy Iłowa, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Iłowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Iłowa”
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, blisko dolnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Iłowa”
Położenie na mapie powiatu żagańskiego
Mapa konturowa powiatu żagańskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Iłowa”
Ziemia51°30′07″N 15°12′21″E/51,501944 15,205833
TERC (TERYT)

0810044

SIMC

0988402

Urząd miejski
ul. Żeromskiego 27
68-120 Iłowa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Iłowa[2] (pol. hist. Ilwa[3][4][5], niem. Halbau[6], górnołuż. Jiłwa) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie żagańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Iłowa.

Położone na Nizinie Śląsko-Łużyckiej po części w Kotlinie Żagańskiej (317.743) i na Równinie Gozdnickiej (317.741)[7], na wysokości 122–125 m n.p.m., wśród Borów Dolnośląskich, nad Czerną Małą, Czerną Wielką i Czernicą. Iłowa leży na pograniczu historycznych Górnych Łużyc[8] i Dolnego Śląska[9].

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Iłowa liczyła 3874 mieszkańców[1].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Iłowa leży na pograniczu dwóch krain historycznych, jej zachodnia część na lewym brzegu Czerny Małej położona jest na Górnych Łużycach, zaś wschodni, prawobrzeżny obszar miasta należy do Dolnego Śląska[10].

Odległości od granic:

Toponimia[edytuj | edytuj kod]

Jedna z ulic w Berlinie-Steglitz od 24 lipca 1954 nosi nazwę Halbauer Weg[11]. Wieś w Saksonii w powiecie Budziszyn, w gminie Cunewalde nosi nazwę Halbau

Historia[edytuj | edytuj kod]

Współczesna Iłowa powstała w X wieku, jako osada leśna na terytorium plemiennym Dziadoszan[4][5], na rozstajach szlaków handlowych prowadzących z Żagania do Zgorzelca i z Legnicy do Gubina[12].

W roku 1000 Bolesław Chrobry wyruszył w stronę zachodnich granic swego państwa, aby – według Joachima Lelewela[4] – w okolicach Iłowej uroczyście przywitać swojego gościa Ottona III i razem z nim udać się na zjazd do Gniezna:

Z Rzymu więc roku 1000, Otto III cesarz, przybywa na krańce królestwa króla polskiego Bolesława. Od Ilwy (Halbau) we włości Djedesów leżącej, z wielkimi przyjaźni oznakami, przyjął gościa Bolesław, i nie do opisania, ani do pojęcia wydało się Niemcom, z jaką wspaniałością cesarza przez swe kraje aż do Gniezna prowadził.

Za czasów panowania Piastów śląskich miejscowość nie odgrywała większej roli politycznej. Natomiast w roku 1241 jej mieszkańcy wzięli udział w bitwie pod Legnicą z Mongołami[12][13].

13 sierpnia (lub 10[14]) 1356 cesarz Rzeszy Karol IV Luksemburski nadał w lenno braciom von Kottwitz z obecnych Kotowic das halbe Dorf an dem wasser Czirne (dosł. „pół wsi nad Czerną”)[15]. Z tego okresu wywodzi się pierwsza niemiecka nazwa Iłowej – Halbe Dorf, którą z biegiem czasu przekształcono w Halbe Aue (niem. Aue= łąka, błonia) i później skrócono do Halbau. W 1440 wojska Górnołużyckiego Związku Sześciu Miast na polecenie i pod wodzą kupców zgorzeleckich zdobyły i zniszczyły iłowski zamek Kottwitzów w odwecie za udzielanie przez nich schronienia rycerzom-rabusiom. Miejscowość była własnością Kottwitzów do 22 września 1567[14] (według innych źródeł do roku 1566[16] lub 1570[17]), kiedy Baltazar Kotowicz, sprzedał rodzinne dobra wraz z okolicznymi wsiami Konin i Saatz (obecnie północna część Iłowej – Żaków) i lasami czeskiemu gubernatorowi hrabstwa kłodzkiego, freiherrowi Königsbrück[18], radcy cesarza Ferdynanda I[14] Krzysztofowi von Schellendorf[13].

W 1459 roku na ziemi należącej do śląskiego księstwa żagańskiego nad Czerną Małą powstała pierwsza z siedemnastu[16] hamerni wykorzystująca drewno z okolicznych lasów i lokalne pokłady rudy darniowej[19], a do napędu koło wodne. W tej części dzisiejszej Iłowej (wówczas Dorf Halbau lub Kühza(h)l[a][6][20][21]) w 1668 roku wybudowano ewangelicki kościół graniczny.

