Nadmorska Kolej Wąskotorowa

Nadmorska Kolej Wąskotorowa (dawniej Gryficka Kolej Wąskotorowa, niem. Greifenberger Kleinbahnen AG) – kolej wąskotorowa w powiecie gryfickim na Pomorzu Zachodnim. Obecnie funkcjonuje jako kolej turystyczna.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Do Gryfickiej Kolei Wąskotorowej należało łącznie 300 km torów i 98 przystanków, z czego zachowało się 175,6 km torów^[1]. Kolej była budowana na terenach ówcześnie należących do Prus, dzięki ułatwieniom dla takich inicjatyw w pruskim ustawodawstwie z lat 1892–1895. W 1895 roku zawiązano spółkę akcyjną Gryficka Kolejka (Greifenberger Kleinbahn Aktiengesselschaft), należącą do powiatu gryfickiego, spółki Lenz & Co i prowincji Pomorze, i rozpoczęto budowę^[2]. Pierwsza linia z Gryfic Wąsk. do stacji Niechorze Wielkie wraz z infrastrukturą została uruchomiona 1 lipca 1896 roku^[2]. Dwa lata później, 5 października 1898 roku oddano do eksploatacji linię z Gryfic do Dargosławia, zbudowaną z udziałem finansowym państwa^[2]. Obie linie początkowo miały prześwit toru 750 mm, a bocznicę gryfickiej cukrowni wyposażono w splot 3-szynowy 750/1435 mm^[3]. W 1897 linia wąskotorowa w Gryficach uzyskała połączenie ze stacją normalnotorową^[2]. Szybko rosnące przewozy spowodowały, że następną linię Popiele – Golczewo, a docelowo do portu w Stepnicy, postanowiono wybudować o szerokości toru 1000 mm, pozwalającej na zwiększenie ładowności taboru. Już 17 sierpnia 1901 roku oddano ją do użytku i natychmiast rozpoczęto przekuwanie toru z 750 na 1000 mm na odcinku Popiele – Gryfice Wąsk., przy okazji zmieniając nieco jego przebieg. Od tej pory wszystkie nowo budowane linie otrzymały szerokość toru 1000 mm. W dniu 1 grudnia 1903 roku ukończono budowę całej linii przez Łoźnicę, gdzie istniało skrzyżowanie z linią normalnotorową Szczecin – Świnoujście, do portu w Stepnicy.

Już wkrótce okazało się, że linia ta ma dla regionu duże znaczenie, więc kontynuowano realizację ambitnych planów i 7 października 1905 roku otwarta została linia z Golczewa do Śniatowa^[3]. Również w 1905 roku zakończono przekuwanie torów z 750 na 1000 mm na odcinkach Popiele – Niechorze Wlk. oraz Gryfice Wąsk. – Dargosław i przystąpiono do budowy odcinka Dargosław – Trzebiatów Wąskotorowy, który 1 listopada 1907 roku oddano do użytku. Dopiero w tym czasie cukrownia Gryfice uporała się z przekuciem swoich torów bocznicowych z 750 na 1000 mm i budową splotu 1000/1435 mm. W dniu 6 września 1911 roku oddano do eksploatacji trasę z Czarnogłów do Rokity, która na pewnym odcinku otrzymała splot 3-szynowy 1000/1435 mm i służyła do transportu dużych ilości wapna z kopalni w Czarnogłowach. W związku z rozwojem turystyki i ruchu plażowego, 30 czerwca 1912 roku uruchomiono odcinek z Trzebiatowa do Mrzeżyna, a niecały rok później, 1 maja 1913 roku ruszyły pociągi z Trzebiatowa do Niechorza. 10 października 1913 roku ukończono budowę krótkiego odcinka Kołomąć – Trzygłów, który służył wyłącznie przewozom okopowizny i cegły z miejscowej cegielni, połączonej kolejką gospodarczą ze wsią Waniorowo. W 1920 roku, prawdopodobnie w ramach „robót interwencyjnych”, wykonano kolejną korektę przebiegu trasy Gryfice Wąsk. – Popiele – Rybokarty, przez co odcinek ten uległ wyprostowaniu i omijał głębokie przekopy. W okresie międzywojennym rozwój kolei został wstrzymany, a sieć przynosiła straty. W 1937 koleje wąskotorowe przeszły pod Zarząd Prowincji Pomorze, a w 1940 roku weszły w skład nowo powołanej spółki prawa publicznego Pomorskie Koleje Krajowe (Pommersche Landesbahnen)^[4].

