Zagórze (gmina)

Zagórze
gmina wiejska
1867–1874 i 1909–1954[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

1919–39: kieleckie (II RP)
1945: kieleckie (PRL)
1945–50: śląskie
1950–53: katowickie
1953–54: stalinogrodzkie

Powiat

będziński

Data powstania

1 stycznia 1867

Data likwidacji

29 września 1954

Siedziba

Zagórze

Szczegółowy podział administracyjny (1952)
Liczba gromad

3

brak współrzędnych

Zagórze (początkowo Zagórze Olkuskie) – dawna gmina wiejska, istniejąca w dwóch różnych okresach historycznych, w latach 1867–1874 i 1909–1954. Siedzibą władz gminy było Zagórze, które obecnie jest dzielnicą Sosnowca[2].

Królestwo Polskie[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza odsłona (1867–1874)[edytuj | edytuj kod]

mina Zagórze Olkuskie powstała 1 stycznia?/13 stycznia 1867 w związku z reformą gminną w Królestwie Polskim. Należała do powiatu będzińskiego w guberni piotrkowskiej[3][4].

19 maja?/31 maja 1870 do gminy przyłączono pozbawiony praw miejskich Modrzejów[5].

W 1874 gmina Zagórze została zniesiona, a jej obszar połączony ze zniesioną gminą Osad Górniczych oraz Starą Dąbrową z gminy Olkusko-Siewierska, tworząc nową gminę Górniczą[6][7][8].

Druga odsłona (1909–1915)[edytuj | edytuj kod]

Gminę Zagórze o mniejszym obszarze reaktywowano w 1909. Gmina nie obejmowała juz swoim obszarem terenów które w 1902 utworzyły wschodnią część nowo utworzonego miasta Sosnowca (Sielec z byłą wsią Kuźnicą i Środulką)[9][10].

Okupacja niemiecka i austriacka[edytuj | edytuj kod]

Podczas I wojny światowej gmina Zagórze została przedzieloną granicą państw okupacyjnych:

  • Wschodnia część gminy Zagórze (na wschód od drogi Niwka–Dańdówka–Zagórze[11]) z jej siedzibą znalazała się pod okupacją austriacką, gdzie weszła w skład nowo utworzonego powiatu dąbrowskiego. W marcu 1915 poinformowano, że organizacja przeciętej granicą gminy Zagórze nie została jeszcze w pełni przeprowadzona[12], lecz począwszy od kwietnia 1915 w Dzienniku Urzędowym Obwodu Dąbrowskiego figuruje podział na trzy gminy wiejskie: Dańdówka, Niwka i Zagórze[13], a od maja 1915: Dańdówka, Niwka i Klimontów (ta ostatnia w miejsce zniesionej gminy Zagórze)[14]. 1 maja 1915 dla gmin Dąbrowa, Dańdówka, Niwka i Klimontów utworzono w Dąbrowie wspólny sąd gminny[14]. Począwszy do czerwca 1915 na omawianym obszarze pojawiają się cztery gminy: Dańdówka, Niwka, Klimontów i Zagórze (wydzielono więc ponownie gminę Zagórze z gminy Klimontow)[15].
  • Zachodnia część z Józefowem, Konstantynwem, Środulą i Modrzejowem oraz połaciami Zagórza i Dańdówki na zachód od drogi Niwka–Dańdówka–Zagórze znalazła się pod okupacją niemiecką, gdzie 27 lutego 1915 utworzyła drugą, odrębną gminę Zagórze[17]. Wkrótce nastąpił rozpad niemieckiej gminy Zagórze:
    • 31 lipca 1915 część Dańdówki, obejmująca „rurkownię” i cegielnię „Hrabia Renard” oraz fabrykę lin drucianych A. Deichsel, niemieckie władze okupacyjne wydzieliły z gminy Zagórze, włączając ją do Sosnowca[18];
    • 1 sierpnia 1915 niemieckie władze okupacyjne z gminy Zagórze wydzieliły Konstantynów (z Pekinem) i Środulę, włączając je do Sosnowca; sołtysów zwolniono z pracy[19];
    • 2 sierpnia 1915 niemieckie władze okupacyjne z gminy Zagórze wydzieliły majątek Zagórze (niezurbanizowane zachodnie połacie Zagórza), włączając go do Sosnowca[20];
    • 2 sierpnia 1915 niemieckie władze okupacyjne z gminy Zagórze wydzieliły miejscowości Modrzejów i Huta Puszkin, tworząc z nich samodzielną gminę Modrzejów[20]. Gminę Modrzejów włączono jeszcze tego samego roku, 1 listopada 1915, do Sosnowca[21];
    • 15 sierpnia 1915 Józefów[22] włączono do strefy austriackiej, gdzie został zreintegrowany z gminą Zagórze; tego samego dnia zatwierdzono też formalnie przekazanie folwarku Zagórze Zarządowi Niemieckiemu[16].
    • Po zniesieniu gminy Modrzejów 1 listopada 1915, do Sosnowca[23], cały obszar niemieckiej gminy Zagórze znalazł się w granicach Sosnowca.