Większa część miasta leżała w Górnych Łużycach, wchodzących później w skład Saksonii (od 1635), a następnie od 1815 pruskiej prowincji Śląsk.

7 maja 1679 łużycka Iłowa uzyskała od elektora Saksonii Jana Jerzego II prawa miejskie. Była wówczas własnością Helgi Małgorzaty von Friesen[22]. W 1682 roku hrabia Baltazar von Promnitz z Żar wykupił Iłowę i doprowadził do rozkwitu miasta. Z tego okresu pochodzi aktualny herb miasta. Wszystkie jego elementy wywodzą się z herbu Promnitzów: strzała i gwiazdy w polu czerwonym to ich herb rodowy, natomiast biały pies to klejnot herbowy tegoż rodu (według niektórych źródeł chart na czerwonym polu pochodzi z herbu rodziny von Friesen[14]). Do rozległych dóbr hrabiowskich należało wiele okolicznych wsi. Te posiadłości tworzyły łużycką enklawę na obszarze śląskiego księstwa żagańskiego[23]. W rękach rodziny Promnitzów Iłowa pozostawała do czasu, gdy po nieoczekiwanej śmierci w wieku 33 lat ostatniego z rodu Baltazara Fryderyka v. Promnitz zu Halbau (zm. 2 lutego 1744)[14][24][25] latyfundium iłowskie przeszło na własność wdowy[25] Anny Zofii Krystyny de domo von Erbach-Fürstenau, która 5 października 1751 roku wyszła po raz czwarty za mąż za Friedricha Augusta von Kospoth[17]. Z tego związku pochodził Friedrich August II v. Kospoth, który po rozwodzie opuścił rodzinny majątek zapisując go byłej żonie Amelii Helenie, która z kolei sprzedała go hrabinie von Dohna[14]. Miasto było słynne z pierników produkowanych tu w XVIII wieku według chronionej przywilejem receptury[16]. Okres rozkwitu szybko minął a miasto przechodziło przez wiele rąk (do końca XIX w. Iłowa miała ponad 30 właścicieli[14]) tracąc swój miejski charakter, co doprowadziło w 1830 roku do odebrania części należącej dawniej do majątku hrabiowskiego praw miejskich i zaszeregowania jako „miasteczko” (niem. Marktflecken). Wdowa po zmarłym 24 sierpnia 1861 Erdmannie hr. Kospoth, 1 marca 1862 sprzedała liczącą 3200 mórg magdeburskich (ok. 817 ha) posiadłość Conradowi baronowi von Reck[17][26]. Według Güteradressbuch Schlesien dla powiatu Sagan w 1873 roku, Iłowa zajmowała powierzchnię 3076 mórg a jej właścicielem była Adela von Pohl z d. Metzko[27] lub Mleczko[14].

Wskutek reform administracji pruskiej 19 stycznia 1874 utworzono Amtsbezirk Halbau składający się z gmin Birkenlache, Halbau Ober-Laustitz, Städtisch Halbau, Heiligensee (Poświętne), Klix Ober-Lausitz (Klików), Neudorf, Neuhaus (Nowoszów), Nicolschmiede Ober-Lausitz, Schlesisch Nicolschmiede (Kowalice), Zehrbeutel Ober-Lausitz (Dolanowo) i Gutsbezirk Halbau. Od 1 stycznia 1908 do Amtsbezirk Halbau należała również gmina Schlesisch Halbau[28].

