Grzegorz Szyrma

Grzegorz Szyrma

Рыгор Шырма

Data i miejsce urodzenia	20 stycznia 1892 Szakuny
Data i miejsce śmierci	23 marca 1978 Mińsk
Deputowany do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR IV, V, VI, VII, VIII i IX kadencji
Okres	od 1955 do 1978
Sekretarz Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Białoruskiej
Okres	od 1926 do 22 stycznia 1937
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Grzegorz Szyrma (biał. Рыгор Раманавіч Шырма, Ryhor Ramanawicz Szyrma, ros. Григорий Романович Ширма, Grigorij Romanowicz Szyrma; pseudonimy: R. Barawy, Wuczyciel, kryptonimy: W.M., W.–cz, H.Sz., R.Sz.; ur. 8 stycznia^?/20 stycznia 1892 w Szakunach, zm. 23 marca 1978 w Mińsku) – dyrygent chórowy, folklorysta, działacz społeczny i muzyczny, wydawca, publicysta, literaturoznawca, nauczyciel narodowości białoruskiej; w okresie międzywojennym działacz białoruskiej mniejszości narodowej w II Rzeczypospolitej; w latach 1955–1978 deputowany do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość i działalność w II Rzeczypospolitej[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 20 stycznia (8 stycznia st. st.) 1892 roku we wsi Szakuny, w powiecie prużańskim guberni grodzieńskiej Imperium Rosyjskiego^[1]. W latach 1911–1912 był słuchaczem dwuletnich kursów nauczycielskich w Święcianach^[2]. Od 1912 roku pracował jako nauczyciel^[1]. Pod koniec I wojny światowej został zmobilizowany do armii rosyjskiej^[2]. W 1918 roku ukończył Siedlecki Instytut Nauczycielski, który był wówczas ewakuowany w związku z działaniami wojennymi do Jarosławia. Od 1919 roku pełnił funkcję dyrektora zorganizowanej przez siebie szkoły w obwodzie woroneskim Rosji. W 1922 roku powrócił w rodzinne strony, które znajdowały się wówczas w składzie Polski^[1]. W 1924 roku organizował chór ludowy w Prużanie. W 1926 roku został nauczycielem Gimnazjum Białoruskiego w Wilnie^[2]. Był założycielem i kierownikiem zespołów chórowych, w tym chórów Gimnazjum Białoruskiego i Białoruskiego Związku Studentów w Wilnie^[1]. W późniejszym czasie został zwolniony z Gimnazjum^[2]. Angażował się w działalność kulturalno-oświatową i literacko-publicystyczną białoruskiej mniejszości narodowej w Polsce. Od 1926 do 22 stycznia 1937 roku pełnił funkcję sekretarza Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Białoruskiej (TSzB)^[1]. W 1930 roku został na krótko aresztowany^[2]. Towarzystwo znajdowało się pod głębokim wpływem nielegalnej w Polsce Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi (KPZB), w związku z czym w 1933 roku cały jego zarząd Zarząd Główny został aresztowany pod zarzutem przygotowywania „komunistycznego spisku”. W wyniku procesu sądowego w dniach 1–4 lutego Grzegorz Szyrma został jednak uniewinniony^[3]. Od tego samego roku^[2] był organizatorem, wydawcą i autorem białoruskojęzycznego drukowanego organu Towarzystwa – czasopisma „Letapis TBSz”, przemianowanego potem na „Biełaruski Letapis”^[1]. W połowie lat 30. jako jeden z pierwszych działaczy kultury poparł program Frontu Ludowego^[1]. Współpracował jako publicysta z utworzonym z inicjatywy KPZB białoruskojęzycznym czasopismem „Nasza Wola”^[1]. Publikował do 1939 roku na łamach lewicowych „Sygnałów”^[4] i dziecięcego lewicowego białoruskojęzycznego czasopisma „Snapok”^[5]. Wspierał twórczość poetów białoruskiej mniejszości narodowej, prowadził audycje dla tej mniejszości w Polskim Radiu, współpracował ze śpiewakiem Michałem Zabejdą-Sumickim^[1]. Zdaniem autorów Encykłapiedyi historyi Biełarusi podlegał prześladowaniom ze strony polskich władz^[1].

