Hallelujah (piosenka Leonarda Cohena)

Hallelujah – ballada^[1] pop-folkowa napisana przez kanadyjskiego piosenkarza i autora tekstów Leonarda Cohena, która pierwotnie została wydana na albumie Various Positions z 1984 roku^[2].

Istnieje sześć oficjalnie nagranych i wydanych wersji piosenki na płytach: jednej studyjnej – Various Positions (nagrana i wydana w 1984) i pięciu koncertowych – Cohen Live (nagrana w 1988, wydana w 1994), Legendary FM Broadcasts (nagrana w 1993, wydana w 2016), Live in London (nagrana w 2008, wydana w 2009), Songs from the Road (nagrana w 2009, wydana w 2010), Live in Dublin (nagrana w 2013, wydana w 2014)^[3].

Piosenka w momencie wydania nie osiągnęła dużego sukcesu, lecz później zdobyła dużą popularność, czego dowodem jest około 240 jej coverów. To także najczęściej wykonywany przez innych muzyków utwór Cohena^[4].

Kompozycja muzyczna i interpretacja tekstu[edytuj | edytuj kod]

Cohen tworzył piosenkę przez 5 lat^[3], choć w popularnym przekazie miał ją napisać, siedząc w bieliźnie na podłodze w hotelu Royalton Hotel^[5]. Hallelujah w oryginalnej wersji jest utworem w metrum 12/8, łączącym styl walca i muzyki gospel. Piosenka napisana jest w tonacji C-dur, następuje progresja za tekstem „it goes like this, the fourth, the fifth, the minor fall, and the major lift”: C, F, G, a, F^[6]. Oryginalna piosenka jest grana w tempie 56 BPM^[3] z ambitusem wokalu e-a^{1[potrzebny przypis]}. Inne nagrane wersje są wykonywane w różnych tonacjach – oprócz C-dur, także A-dur lub c-moll^[3]. W oryginalnej wersji akompaniament tworzą bębny, gitara, gitara basowa i syntezator. Ten ostatni instrument w wersjach koncertowych jest zastąpiony przez organy, a na niektórych nagraniach aranżacja jest wzbogacona o partię saksofonu, mandoliny lub obu tych instrumentów naraz. Wersje koncertowe zawierają solo gitarowe lub organowe^[3].

Najkrótsza nagrana wersja, z Various Positions, trwa 4 minuty i 40 sekund, a najdłuższa, z Legendary FM Broadcasts, 7 minut i 59 sekund^[3].

Istnieją różne wersje tekstu opublikowane w zbiorach wierszy i śpiewnikach autoryzowanych przez Cohena, różniące się też od wersji nagranych^[3]. Pierwsza wersja tekstu liczyła około 80 wersów^[5]. Po wydaniu albumu w 1984 roku, Cohen wykonywał oryginalną wersję piosenki podczas swojej światowej trasy koncertowej w 1985 roku. Jednak podczas występów na żywo w latach 1988 i 1993 Cohen śpiewał inny tekst, w którym tylko ostatnia zwrotka zgadzała się z wersją piosenki graną na trasie. Liczni artyści podczas swoich występów mieszają obie wersje piosenki albo dokonują bezpośrednich zmian w tekście, jak np. Rufus Wainwright i Allison Crowe, którzy słowa „holy dove” zamienili, w przypadku Wainwrighta na „holy dark”, a Crowe na „Holy Ghost”.

Adresat liryczny tekstu jest nieoczywisty i zmienia się w różnych wersach^[7].