Główna brama do Parku Miejskiego

6 stycznia 1902 roku właścicielem Iłowej został ambasador cesarskich Niemiec na dworze Cesarza Japonii, hrabia Rzeszy Niemieckiej Fritz von Hochberg (wł. Friedrich Maximilian hr. von Hochberg zu Fürstenstein, 1868–1921) pochodzący z rezydującej w Książu k. Wałbrzycha rodziny von Hochbergów[14]. Przyczynił się do modernizacji pałacu i rozbudowy istniejącego od XVII w. ogrodu angielskiego o założenie parkowe z ogrodami w stylu francuskim i japońskim oraz stanowiącego główną oś widokową ogrodu w stylu chińskim (najprawdopodobniej jedynego w Polsce)[14]. Do dzisiaj rosną tutaj liczne okazy wielowiekowych drzew, krzewów ozdobnych i rododendronów. O klasie parku najlepiej świadczy fakt, że stał się inspiracją do powstania Ogrodu Japońskiego we Wrocławiu – zaprojektowanego przez hrabiego Fritza[29] podróżnika i autora An eastern voyage: a journal of the travels of Count Fritz Hochberg through the British empire in the East and Japan (1910)[30] uznawanego w tamtych czasach za największego niemieckiego znawcę japońskiej sztuki ogrodowej, ogrodnika i kolekcjonera dzieł sztuki orientalnej, oraz wykonawcę projektu ogrodu inspektora ogrodowego Anlaufa[31] i ogrodnika Erntela[16]. Do dziś zachował się układ ścieżek, sztuczne jeziorko i wyspy. Pałac i park były powodem dumy hrabiego Hochberga i miejscem odwiedzanym przez znane osobistości. M.in. kilkukrotnie gościła tu księżna Daisy von Pless[32] – bratowa hr. Fritza[33]. Hrabia był wielkim miłośnikiem psów różnych ras. Dla nich wybudował tor wyścigów oraz założył cmentarz z licznymi epitafiami[14].
W latach 30. XX wieku w Iłowej odbywały się wystawa dalii. Oprócz tysiąca odmian kwiatów, prezentowano osiągnięcia ogrodnictwa, jak i uprawy winorośli, brzoskwiń oraz innych owoców i warzyw. Ostatnia z nich miała miejsce na przełomie sierpnia i września 1939 roku.

Plan miasta

Wojska niemieckie zostały wyparte z miasta 16/17 lutego 1945 roku przez oddziały 4 armii pancernej i 13 armii I Frontu Ukraińskiego[34]. Po zajęciu miasta radzieckie władze wojskowe oddały władze administracyjną w ręce polskie. Z braku ludności wynikającego z działań wojennych Iłowa zaszeregowana została do miana wsi. Pierwszym polskim wójtem w Iłowej był Stefan Urbański, były robotnik przymusowy wracający z Niemiec. Po zakończeniu wojny do Iłowej przyłączona została wieś Saatz (obecna część Iłowej – Żaków) oraz wschodnia część wsi Charlottenhof (obecnie część miasta nosząca nazwę Karolinów). W latach 1946–1950 Iłowa znajdowała się na obszarze ówczesnego województwa wrocławskiego. Następnie od 6 lipca 1950, wraz z utworzeniem nowego województwa zielonogórskiego weszła w jego skład. W 1962 roku Iłowej przywrócono prawa miejskie i stała się ona 37. miastem województwa, do którego należała[b] aż do podziału administracyjnego kraju z roku 1999, który wyłonił województwo lubuskie.

Po 1945 r. w Iłowie osiedliła się i pracowała jako nauczycielka Zofia Wierzbicka, rodem z Łopatyna, poetka, przed wojną związana z grupą poetycką "Wołyń". Zmarła tutaj w 1973[35].

Filia Groß-Rosen[edytuj | edytuj kod]

Podczas II wojny światowej (od 18 lipca 1944[36] – pierwsi więźniowie od 26 lipca[37]) w Iłowej lub najbliższej okolicy znajdował się[38] męski podobóz obozu koncentracyjnego Gross-Rosen[39][40]. Zlokalizowany był w pobliżu autostrady Berlin-Wrocław (obecna DK18). Więziono w nim ponad tysiąc więźniów[41] wykorzystywanych do pracy w przemyśle lotniczym. 12 lutego 1945 więźniów zdolnych do długiego[42] marszu ewakuowano do KL Bergen-Belsen, gdzie przybyli 20 marca. Pozostałych więźniów uwolniono 15 lutego[43].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój demograficzny miasta do wybuchu II wojny światowej kształtował się następująco:

  • 500 mieszk. (1816)[22]
  • 900 mieszk. (1835)[44]
  • 1219 mieszk. (1885)[45]
  • 1890 mieszk. (1890)[46]
  • Spis z 1 grudnia 1910 wyróżniał cztery niezależne części miasta (gminy – niem. Landgemeinde):
    • miejską (Städtisch Halbau) – 1333 mieszkańców
    • górnołużycką (Halbau in Ober Lausitz) – 425 mieszkańców
    • śląską (Schlesisch Halbau) – 270 mieszkańców
    • oraz obszar dworski Gutsbezirk Halbau obejmujący pałac, zabudowania przypałacowe oraz park – 145 mieszkańców
Trzy pierwsze połączono 28 października 1914 w jedną całość, do której 30 września 1928 przyłączono „majątek”.
  • 3310 mieszk. (1933)
  • 3481 mieszk. (1939), w tym:
    • dołączona 1 marca 1936 wieś Dolanowo (Zehrbeutel) licząca 162 mieszkańców (1925)

Według danych z 31 grudnia 2011 r. miasto zamieszkiwało 4048 mieszkańców[47].