Działalność w Białoruskiej SRR[edytuj | edytuj kod]

Po włączeniu ziem północno-wschodnich II Rzeczypospolitej w skład Białoruskiej SRR Grzegorz Szyrma przyjął postawę lojalną wobec władz radzieckich. W 1940 roku zorganizował i stanął na czele Państwowej Akademicznej Kapeli Chórowej^[1]. W 1941 roku został aresztowany przez władze radzieckie i trafił do aresztu śledczego w podziemiach siedziby NKWD na Łubiance w Moskwie. Wyszedł na wolność dzięki wstawiennictwu Jakuba Kołasa u I sekretarza Komunistycznej Partii (bolszewików) Białorusi Pantielejmona Ponomarienki^[2]. Do 1970 roku kontynuował pracę na czele Państwowej Akademicznej Kapeli Chórowej, która w 1978 roku otrzymała jego imię. W latach 1955–1978 był deputowanym do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR IV, V, VI, VII, VIII i IX kadencji. W latach 1966–1978 pełnił funkcję przewodniczącego władz Związku Kompozytorów Białoruskiej SRR i sekretarza władz Związku Kompozytorów ZSRR^[1]. Zmarł 23 marca 1978 roku^[1] w Mińsku. Pochowany jest na cmentarzu Wschodnim w tym mieście^[2].

Działalność wydawnicza[edytuj | edytuj kod]

W okresie II Rzeczypospolitej Grzegorz Szyrma zajmował się wydawaniem twórczości poetów białoruskiej mniejszości narodowej w Polsce. Wydał dwa zbiory wierszy Michała Kaściewicza: Szum barawy w 1929 roku i Z sialanskich niu w 1937 roku, a także zbiór Na etapach Eugeniusza Skurki w 1936 roku. Wydał również zbiory dla szkolnych i samodzielnych chórów: Biełaruskija narodnyja pieśni w 1929 roku i Nasza pieśnia w 1938 roku^[1]. W 1933 roku razem z F. Stackiewiczem zaczął wydawać czasopismo „Letapis TBSz”, później „Biełaruski Letapis”, będący organem Towarzystwa Szkoły Białoruskiej^[2]. W okresie Białoruskiej SRR wydał szereg zbiorów folklorystycznych, które zawierały część z zebranych przez niego od 1910 roku ponad dwóch tysięcy białoruskich pieśni ludowych. W 1958 roku wydał zbiór Dzwiescie biełaruskich narodnych piesień, który stał się antologią klasycznej białoruskiej twórczości ludowej w najbardziej charakterystycznych jej przejawach. W latach 1959–1976 wydał cztery tomy zbioru Biełaruskija narodnyja pieśni, w których zawarł szeroki zakres gatunków ludowych i muzycznych, lokalnych rytmomelodycznych typów śpiewu, jednocześnie orientując się na ukazanie ogólnonarodowych cech białoruskiego folkloru muzycznego. Przygotował także publikację wydanej w latach 1971–1973 dwutomowej antologii Biełaruskija narodnyja pieśni (dla choru)^[1].

Publicystyka[edytuj | edytuj kod]

Grzegorz Szyrma zaczął występować w druku ze swoimi artykułami literaturoznawczymi i recenzjami w 1933 roku^[2]. Pisał dla „Letapisu TBSz” i „Biełaruskiego Letapisu”^[1]. Aktywnie współpracował jako publicysta z białoruskojęzyczną „Naszą Wolą”^[2] – legalną gazetą utworzoną z inicjatywy nielegalnej w Polsce KPZB^[1]. Do wybuchu II wojny światowej publikował swoje artykuły w lewicowym miesięczniku literacko-społecznym „Sygnały” (jego tekst pt. Biełaruskaja narodnaja pieśnia ukazał się 15 sierpnia 1939 roku)^[4]. Publikował artykuły na temat świąt kalendarzowo-rolniczych, zwyczajów i pieśni ludowych na łamach wydawanego w Warszawie, dziecięcego lewicowego białoruskojęzycznego czasopisma „Snapok”^[5]. W Białoruskiej SRR był autorem przedmów do zbiorów pieśni, a także szeregu artykułów, w których wyrażał swoje poglądy estetyczne, zasady zbieracze i zdanie na temat pochodzenia poszczególnych gatunków folklorystycznych. Pisarz także artykuły literaturoznawcze na temat Jakuba Kołasa, Janki Kupały, Aleksandra Puszkina, Lwa Tołstoja i innych. Główna część jego twórczości publicystycznej został zebrana w książce Pesnia – dusza naroda, wydanej w 1976 roku (2. wydanie 1993)^[1].