Polska[edytuj | edytuj kod]

II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, wszelkie zmiany granic gmin zarządzone przez byłe władze okupacyjne winny być zniesione, oprócz tych gmin bądź ich części włączonych do obszarów miejskich[24]. Zgodnie z tym, stan administracyjny gminy Zagórze spod okupacji wojennej utrzymał się, ponieważ żaden z obszarów włączonych do Sosnowca nie został zreintegrowany z gminą Zagórze. Władze polskie wbrew zasadom utrzymały jednak gminę Niwka, co oznaczało, że wszystkie zmiany wprowadzone przez okupantów niemieckich i austriackich zostały uwzględnione.[2].

W okresie międzywojennym gmina Zagórze, o najmniejszym zasięgu terytorialnym w ciągu swojego bytu, należała ponownie do powiatu będzińskiego, od 1919 w woj. kieleckim[2].

PRL[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie gmina przez bardzo krótki czas zachowała przynależność administracyjną, lecz już 18 sierpnia 1945 została wraz z całym powiatem będzińskim przyłączona do woj. śląskiego[25] (od 6 lipca 1950 pod nazwą woj. katowickie[26], a od 9 marca 1953 jako woj. stalinogrodzkie[27]).

Zarówno 1 stycznia 1946, jak i 1 lipca 1952 gmina Zagórze składała się z 3 gromad: Józefów, Klimontów i Zagórze[28][29]. Jednostka została zniesiona 29 września 1954 wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[30]. Z obszaru zniesionej gminy Zagórze powstały wtedy dwie gromady: Klimontów (Klimontów) i Zagórze (Józefów i Zagórze)[31].

W 1954 Zagórze i Klimontów otrzymały prawa osiedla[32], a w 1967 prawa miejskie[33]. Po reaktywowaniu gmin 1 stycznia 1973 gminy Zagórze nie przywrócono[34].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. kieleckiego; w czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
  2. ↑ a b c Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
  3. ↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, s. 279)
  4. ↑ Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, s. 359)
  5. ↑ Postanowienie z 20 marca (1 kwietnia) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 123)
  6. ↑ Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: gubernii, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego. T. 2
  7. ↑ Powiat będziński, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 119.
  8. ↑ Zagórze (poz. 9), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 265.
  9. ↑ Sosnowiec
  10. ↑ Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku (The population of Poland in the 20th century). Warszawa: Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego, 2005.
  11. ↑ Współczesny ciąg ulic: Wojska Polskiego–11 Listopada–Braci Mieroszewskich
  12. ↑ Amtsblatt des Kreises Dombrowa, 1915, No 1, poz. 1
  13. ↑ Amtsblatt des Kreises Dombrowa, 1915, No 3
  14. ↑ a b Amtsblatt des Kreises Dombrowa, 1915, No 5, poz. 58
  15. ↑ Amtsblatt des Kreises Dombrowa, 1915, No 8, poz. 102
  16. ↑ a b Dziennik Urzędowy Obwodu Dąbrowskiego, 1915, 1, No 12, poz. 152
  17. ↑ Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 2 (str. 8)
  18. ↑ Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 24 (str. 5)
  19. ↑ Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 21
  20. ↑ a b Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 23 / Gazeta Urzędowa Powiatu Będzińskiego, Nr 23 z 27 lipca 1915 (Ogłoszenie, str. 3)
  21. ↑ Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 38 (str. 9)
  22. ↑ Zapewne z Dworem Mieroszewskich w Zagórzu, ponieważ znajdował się on między Józefowem a Zagórzem właściwym, na wschód od drogi Niwka–Dańdówka–Zagórze.
  23. ↑ Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 38 (str. 9)
  24. ↑ Rozporządzenie z d. 29 marca 1919 w przedmiocie przywrócenia na terenie b. Królestwa Kongresowego dawnych granic gmin wiejskich, zmienionych prze władze okupacyjne niemieckie i austriacko-węgierskie (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. 1919, nr 21, poz. 265)
  25. ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 167
  26. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255
  27. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 13, poz. 51
  28. ↑ Podział administracyjny województwa śląsko-dąbrowskiego wraz ze skorowidzem gmin i gromad wydanym przez Wydawnictwa Instytutu Śląskiego w 1947 roku (stan z dnia 1 stycznia 1946)
  29. ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952, PRL, GUS, Warszawa
  30. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
  31. ↑ Uchwała Nr 14/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 w sprawie podziału na gromady powiatu będzińskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 15 listopada 1954 w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954, dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 1 grudnia 1954, Nr. 10, Poz. 54)
  32. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 253
  33. ↑ Dz.U. z 1966 r. nr 52, poz. 318
  34. ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
Powiat będziński (1867–1975) (► GGW)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Powiat dąbrowski (1915–1919)
Przynależność administracyjna
Miasta
Gminy wiejskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zagórze_(gmina)&oldid=72973792”