  • Piramida wieku mieszkańców Iłowej w 2014 roku[48].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Pałac nad Czerną Małą
Cmentarz Komunalny w Iłowej[c]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[49]:

  • kościół ewangelicki, obecnie rzym-kat. filialny pod wezwaniem Chrystusa Króla, bud. w l. 1720–1725, proj. Giulio Simonetti(inne języki)[50], przebudowany po pożarze w 1749
  • dawna plebania, Rynek 10[d], murowano-szachulcowa, z XVII wieku
  • zespół pałacowy, z XVII-XX wieku:
    • Pałac w Iłowej zbudowany w 1626 w miejscu dawnego zamku przez Christopha von Schellendorfa z kompleksem secesyjnych zabudowań folwarcznych z początku XX wieku. Najpierw była to renesansowa, czterokondygnacyjna budowla z wieżą, którą w 1720 rozbudowano o barokowe dwukondygnacyjne skrzydło[51]. Przed I wojną światową pałac został gruntownie przebudowany, powstała wówczas reprezentacyjna klatka schodowa, większość sal została wyposażona w kominki i ozdobiona boazeriami i neorokokowymi sztukateriami. Obecnie służy mieszkańcom jako siedziba Zespołu Szkół Ponadpodstawowych
    • park o pow. 18 ha założony w XVIII i XIX w. z ogrodami w stylu angielskim, francuskim i japońskim, powiększony w I połowie XX w. przez hrabiego F.M. von Hohberga i P. Jentziga[52]
    • aleja grabowa
    • brama wjazdowa „Mostek Miłości”, z 1905 roku
  • zespół willowy, ul. Kolejowa 15, z początku XX wieku: willa, budynek gospodarczy, ogród, brama wjazdowa z furtą
  • domy, Rynek 3[d], 1752 roku; nr 5[d], w połowie XVIII wieku, nie istnieje
  • gospoda zajazd, ul. Żagańska 21, XVIII wieku
  • młyn wodny, ul. Młyńska 5, z połowy XVIII wieku
  • urządzenia hydrotechniczne zbiornik wodny, dwa jazy.

Transport[edytuj | edytuj kod]

Drogowy[edytuj | edytuj kod]

W odległości 3 km na północ od centrum Iłowej na DK18 (przyszłej autostrady A18), która stanowi szybkie połączenie z Olszyną oraz z Wrocławiem, zlokalizowano węzeł Iłowa. Przez miasto przechodzi DW296 (Kożuchów-Żagań-Lubań), oraz DW300 (Iłowa-Gozdnica). Około 35 km na południe od Iłowej zlokalizowany jest węzeł Godzieszów na autostradzie A4.

Przystanki autobusowe: Dolanowo, Rynek/ul. Pułaskiego i Eskord/ul. Borowska.

Kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Pociąg relacji Zielona Góra – Węgliniec na stacji Iłowa Żagańska

W Iłowej znajduje się przystanek kolejowy Iłowa Żagańska. Przez miasto przebiega czynna od roku 1846 linia kolejowa nr 282 Jasień – Miłkowice, której odcinek Żary – Węgliniec (przebiegający przez gminę) zamknięto dla ruchu pasażerskiego w 2002. Od 10 grudnia 2006 roku linia otwarta ponownie; obsługiwana lubuskimi oraz dolnośląskimi spalinowymi zespołami trakcyjnymi. Od 12 grudnia 2010 roku połączenia pasażerskie z postojem w Iłowej prowadziły dwie spółki przewozowe: Koleje Dolnośląskie oraz Przewozy Regionalne (zakład w Zielonej Górze)[53]. Od 11 grudnia 2016 roku wszystkie połączenia pasażerskie na tej linii obsługuje spółka POLREGIO. Pobliskie, pasażerskie stacje węzłowe znajdują się w Żarach i (na terenie województwa dolnośląskiego) Węglińcu.

Lotniczy[edytuj | edytuj kod]

Najbliższe[54] pasażerskie porty lotnicze znajdują się w:

Sport i rekreacja[edytuj | edytuj kod]

Piast Iłowa[edytuj | edytuj kod]