Twórczość artystyczna[edytuj | edytuj kod]

Grzegorz Szyrma był inicjatorem stworzenia wielu znacznych utworów chórowych i wokalno-symfonicznych białoruskiej muzyki profesjonalnej. Interpretował chóry a cappella Georga Friedricha Händla, Piotra Czajkowskiego, Siergieja Taniejewa, Dmitrija Szostakowicza, monumentalne dzieła wokalno-orkiestrowe, w tym Wolfganga Amadeusa Mozarta i IX symfonię Beethovena. Napisał także obrazek sceniczny Zornym szlacham, którego rękopis przechowywany jest w Centralnej Bibliotece Akademii Nauk Litwy^[1].

Poglądy i oceny[edytuj | edytuj kod]

W okresie powojennym Grzegorz Szyrma negatywnie odnosił się do procesu postępującej rusyfikacji zachodzącego w systemie oświaty i życiu społecznym Białoruskiej SRR. Zdaniem białoruskiego pisarza Uładzimira Arłoua jest jednym z tych białoruskich działaczy, których autorytet jest nieskazitelny, a jego imię zna na Białorusi prawie każdy, od intelektualistów do prostych ludzi^[6].

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

• Tytuł „Zasłużony Działacz Sztuk Białoruskiej SRR” (1946, ZSRR)^[2];
• Tytuł „Ludowy Artysta Białoruskiej SRR” (1949, ZSRR);
• Tytuł „Ludowy Artysta ZSRR” (1955, ZSRR);
• Tytuł „Bohater Pracy Socjalistycznej” (1977, ZSRR; wraz z tytułem otrzymał Order Lenina, Medal Sierp i Młot oraz Gramotę Prezydium Rady Najwyższej ZSRR);
• Nagroda Państwowa Białoruskiej SRR (dwukrotnie, w latach 1966 i 1974; ZSRR)^[1].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W Wilnie znajduje się tablica pamiątkowa ku czci Grzegorza Szyrmy^[7]. W 1986 roku powstał o nim film dokumentalny z A. Lisem według scenariusza Iwana Ciszczanki pt. Piesnia na usio życcio^[8].

Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]

Korespondencja z Grzegorzem Szyrmą przechowywana jest wśród zbiorów A. Szabalina i U. Koczatowa w Rosyjskim Państwowym Archiwum Literatury i Sztuki^[9].

Czesław Miłosz jako pracownik Polskiego Radia w Wilnie nadawał koncerty dyrygowanego przez Szyrmę chóru, co miało rzekomo świadczyć o wrogości Miłosza wobec Polski. Te i inne oskarżenia przyczyniły się do odwołania go z radia^[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• pod red. Hienadzia Paszkoua: Encykłapiedyja historyi Biełarusi u 6 tamach. T. 6 Księga 2: Uswieja – jaszyn. Dadatak. Mińsk: „Biełaruskaja encykłapiedyja” imia Pietrusia Brouki, 2003, s. 616. ISBN 985-11-0276-8. (biał.).
• pod red. Hienadzia Paszkoua: Encykłapiedyja historyi Biełarusi u 6 tamach. T. 6 Księga 1: Puzieli – Usaja. Mińsk: „Biełaruskaja encykłapiedyja” imia Pietrusia Brouki, 2001, s. 592. ISBN 985-11-0214-8. (biał.).
• Leanid Marakou: Represawanyja litaratary, nawukoucy, rabotniki aswiety, hramadskija i kulturnyja dziejaczy Biełarusi, 1794–1991. Enc. dawiednik. U 10 t.. Mińsk: 2003. ISBN 985-6374-04-9. (biał.).brak strony w książce
• Уладзімер Арлоў: Імёны Свабоды. Praga: Radio Wolna Europa/Radio Swaboda, 2007, s. 576, seria: Biblijateka Swabody. XXI Stahodździe. ISBN 978-0-929849-14-0. (biał.).