Oryginał Cohena zawiera kilka biblijnych odwołań^[6]. Sam tytuł, Alleluja, jest biblijnym zwrotem wychwalającym Boga, spotykanym przede wszystkim w Księdze Psalmów. Tekst rozpoczyna się od nawiązania do króla Dawida, który mimo bycia grzesznikiem, przy pomocy pieśni próbuje skontaktować się z Bogiem. Powtarzanie frazy Hallelujah ma być sposobem na odtworzenie tego kontaktu. W tekście w różnych miejscach możliwość takiego porozumienia się z Bogiem jest podważana, ale jednocześnie podawana jako konieczna. Następnie rozwijana jest kwestia grzechu Dawida na przykładzie cudzołóstwa z Batszebą i upadku Samsona, w związku z wyjawieniem Dalili sekretu (postacie z Księgi Sędziów). Według niektórych interpretacji jest tu zawarty przekaz o tym, że przyziemne sprawy odrywają bohaterów od ważniejszej misji. W tej interpretacji światło księżyca oświetlające ciało Batszeby jest symbolem fałszywego postrzegania zmysłowego, które zasłania obraz duchowy. Przywołany jest tu motyw słabości bohaterów, którzy potrafią walczyć fizycznie z silnymi przeciwnikami, ale ich czujność rozprasza się w kontakcie z kobietą. Z drugiej zaś strony, obaj przywołani męscy bohaterowie biblijni, ostatecznie zostali podniesieni z upadku przez Boga. Błysk światła związany ze słowami pieśni w wersie There’s a blaze of light in every word jest interpretowany jako nawiązanie do Boskiego aktu stworzenia. W kolejnych zwrotkach Cohen opisuje stosunek płciowy językiem religijnym, przywołując mi.m. symbol gołębia wielokrotnie wykorzystywany w Biblii. Jest to interpretowane jako porównanie miłości międzyludzkiej, także erotycznej, do miłości między Bogiem a człowiekiem. Z tej perspektywy istota boska jest interpretowana jako odpowiedź na chaos i sposób na zjednoczenie duszy i ciała^[8]. Sam Cohen twierdził, że nawiązanie do klasycznych chóralnych wykonań Alleluja symbolizuje fakt, że mimo niedoskonałości świata, powinnością ludzi jest śpiewanie tego hymnu^[7]. Istnieją interpretacje wiążące to z osobistymi poglądami religijnymi Cohena, które w dzieciństwie były kształtowane przez środowisko żydowskie i katolickie, a w dorosłym życiu przybrały formę buddyjską, przypominającą medytacyjną odmianę tych pierwszych wyznań^[8][7].

Pogląd Cohena o tym, że istnieje wiele różnych hallelujah, odbija się w krańcowo różnych coverach utworu, które mogą być melancholijne, delikatne, podnoszące na duchu lub radosne, zależnie od wykonawcy^[6]. Publikowane interpretacje tekstu stosunkowo rzadko odnoszą się biografii Cohena. Niektórzy przypuszczają, że za życia Cohena krytycy celowo unikali wiązania podmiotu lirycznego z nim samym, szanując jego prywatność. Wynika to z intymnego charakteru liryki tekstu, często wiązanego ze sferą seksualną^[3]. Wśród hipotez dotyczących inspiracji, pojawia się mówiąca, że inspiracją do powstania tekstu z fragmentami nieprzychylnymi dla adresata, był rozpad związku z Suzanne Elrod^[3].

Walijski piosenkarz John Cale, pierwsza osoba, która nagrała cover Hallelujah, wykorzystał w niej idee "trzeźwości i szczerości" w kontraście do beznamiętnego wykonania Cohena^[6]. Cover amerykańskiego piosenkarza Jeffa Buckleya jest smutniejszy i był przez niego samego opisany jako oda do życia i miłości, a wręcz odniesienie do orgazmu (oryginalnie "a halleljuah to the orgasm"^[3][6]. Crowe zinterpretował wykonanie Buckleya jako bardzo seksualne^[6]. Wainwright wykonał natomiast "oczyszczającą i prawie liturgiczną" wersję piosenki^[6].

Wersje innych wykonawców[edytuj | edytuj kod]

W ciągu kilku ostatnich lat „Hallelujah” było wykonywane przez dużą liczbę różnych artystów. Od czasu pierwszego covera Cale'a około 240 wykonawców wydało płytę z „Hallelujah”^[4]. W połowie drugiej dekady XXI wieku w serwisie YouTube umieszczone było ponad 600 wersji różnych wykonawców w ponad 25 językach. Piosenka ta jest również często wykonywana w programach talent show^[3]. Różne interpretacje piosenki zawierają odmienne wersje tekstu^[5].

W kwietniu 2009 roku radio CBS przeprowadziło wywiad z Cohenem, w którym ten, zapytany o covery piosenki, powiedział, że ich liczba rozśmiesza go i bawi, po tym, jak jego wytwórnia muzyczna po napisaniu przez niego pierwszej wersji piosenki nie chciała jej wydać. Dodał jednak, że zbyt wielu artystów wykonuje piosenkę^[9][10].