W mieście działa Klub Piłkarski Piast Iłowa. Został założony w 1946 r. Zbankrutował w 2005 r. i w jego miejsce powstał Klub Sportowy Vitrosilicon, który w 2013 r. zmienił nazwę na Klub Piłkarski Piast (9 sierpnia 2005 wpisany do KRS[55]). Piast Iłowa oprócz drużyny piłkarskiej seniorów prowadzi także drużyny młodszych grup wiekowych. W pierwszym sezonie istnienia (2005/06) po zdecydowanym zwycięstwie rozgrywek klasy B, klub wywalczył awans do rozgrywek klasy A. W sezonie 2007/08 występował w klasie okręgowej. Swoje mecze Piast rozgrywa na Stadionie Miejskim w Iłowej. Do dyspozycji klubu jest także boisko piłkarskie przy ul. Żagańskiej. Klub w sezonie 2007/2008 zakończył rozgrywki zielonogórskiej klasy okręgowej na I miejscu wywalczając awans do IV ligi. W klubie występował Henryk Cackowski, zawodnik, który zaliczył kilka występów w I i II lidze. Sezon 2008/09 drużyna zakończyła na 1. miejscu grupy lubuskiej IV ligi i awansowała do rozgrywek grupy dolnośląsko-lubuskiej III ligi. W sezonie 2009/10 spadła do IV ligi.

Oprócz sekcji piłkarskiej Klub Piłkarski Piast prowadzi sekcję szachową – obecnie III liga oraz sekcję tenisa stołowego. Barwy klubu: niebiesko-białe.

Stadion Miejski[edytuj | edytuj kod]

Stadion Miejski w Iłowej mieści się przy ul. Piaskowej 1a. Powstał przed rozpoczęciem II wojny światowej jako miejski kompleks sportowy, składający się z piłkarskiego boiska głównego, obecnie o wymiarach 105 × 78 m, z wyposażeniem lekkoatletycznym (rzutnie do pchnięcia kulą, rzutu dyskiem i oszczepem, skocznia do skoku w dal) otoczonego 400-metrową bieżnią, z trybunami o pojemności 2000 miejsc (w tym 768 siedzących), dwóch boisk treningowych, boiska do koszykówki, 50-metrowego otwartego basenu pływackiego z trampoliną i wieżą do skoków (max. głębokość 4 m) i rekreacyjnego stawu z wypożyczalnią sprzętu pływającego i restauracją. Po zakończeniu działań wojennych zniszczeniu uległa restauracja, zaniedbany został staw wraz z infrastrukturą rekreacyjną. Ostatecznie zostało ono zasypane i na jego miejscu powstało trzecie boisko piłkarskie oraz plac do gry w koszykówkę; basen współcześnie skrócono o połowę długości.

Z obiektów stadionowych zarządzanych przez klub sportowy korzystają piłkarze Piasta Iłowa i UKS Iłowa.

Koło PZW[edytuj | edytuj kod]

