Gustaw Gizewiusz
.jpg) Miejsce spoczynku Gizewiusza w Ostródzie | |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 21 maja 1810 |
| Data i miejsce śmierci | 7 maja 1848 |
| Pastor | |
| Okres sprawowania | 1834-1848[1] |
| Kaznodzieja Ostródzki | |
| Okres sprawowania | 1834-1848[1] |
| Wyznanie | |
| Ordynacja | 6 września 1835[1] |
| Strona internetowa | |
Gustaw Herman Marcin Gizewiusz, Gisevius (ur. 21 maja 1810 w Piszu, zm. 7 maja 1848 w Ostródzie) – polski pastor ewangelicki, działacz społeczno-narodowy i polityczny na Mazurach, literat, folklorysta, publicysta, tłumacz i redaktor, wydawca i bibliofil.
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Urodził się 21 maja 1810 roku w Piszu w polskiej rodzinie Giżyckich osiadłej na Mazurach w XVI wieku, która uległa germanizacji, a jej nazwisko latynizacji[2][3]. Jego ojciec Marcin był kierownikiem miejscowej szkoły miejskiej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
W 1828 roku ukończył gimnazjum w Ełku, gdzie opanował m.in. język polski, a następnie studiował teologię ewangelicką w Królewcu na Uniwersytecie Albrechta oraz – w jego ramach – w Seminarium Polskim.
W 1835 został polsko-ewangelickim kaznodzieją w Ostródzie, gdzie rozwinął wszechstronną działalność w obronie Mazurów, występując przeciwko germanizacji. W 1843 opublikował po niemiecku w Lipsku pracę pt. „Die polnische Nationalität in Preußen” (pol. „Narodowość polska w Prusiech”). Dwie następne części tej pracy ukazały się tamże w 1845 roku pod zmienionym tytułem „Die polnische Sprachfrage in Preußen” (pol. „Polska kwestia językowa w Prusiech”). W dziele tym na podstawie materiałów źródłowych demaskował metody germanizacyjne władz pruskich i wynaradawianie polskiej ludności. Przede wszystkim domagał się utrzymania języka polskiego w szkołach, a w celu powstrzymania germanizacji wydawał polskie książki dla Mazurów, między innymi tłumaczenie podręcznika szkolnego Przyjaciel młodzieży, we współpracy z Marcinem Gregorem (Królewiec 1845). Założył pierwsze polskie czasopismo dla Mazur: „Przyjaciel Ludu Łecki”.
Był obrońcą i propagatorem języka i kultury polskiej na Mazurach, a także utrzymywał kontakty ze środowiskami patriotycznymi w innych częściach ziem polskich oraz w Czechach i na Łużycach. W 1841 roku spotkał się w Ostródzie z innym znanym działaczem polskim Krzysztofem Celestynem Mrongowiuszem, który przekazał mu memoriał do króla pruskiego w sprawie swobód językowych dla ludności mazurskiej. Wiosną 1842 roku dokument ten wręczył osobiście królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi IV. Po powrocie z Berlina skomentował swoje starania w liście do Mrongowiusza: Na Boga! Trzeba podnieść wrzawę, gdyż szatańscy wrogowie polskości teraz tym więcej się krzątają dookoła swego piekielnego dzieła, ponieważ się coraz to bardziej domyślają, że rzemiosło mogłoby im być w najbliższym czasie wytrącone z ręki[4]. Kandydował w 1848 roku do berlińskiego parlamentu jako przedstawiciel społeczności polskiej i uzyskał mandat posła, zmarł jednak przed jego objęciem - 7 maja 1848 roku w Ostródzie[3].
Spisywał pieśni ludu mazurskiego włączone później przez Oskara Kolberga do jego Dzieł Wszystkich. Do Mazurów pisał po polsku.
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
- Na jego cześć przemianowano w 1946 miasto Łuczany (Lec; niem. Lötzen) na Giżycko.
- Dziś jest patronem II Liceum Ogólnokształcącego w Giżycku oraz Szkoły Podstawowej nr 2 w Ostródzie.
- Jego nazwiskiem nazwano ulice w kilku miastach województwa warmińsko-mazurskiego: Ełku, Ostródzie, Olsztynie, Piszu, Iławie, Szczytnie, Braniewie, Wydminach.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Gustaw Gizewiusz – Między Piszem a Ostródą.
- ↑ Jerzy Oleksiński, I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, s. 105, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231.
- ↑ a b Gizewiusz Gustaw Herman Marcin, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-05-20].
- ↑ Jerzy Oleksiński, I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, s. 106, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Sławomir Augusiewicz, Janusz Jasiński, Tadeusz Oracki, Wybitni Polacy w Królewcu. XV-XX wiek, Olsztyn: Littera, 2005, ISBN 83-89775-03-4, OCLC 69292074.
- Jerzy Oleksiński, I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, s. 105–112, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231.