John Cale[edytuj | edytuj kod]

Cover Johna Cale’a został wydany na tribute albumie dla Leonarda Cohena I'm Your Fan w 1991 roku oraz na jego płycie zawierającej zapisy z występów na żywo Fragments of a Rainy Season w 1992 roku. Mimo iż Cohen jest twórcą tekstu i muzyki, przez całe lata 80. nie nadał on swojej piosence wyraźnego kształtu, jakim mogliby posługiwać się inni artyści, ani nawet on sam^[11]. Dokonał tego Cale, który po obejrzeniu występu Cohena na żywo, poprosił go o przysłanie mu tekstu. Ku jego zaskoczeniu otrzymał 15-stronicowy tekst, z którego wybrał najbardziej ekspresyjne zwrotki^[11][12].

Wersja Cale'a jest zaśpiewana w szybszym tempie niż oryginalna wersja Cohena^[7].

Na wersji Cale’a wzorowali się w swoich interpretacjach inni artyści, jak i sam Leonard Cohen podczas jego trasy koncertowej 2008–2009^[6][11].

Ta wersja piosenki została użyta w filmie Shrek, podczas gdy na płycie wydanej jako soundtrack filmu zastąpiono ją wersją Rufusa Wainwrighta^[7].

Jeff Buckley[edytuj | edytuj kod]

Amerykański piosenkarz Jeff Buckley, zainspirowany wersją Cale’a, nagrał jedną z najbardziej znanych wersji „Hallelujah” na swój debiutancki album Grace z 1994 roku^[13][14]. Podczas nagrywania Buckley nie był zadowolony ze swoich pierwszych wykonań piosenki. Po nagraniu ponad 20 prób producent Andy Wallace wybrał 3 nagrania, które zmiksował i stworzył z nich jedno „Hallelujah”.

W 2004 roku cover Buckleya znalazł się na 259. miejscu listy „500 najlepszych piosenek wszech czasów” magazynu Rolling Stone^[6]. W tym samym roku magazyn Time nazwał wersję Buckleya „znakomicie zaśpiewaną”^[15], podczas gdy Josh Tyrangiel uznał wersję Buckleya za jedną z najlepszych piosenek.

We wrześniu 2007 roku brytyjski magazyn Q przeprowadził wśród pięćdziesięciu autorów tekstów piosenek sondę, w której „Hallelujah” znalazło się wśród „10 najwspanialszych piosenek”. John Legend nazwał wersję Buckleya „najbliższą perfekcji” i zarazem określił mianem jednego z najpiękniejszych nagrań muzycznych, jakiego kiedykolwiek słuchał^[16].

W lipcu 2009 roku nagranie Buckleya zajęło trzecie miejsce w ankiecie na „100 najgorętszych utworów wszech czasów” przeprowadzonej pośród słuchaczy australijskiego radia Triple J^[17].

Wersja Buckleya nie była natychmiastowym hitem; Buckley nie zdążył (zmarł w 1997) zobaczyć prawdziwej sławy swojego utworu. Do roku 2002 album, na którym znajduje się „Hallelujah” nie miał statusu złotej płyty w USA, dopiero dziewięć lat po jego wydaniu zdobył certyfikację. Wersja Buckleya, tak samo jak Cohena, nigdy nie została wydana jako singiel, zaczęła być natomiast notowana w oficjalnych rankingach dopiero w 2006 roku.

„Hallelujah” w wersji Buckleya została wykorzystana w wielu serialach^[15]:

• Prezydencki poker
• Jordan
• Bez śladu
• Życie na fali
• Dr House
• Zabójcze umysły,
• Ostry dyżur
• Brygada ratunkowa
• Port lotniczy LAX

jak również w filmach:

• Smaki miłości
• Edukatorzy
• Pan życia i śmierci^[18]
• Watchmen: Strażnicy

Rufus Wainwright[edytuj | edytuj kod]

„Hallelujah” w wersji Rufusa Wainwrighta zostało nagrane w podobnej aranżacji co wersja Johna Cale’a. Cover Wainwrighta jest głównie znany z filmu Shrek, w którym mimo tego, że w filmie została użyta wersja Cale’a, to w ścieżce dźwiękowej wykonawcą jest Wainwright. Przyczyną tego, według portalu allmusic.com, było to, że Wainwright należy do tzw. „rodziny DreamWorks”, czyli artystów współpracujących z wytwórnią^[11][19].