Iłowskie Koło PZW roztacza opiekę nad powstałym w latach 70. XX wieku w Borach Dolnośląskich na pograniczu województw lubuskiego i dolnośląskiego na południe od Klikowa i na wschód od drogi wojewódzkiej nr 296 w miejscu opuszczonej (istniejącej jeszcze w 1952[56][57][58]) gromady Brzeźna (niem. Birkenlache) w gminie Ruszów na Czernej Małej zbiornikiem retencyjno-rekreacyjnym51°27′27,688″N 15°12′11,599″E/51,457691 15,203222. Tzw. „Zalew w Klikowie” ma powierzchnię ok. 17 ha i średnią głębokość 1,7 m.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Państwowa Huta Szkła w Iłowej rozpoczęła swoją działalność 1 września 1945 z przekształcenia przedwojennej niemieckiej huty szkła Glashüttenwerke H. Kleinpaul. Od września 1947 zakład zmienił nazwę na Zakłady Szklarskie „Iłowa”. W 1950 do przedsiębiorstwa Żagańskie Huty Szkła skupiającego hutę szkła z Iłowej oraz Hutę Szkła Butelkowego i Gospodarczego Łuknica z Łęknicy, włączone zostały Zakłady Szklarskie w Wymiarkach. Żagańskie Huty Szkła w Iłowej podlegały Ministerstwu Przemysłu Szklarskiego, a potem Ministerstwu Przemysłu Materiałów Budowlanych. Zakłady produkowały szkło opakowaniowe dla przemysłu spożywczego i farmaceutycznego, luksfery oraz ceramiczne i szklane izolatory elektryczne. ŻHS w Iłowej w latach 1988–1991 zostały przekształcone w spółkę akcyjną Vitrosilicon S.A. w 100% zależną od Ciech S.A. W skład nowo powstałej spółki nie weszła Huta Szkła Wymiarki, która utworzyła osobną spółkę – Hutsop. Pod koniec lat 90. XX wieku zamknięta została huta szkła w Łęknicy, a spółka nabyła zakład w Żarach Kunicach, gdzie została przeniesiona produkcja szklistego krzemianu sodu z Łęknicy. W 2001 w zakładzie Iłowa uruchomiono jedyną w Polsce produkcję pustaków szklanych znanych na rynku pod marką ClaroGlass – laureata godła Teraz Polska w 2007 roku. Obecnie firma działająca pod nazwą Ciech Vitro jest jedynym w kraju i jednym z nielicznych na świecie producentów szklistego krzemianu sodu i potasu, produkuje również szkło wodne sodowe i potasowe, a także słoje oraz szklane lampiony do zniczy[59].
  • Zakłady Tkanin Technicznych ESKORD (zbankrutowała, następnie magazyny Vitrosilicon oraz baza przeładunkowa Intra), ul. Borowska 8
Tkalnia mechaniczna Wilhelm Winkler AG, mechanische Buntweberei, Färberei und Appretur istniała w Iłowej w latach 1842–1945[60]. Jej zabudowania wraz z wyposażeniem zostały znacjonalizowane[61] posłużyły w okresie powojennym do założenia Zakładów Tkanin Technicznych „Eskord”. Oprócz głównego zakładu w Iłowej, w skład spółki wchodziły – filia w Przewozie, przędzalnia w Meerane (przy Pestalozzistr. 4-6; od 1946 działająca jako Buntweberei Meerane, 1 stycznia 1950 włączona do Mechanische Weberei Meerane[62]) oraz tkalnie w Löbau (filia nabyta w 1930 i przekształcona z działającej w l. 1900-30 roku farbiarni Kreuzinger GmbH; od 1948 roku tkalnia bawełny VEB Baumwollspinnerei Löbau[63]) i Sebnitz. W 1946 r. saksońskie zakłady Wilhelm Winkler AG w Meerane, Löbau i Sebnitz zostały wywłaszczone i znacjonalizowane[64].
  • Hermes Fulfilment - należące do The Otto Group centrum logistyczne o powierzchni 150 000 m2, wybudowane na terenie gminy Iłowa w 2023 r.[65] Docelowo ma tu pracować 3000 osób, z czego 60% kadry mają stanowić kobiety.[66] Centrum zajmuje się wysyłką mniejszych produktów, takich jak odzież, tekstylia, biżuteria, zabawki, drobny sprzęt AGD, a także elementy małej technologii jak telefony komórkowe czy tablety. Hermes Fulfilment w Iłowej aktualnie obsługuje Niemcy, w przyszłości zaś planowane jest poszerzenie zasięgu o Polskę, Czechy, Szwajcarię i Włochy.[66]

Oświata[edytuj | edytuj kod]

  • Przedszkole Miejskie - Akademia Małych Zuchów w Iłowej,
  • Szkoła Podstawowa im. Lotników Alianckich w Iłowej,
  • Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Iłowej,
  • Biblioteka Kultury.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Gminy partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kühzahl (niem.) − ludowa (południowe Milsko/północne Czechy) nazwa starca gajowego; Max Militzer, Erich Glotz Flora der Oberlausitz einschlieẞlich der nördlichsten Tschechoslowakei. cz. VIII, s.27
  2. ↑ W latach 1975–1998 do tzw. „małego” województwa zielonogórskiego.
  3. ↑ W mauzoleum pochowane są córki grafa Friedricha Augusta von Kospoth z Borowego, hrabianki Marianna (1848-1869) i Dorothea (1862-1892). Były one kolejno żonami Leopolda Friedricha grafa von Rothkirch freiherra v. Trach z Niedźwiedzic. Widoczna wschodnia fasada zawiera inskrypcje nagrobne obu sióstr:

    Marianne Graefin Rothkirch und Trach
    Geborene Graefin Kospoth
    Geboren zu Burau den 26. Januar 1848
    Gestorben zu Halbau den 2. Maertz 1869

    Dorothea Graefin Rothkirch
    Freifrau v. Trach Geb. Graefin Kospoth
    Geboren zu Burau den 13. August 1862
    Gestorben ebenda den 24. November 1892

    W zachodniej fasadzie znajduje się zamurowany otwór drzwiowy a ponad nim umieszczono herb rodu von Rothkirch und Trach.

