Gnostycyzm

Krzyż gnostycki

Gnostycyzm (z stgr. γνωστικός gnostikos „dotyczący wiedzy, służący poznaniu wiedzy istnienia wszechrzeczy”) – doktryny i ruchy religijne powstające na wschodzie cesarstwa rzymskiego[1] od I w. p.n.e do II w., gł. w Syrii i Egipcie, dualistyczne, łączące chrześcijaństwo z pogańskimi (grecko-egipskimi) wierzeniami religijnymi. Gnostykami nazywano tych, którzy nie zadowalając się prostą, naiwną wiarą, dążyli do poznania (γνώσις = wiedza), zrozumienia i pogłębienia swojej wiary[2].

Nauczanie[edytuj | edytuj kod]

Ruchy gnostyckie miały ogromny wpływ już od I wieku na rozwój chrześcijańskiego pisarstwa, na czele z powstaniem Listów Apostolskich włączonych do kanonu Pisma Świętego (Listy ap. Pawła do Efezjan, Filipian, Kolosan, Tesaloniczan, Piotra, Jana i Judy). Starochrześcijańskie pisarstwo apologetyczne w dużej mierze występowało przeciwko naukom gnostycyzmu i praktykom jego wyznawców.

Około VI wieku ruchy gnostyckie zostały wchłonięte przez szerzący się manicheizm.

Najważniejsza zasadami gnostycyzmu są twierdzenia, że „gnostykiem nie można zostać, ale można nim być”, „gnostycyzm musi narodzić się z własnej woli, przy zdobywaniu jego nauk”, „musi zrodzić się on z serca”. Nie można przejąć gnostycyzmu tak jak religii chrześcijaństwa i nie każdy jest w stanie dostrzec jego prawdziwe znaczenie. To nie wierzący wybierał gnostycyzm, to gnostycyzm wybierał wierzącego. Zgodnie z przesłaniem gnostyckim człowiek egzystuje w nieprzyjaznym świecie, do którego został „wrzucony”. Świat jest obcy Prawdziwemu Bogu i nie jest jego dziełem, lecz dziełem sił niższych (Niższych Bogu) zwanych Archontami (których przywódcą jest Demiurg).

Człowiek jest niespójnym konglomeratem ciała, duszy oraz ducha (pneumy). Założeniem tego bytu było uświadamianie sposobu w zrozumieniu swojej natury mogąc poskromić emocje, wynikające z natury ciała oraz potrzeby ducha płynące w człowieku. Jego prawdziwą jaźnią ma być dusza, równie obca światu, jak Bóg. Prawa natury zniewalają człowieka, a jego ciało i dusza (w tym psychika) aktywnie mu się przeciwstawiają, ograniczają i upokarzają. Znaczeniem tego stanu, miało być zrozumienie w chęci i czynie poznania sposobu, jako możliwości wzniesienia się poza ten stan natury ludzkiej, dając duchową mądrość i siłę mogącą tylko tymczasowo spoczywać w materii ciała ludzkiego. W ten sposób, człowiek mógł być przygotowany na ewentualną możliwość spotkania się ze stwórcą wszechrzeczy i wkroczyć w jego światłość.

Celem życia jest przebudzenie odrętwiałej pneumy i uwolnienie jej z więzów Losu i świata, aby wrócić do Boga. Świadomość ducha której ograniczeniem jest rozum, świadomość ta posiada nieopisaną wręcz ukrytą w sobie mądrość, która swym pierwotnym darem, jest tylko swoistą iskrą w dziele stworzenia, która w okazałości jego Boskiej interwencji posiadając jedyną i prawdziwą emocje miłości pragnie się w tym akcie z Bogiem zjednoczyć. Potrzebne są do tego: wiedza, objawienie, iluminacja co do natury „ja”, Boga i świata[3].

Przed pojawieniem się oświecającego doświadczenia (uzyskania gnozy) które jest jedyną etyczną formą aktywności jaką jest prawdziwe objawienie, będzie wewnętrzne dotarcie do granic swojej świadomości by zrodzić w sobie moc światła w zrozumieniu swojego pochodzenia oraz istnienia.

„Gnostycyzm” jest nazwą zbiorczą dla niektórych powstałych w I-IV wieku n.e. na terenie Imperium Romanum prądów filozoficznych o ukierunkowaniu mistycznym[4]. Nie da ich się już zaklasyfikować jako chrześcijańskie, choć niektórzy gnostycy sięgali także do tradycji chrześcijańskiej. Nazwa gnostycyzm została zaproponowana przez XX-wiecznych badaczy.

Zarys idei gnostycyzmu[edytuj | edytuj kod]

Gnostycy uznawali za natchnione pisma późnochrześcijańskie (poza Ewangelią Jana), które teologia katolicka zalicza do apokryfów, dokonując ich alegorycznej interpretacji, na podstawie których powstawały utwory o przekazie typowo gnostyckim, jak np.:

Trzy pierwsze ewangelie łączą się bardziej ściśle z tradycją synoptyków, m.in. poprzez nawiązanie do wydarzeń z życia Chrystusa, co jest tłem dla treści gnostyckich.

Główne doktryny i sekty gnostyckie[edytuj | edytuj kod]

adamici – agapeci – antytakci – apellici – archontycy – askofici – barbelognostycy – bazylidianie – borboryci – enkratyci – herakleonici – kainici – karpokratianie – kleobianie – kolarbasjanie – kukeanie – lukanici – manicheizm – marcjonici – markozjanie – menandryci – ofici – pryscylianizm – ptolemaici – setianie – sewerianie – szymonianie – walentynianie

Twórcy doktryn gnostyckich[edytuj | edytuj kod]

Baradesanes – Kerdon – Karpokrates – Marek Mag – Menander – Satornil – Szymon Mag – Walentyn

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Gnostycyzm, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-07-29].
  2. ↑ Historia filozofii 1961 ↓, s. 444.
  3. ↑ Dobroczyński, Bartłomiej: New Age, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2000 ISBN 83-7006-926-6, s. 117–119.
  4. ↑ Marcel Simon, Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981, s. 163–165, ISBN 83-06-00598-8.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Religioznawstwo
Religie
Ludzie
Miejsca
Rytuały
Pojęcia

ReligijneSymbole.svg

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gnostycyzm&oldid=69859268”