Po II wojnie światowej kolej znalazła się na terytorium Polski i została przejęta przez Polskie Koleje Państwowe. Od lat 60. rozpoczęła się stopniowa likwidacja kolei wąskotorowych, wypieranych przez inne środki transportu. Pierwsza została zamknięta i rozebrana linia z Czarnogłowów do Rokity^[7]. Do 1969 roku zamknięto kolejne linie: Kołomąć – Trzygłów, Mrzeżyno Gryf. – Trzebiatów Mokre oraz Golczewo Wąsk. – Śniatowo. W 1977 roku zawieszono przewozy pasażerskie na odcinku Łoźnica Wąsk. – Stepnica, ale jeszcze w 1990 roku czynnych było 126,4 km linii (72%). Rok później zawieszono przewozy na odcinku z Trzebiatowa do Dargosławia, a od 1 października 1996 roku na dalszej jego części (Dargosław – Gryfice) oraz na linii z Popiela do Łoźnicy. Jeszcze w 1996 roku przejezdne były wszystkie istniejące odcinki: Gryfice – Tąpadły – Trzebiatów – Niechorze – Gryfice i Gryfice – Golczewo – Łoźnica – Stepnica. W końcowym okresie działalności PKP, ze względu na zły stan mostu nad rzeką Regą, w 1999 roku zamknięto odcinek z Trzebiatowa do Pogorzelicy oraz wycięto odcinek torów na przejeździe kolejowo-drogowym koło Babigoszczy w ciągu szosy nr E65.

W 2001 roku PKP postanowiła zlikwidować kolej, której groziła sprzedaż całej infrastruktury za granicę, lecz w marcu 2002 roku decyzję o przejęciu kolei podjęła gmina Rewal, po czym podpisano umowę użyczenia budynków od PKP^[8]. Kolej została wpisana do rejestru zabytków województwa zachodniopomorskiego pod numerem A1285^[8]. 5 kwietnia 2006 roku dokonano nieodpłatnego przeniesienia prawa wieczystego użytkowania działek zajętych pod linię kolejową na rzecz gminy^[8]. Już w 2008 roku kolej przewiozła ponad 100 tysięcy pasażerów^[8].

Obecnie[edytuj | edytuj kod]

Obecnie czynna jest tylko linia z Gryfic Wąsk. przez Trzęsacz, Rewal, Śliwin i Niechorze do Pogorzelicy o długości 39,5 km. Jest to 22% wszystkich linii dawnej Gryfickiej Kolei Wąskotorowej. Linia jest finansowana przez gminę Rewal. W latach 2011–2013 trwał kompleksowy remont odcinka Gryfice – Rewal – Niechorze^[9] (w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego)^[8]. Plany inwestycyjne, mimo wcześniejszych zapowiedzi, nie objęły wznowienia ruchu na odcinku Pogorzelica – Trzebiatów oraz budowy linii do Pobierowa. Kolej stała się istotną atrakcją turystyczną Pomorza Zachodniego. W 2010 r. – w ostatnim sezonie przed remontem – kolejka przewiozła 120 tysięcy pasażerów, którzy przynieśli przychód w wysokości 700 tysięcy złotych przy dotacji ze strony gminy w wysokości 200 tysięcy złotych^[10].

W 2013 powstała spółka Nadmorska Kolej Wąskotorowa Sp. z o.o. z siedzibą w Pogorzelicy, która uruchomiła przewozy od 1 maja 2014 r. 26 grudnia 2014 kolejka uruchomiła przejazdy zimowe^[11]. Na określenie kolejki gmina używa obecnie określenia Nadmorska Kolej Wąskotorowa Gminy Rewal.

Czynny tabor kolei to lokomotywy spalinowe Lxd2^[8].

22 sierpnia 2018 kolejka przewiozła pasażera numer 600 000, licząc od przejęcia jej przez gminę Rewal^[12]. W 2018 roku przewiozła 146,6 tysiący pasażerów, będąc pod tym względem na drugim miejscu w Polsce (po Bieszczadzkiej Kolejce Leśnej)^[13]. W 2019 roku przejściowo zajęła pierwsze miejsce w Polsce, przewożąc 173,9 tysiące pasażerów, a w 2020 roku (związanym z obostrzeniami pandemicznymi) przewiozła ich 103,5 tysiąca^[14].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Ewelina Kwiatkowska: Zarys historii Gryfickiej Kolei Wąskotorowej. 111. rocznica powstania trasy Gryfice – Niechorze, „Świat Kolei” nr 10/2007

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Powstanie, rozwój i upadek zachodniopomorskich kolei dojazdowych