  4. ↑ a b c Błędny adres: "Rynek" nie istnieje w Iłowej; najprawdopodobniej powinno być: "pl. Wolności"

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
  2. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  3. ↑ Ilwa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 263.
  4. ↑ a b c Joachim Lelewel Polska wieków średnich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia, t. II, s. 25.
  5. ↑ a b Wacław Aleksander Maciejowski Pierwotne dzieje Polski i Litwy, s. 380.
  6. ↑ a b Johann Gottlieb Mischke: Das Markgrafthum Ober-Lausitz, Königlich Preußischen Antheils, in geschichtlicher, statistischer und topographischer Hinsicht. G. Köhler, Görlitz 1861, s. 215 (niem.).
  7. ↑ https://raport.nid.pl/wp-content/uploads/2020/04/Jaszewska_Kalagate-2006.pdf
  8. ↑ Tomasz Jaworski: Wojna, pokój i religia a ruchy ludnościowe na polskim pograniczu zachodnim w XVII i na początku XVIII w.. Zielona Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego w Zielonej Górze, 1998, s. 140. ISBN 83-86832-42-8. [dostęp 2023-01-15]. (pol.).
  9. ↑ Iłowa, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-01-15] [zarchiwizowane z adresu 2023-01-15].
  10. ↑ Johann Georg Knie: Alphabetisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien. Wrocław: Graß, Barth und Company, 1830, s. 231. OCLC 751379865. [dostęp 2023-01-15]. (niem.).
  11. ↑ Kauperts. Straẞenfṻhrer durch Berlin (niem.).
  12. ↑ a b Archiwum Państwowe w Zielonej Górze z siedzibą w Starym Kisielinie, nr zespołu: 963. baza.archiwa.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]..
  13. ↑ a b Miasto Iłowa na oficjalnej stronie ilowa.pl.
  14. ↑ a b c d e f g h i j k Czekalski, Mieczysław „Park dworski w Iłowej. Monografia z przewodnikiem”, Wyd. Prodruk, Poznań 2009, ISBN 978-83-61607-28-1.
  15. ↑ regest #2492 w: Regesta Imperii (niem.).
  16. ↑ a b c d Józef Pilch, Stanisław Kowalski Leksykon zabytków architektury Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Arkady, Warszawa 2012, s. 275–276, ISBN 978-83-213-4730-1.
  17. ↑ a b c zasoby Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Wrocławskiego, Zentral- und Landesbibliothek Berlin: Sammlung Duncker (niem.).
  18. ↑ The Connoisseur, t. 105, s. 66 (ang.).
  19. ↑ O których Jan Jonston napisał: „W Żaganiu, na Śląsku, żelazo odradza się w ciągu dziewięciu lat i na nowo się je wykopuje w tym czasie” (Rutkowski, Mirosław „Żelazne łąki”, w: „Wiedza i Życie”, nr 5/2001).
  20. ↑ Zimmermann, Friedrich Albert Beyträge zur Beschreibung von Schlesien Bd.7, s. 95, Brzeg, 1787 (niem.).
  21. ↑ Weigel, Johann Adam Valentin Das mittelbare Fürstenthum Sagan w: Geographische, naturhistorische und technologische Beschreibung des souverainen Herzogthums Schlesien. Die Fürstenthümer Sagan und Breslau, Berlin, 1802 (niem.).
  22. ↑ a b Friedrich Adolph Schumann, Albert Schiffner Vollständiges staats- post- und zeitungslexikon von Sachsen, Zwickau, 1816, t. III, s. 670–671 (niem.).
  23. ↑ Łużyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 839.
  24. ↑ W. R. Ward The Protestant Evangelical Awakening, s.117 (ang.).
  25. ↑ a b Die Familie von Promnitz. dirkpeters.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-26)]..
  26. ↑ SCHLESISCH-HALBAU w: Ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der Ritterschaftlichen Grundbesitzer in der Preussischen Monarchie, Bd. 7.
  27. ↑ Güteradressbuch Schlesien 1873/Sagan (niem.).
  28. ↑ kalendarium historii Amtsbezirk Halbau (niem.).
  29. ↑ Kyoto National Museum. kyohaku.go.jp. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-20)]. (ang.).
  30. ↑ Internet Archive – Hochberg, Friedrich Maximilian, Graf von, An eastern voyage: a journal of the the travels of Count Fritz Hochberg through the British Empire in the East and Japan (1910) (ang.).
  31. ↑ Ambasada Japonii w Polsce. pl.emb-japan.go.jp. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-29)]..
  32. ↑ Pamiętnik Daisy – Princess of Pless w serwisie Google Books (ang.).
  33. ↑ Koch, W. John Daisy Princess Of Pless: A Discovery, s. 152 w serwisie Google Books (ang.).
  34. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 833.
  35. ↑ Lech Wojciech Szajdak, Grupa Poetycka "Wołyń" - geneza, przedstawiciele, wiersze, Warszawa 2023, s. 23-39, 463, ISBN 978-83-67398-07-7.