Rufus Wainwright, jego siostra Martha Wainwright i Joan Wasser wykonali „Hallelujah” w filmie pt. Leonard Cohen: I'm Your Man.

k.d. lang[edytuj | edytuj kod]

k.d. lang nagrała cover „Hallelujah” na swój album Hymns of the 49th Parallel w 2004 roku. Kanadyjska artystka związana z muzyką country wykonywała utwór na kilku ważnych uroczystościach takich jak:

• rozdanie Juno Awards w 2005 roku^[20], kiedy to po jej wykonaniu „nastąpiła dwuminutowa owacja na stojąco”^[21]
• wprowadzenie Leonarda Cohena do Canadian Songwriters Hall of Fame w 2006 roku^[22]

Alexandra Burke[edytuj | edytuj kod]

Alexandra Burke, zwyciężczyni piątej serii brytyjskiego show telewizyjnego The X Factor, nagrała cover „Hallelujah” dzięki wygranej w programie. Teledysk do utworu ukazuje drogę do zwycięstwa Burke zsynchronizowaną z tekstem piosenki^[23].

Wydanie singla w wykonaniu Alexandry Burke na nowo wzbudziło w publiczności zainteresowanie piosenką „Hallelujah”, zarówno w wersji Buckleya, jak i Cohena. Fani Buckleya zorganizowali akcję mającą na celu wprowadzenie wersji Buckleya na szczyt bożonarodzeniowego notowania listy przebojów, aby nie pozwolić zająć tego miejsca przez Burke^[24][25]. Kampania była motywowana niechęcią fanów Jeffa Buckleya do komercyjnej formuły programu The X Factor i do aranżacji piosenki^[26][27], jak też chęcią przedstawienia utworu młodszej publiczności^[28]. Sama Burke nie była najszczęśliwsza z powodu wyboru piosenki^[27].

Inne wersje[edytuj | edytuj kod]

• Bob Dylan jako jeden z pierwszych wykonywał „Hallelujah” Cohena na żywo, po raz pierwszy na koncercie w Montrealu 8 lipca 1988 roku^[29].
• Kanadyjska piosenkarka Allison Crowe nagrała swoją wersję utworu do albumu Tidings wydanego w 2003 roku. Crowe wykonywała piosenkę corocznie w ramach specjalnego programu w państwowej telewizji od 2003 do 2008 roku^[30].
• Bono nagrał swoją interpretację kompozycji Cohena w formie mówionej na potrzeby tribute albumu dla Cohena – Tower of Song^[31].
• Bon Jovi wykonywał „Hallelujah” na swoich koncertach, w tym na DVD Live at Madison Square Garden; Cohen uważał ich wersję za swoją ulubioną^[32].
• W 2006. roku norweski kwartet składający się z Askila Holma, Espena Linda, Alejandro Fuentesa i Kurta Nilsena nagrał cover „Hallelujah”, który w Norwegii w ciągu dwóch tygodni uzyskał status podwójnie platynowej płyty^[33].
• Geoff Tate, wokalista zespołu Queensrÿche, zaśpiewał „Hallelujah” na pogrzebie Ronniego Jamesa Dio w 2010 roku.
• Maciej Zembaty przełożył „Hallelujah” na język polski, utwór znajduje się na jego płycie Alleluja.

Wyróżnienia i osiągnięcia[edytuj | edytuj kod]

• W 2005 roku „Hallelujah” została nazwaną dziesiątą najwspanialszą kanadyjską piosenką wszech czasów w rankingu magazynu Chart.^{[potrzebny przypis]}
• BBC Radio 2 upamiętniło 25. rocznicę wydania piosenki godzinnym programem dokumentalnym radiowym „The Fourth, The Fifth, The Minor Fall”, w którym przedstawiono historię piosenki i chronologię jej aranżacji^[30].
• Jon Wilde z gazety The Guardian zauważył, że piosenka „jest na szybkiej drodze do zostania najbardziej dyskutowaną piosenką wszech czasów”^[34].
• 21. grudnia 2008 roku „Hallelujah” zostało pierwszą piosenką od 51 lat^[35], która zajmowała zarówno pierwsze, jak i drugie miejsce w UK Singles Chart. Covery Alexandry Burke i Jeffa Buckleya były najlepiej sprzedającymi się utworami w tygodniu między 15., a 21. grudnia 2008 roku^[36].

Odbiór piosenki i jej coverów jest tematem książki dziennikarza muzycznego Alana Lighta The Holy or the Broken. Leonard Cohen, Jeff Buckley, and the Unlikely Ascent of "Hallelujah"^[3].

Notowania[edytuj | edytuj kod]

Wszystkie dane, z wyjątkiem tych, które mają podane własne źródło, zostały zaczerpnięte z allmusic.com i acharts.us

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Link do tekstu Johna Cale'a na Liricsfreak
• Tekst z 1984 na The Leonard Cohen Files
• Tekst z 1988 na The Leonard Cohen Files