  36. ↑ [1] (niem.).
  37. ↑ [2]. renebrand.eu. [zarchiwizowane z [3] tego adresu] (2009-03-10)]. (niem.).
  38. ↑ Abraham Kajzer, Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7.
  39. ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dn. 20.09.2001 w sprawie określenia miejsc odosobnienia, w których były osadzone osoby narodowości polskiej lub obywatele polscy innych narodowości (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1154).
  40. ↑ Konieczny, Alfred KL Gross-Rosen hitlerowski obóz koncentracyjny na Dolnym Śląsku 1940-45 Mapa filii KL Gross-Rosen, s. 30, tabela 4 Chronologia organizowania podobozów KL Gross-Rosen, s. 34, Muzeum Gross-Rosen, Wałbrzych 2007, ISBN 978-83-89824-02-8.
  41. ↑ Gross-Rosen. buszowanie.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-05)]..
  42. ↑ Ponad 400 km według usługi Google Maps.
  43. ↑ Zob. też Sipowicz Jan, Filia obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w Iłowie w pow. żagańskim (Arbeitslager Halbau) w: Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi t.1 s. 157–190, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1974.
  44. ↑ Karl Friedrich Vollrath Hoffmann Deutschland und seine Bewohner: ein Handbuch der Vaterlandskunde für alle Stände, s. 441 (niem.).
  45. ↑ według Meyers Konversations-Lexikon (wyd. 4; 1885-1892), 8. Band: Hainleite – Iriartea, S. 8 (niem.).
  46. ↑ według Meyers Konversations-Lexikon (wyd. 14; 1894-1896), 8. Band: Gilde – Held, S. 664 (niem.).
  47. ↑ GUS: Ludność w gminach według stanu w dniu 31.12.2011 r. bilans opracowany w oparciu o wyniki NSP’2011.
  48. ↑ Iłowa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  49. ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org [dostęp 2022-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2021-10-30].
  50. ↑ Simonetti, Giulio [online], hls-dhs-dss.ch [dostęp 2023-07-31] (niem.).
  51. ↑ Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków.
  52. ↑ Waldemar Bena opis do mapy „Bory Dolnośląskie, Przemkowski Park Krajobrazowy” Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2004 ISBN 83-88049-83-6.
  53. ↑ Zarchiwizowany serwis Kolejowe Łużyce.
  54. ↑ Odległości i czas przejazdu na podstawie maps.google.com.
  55. ↑ KRS online. krs-online.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-26)]..
  56. ↑ Messtischblatt Nr. 4557 Rauscha (1940).
  57. ↑ Fokt, Krzysztof Przedkomisyjne nazwy miejscowości dawnego powiatu zgorzeleckiego. fax.livenet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-23)]..
  58. ↑ Bena, Waldemar Człowiek i przyroda w Puszczy Zgorzelecko-Osiecznickiej w minionym, XX wieku.
  59. ↑ Polskie centrum produkcji lampionów do zniczy jest w Iłowej, www.wyborcza.pl, 31 października 2022.
  60. ↑ (niem.) Staatsarchiv Chemnitz.
  61. ↑ Lp. 463 „Wilhelm Winkler A.G.” w: ORZECZENIE NR 67 MINISTRA PRZEMYSŁU I HANDLU z dnia 10 lutego 1949 r. o przejściu przedsiębiorstw na własność Państwa (Monitor Polski 1949.A-15.208).
  62. ↑ (niem.) Sächsisches Staatsarchiv, Bestand 31248: Buntweberei Meerane.
  63. ↑ (niem.) Sächsisches Staatsarchiv, Bestand 13358: Wilhelm Winkler AG, Spinnerei, Löbau.
  64. ↑ (niem.) Sächsisches Staatsarchiv, Bestand 31236: Wilhelm Winkler AG, mechanische Weberei, Halbau/Schlesien.
  65. ↑ - Iłowa [online], www.hermes-fulfilment.pl [dostęp 2024-04-15].
  66. ↑ a b https://gazetalubuska.pl/panattoni-zakonczyl-budowe-w-strefie-w-koninie-zaganskim-heremes-rusza-pelna-para/ar/c3-18450069
  67. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-15].
  68. ↑ www.ilowa.pl. ilowa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-05)]..
  69. ↑ www.ilowa.pl. ilowa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-04)]..

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Miasta województwa lubuskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Gmina Iłowa
Miejscowości

Herb gminy Iłowa

Powiat żagański
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu żagańskiego

Powiat żagański (1946–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1945–54 i 1973–75)
Gromady (1954–72)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Iłowa&oldid=73518166”