Gmatkówka szarawa

Gmatkówka szarawa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	żagwiowce
Rodzina	Cerrenaceae
Rodzaj	gmatkówka
Gatunek	gmatkówka szarawa
Nazwa systematyczna
Cerrena unicolor (Bull.) Murrill J. Mycol. 9(2): 91 (1903)
Multimedia w Wikimedia Commons

Gmatkówka szarawa (Cerrena unicolor (Bull.) Murrill) – gatunek grzybów z rzędu żagwiowców (Polyporales)^[1].

Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cerrena, Cerrenaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1785 r. Jean Baptiste François Pierre Bulliard nadając mu nazwę Boletus unicolor. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1903 r. William Alphonso Murrill, przenosząc go do rodzaju Cerrena^[1].

Posiada około 60 synonimów^[2].

Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. Józef Jundziłł w 1830 r. opisywał go jako siatkowiec jednofarbny, Franciszek Błoński w 1883 r. jako gmatwek jednobarwny, Stanisław Domański w 1967 r. jako cerena jednobarwna^[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Owocnik

Jednoroczna huba. Tworzy liczne, dachówkowato ułożone owocniki o kształcie półkolistym lub wachlarzowatym, pofałdowane, do podłoża przyrastające bokiem. Często owocniki zajmują dużą powierzchnię. Pojedynczy ma szerokość do 5 cm i grubość około 0,5 cm. Górna powierzchnia początkowo aksamitna lub włochata, potem naga, o barwie szarooliwkowej, seledynowozielonej, w środku zielonobrązowej. Miąższ cienki, kremowej barwy, korkowaty^[4].

Hymenofor rurkowato-labiryntowaty, szarobrązowy, w starszych okazach zwężające się i tworzące zęby. Pory drobne, na 1 mm mieszczą się 2 lub 3^[4].

Owocniki gmatkówki szarawej często porośnięte są glonami nadającymi im zielony kolor^[5].

Cechy mikroskopowe

Kontekst biały, cienki, o grubości do 2 mm. Od kutneru oddzielony jest cienką i bardzo wyraźną czarną strefą. System strzępkowy trimityczny. Strzępki generatywne ze sprzążkami, w hymenium i tramie cienkościenne o szerokości 1,5–3 µm, w kutnerze grubościenne i szersze (do 8 µm) z dużymi sprzążkami. Strzępki łącznikowe rzadkie, o szerokości 2,5–5 µm, bez przegród, bardzo rozgałęzione. Strzępki szkieletowe grubościenne, o średnicy 2,5–8 µm, bez przegród. W hymenium występują wrzecionowate, cienkościenne cystydiole o rozmiarach 16–20 × 4–6 μm ze sprzążką w podstawie. Podstawki 4–sterygmowe, o rozmiarach 20–25 × 5–6 μm, ze sprzążką w podstawie. Zarodniki elipsoidalne, hialinowe, gładkie, nieamyloidalne, o rozmiarach 4,5–6,5 × 33,5 μm^[6].

Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]

W Europie i Ameryce Północnej jest szeroko rozprzestrzeniony. W Europie jego zasięg występowania ciągnie się od Hiszpanii po północne wybrzeża Półwyspu Skandynawskiego. Notowany jest także w Afryce (Maroko), Azji (Gruzja, Mongolia, Japonia, Filipiny) i na Hawajach^[7]. W Polsce występuje na terenie całego kraju, ale jest niezbyt częsty^[4].

Występuje w lasach liściastych, mieszanych i parkach na martwym drewnie drzew liściastych. W Polsce notowany na drewnie klonów, kasztanowcu, buku, wierzbach^[3].

Znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Saprotrof powodujący białą zgniliznę drewna. Wytwarza duże ilości enzymu lakaza utleniającego związki fenolowe i aminy aromatyczne. Enzym ten może być wykorzystany do usuwania wielu zanieczyszczeń. W wielu ośrodkach na świecie prowadzone są badania nad jego zastosowaniem w różnych procesach przemysłowych, m.in. w oczyszczaniu ścieków przemysłowych zawierających związki fenolowe i ich pochodne, jak ligniny, barwniki, czy niektóre herbicydy. Lakaza może też być wykorzystana do bielenia masy celulozowej, modyfikowania włókien lnianych oraz w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym^[5].

Z wytwarzanym przez gmatkówkę szarawą enzymem lakaza wiąże się też nadzieje w leczeniu raka szyjki macicy i innych nowotworów. We wstępnych badaniach na Wydziale Biologii i Biotechnologii UMCS uzyskano zadowalające wyniki, potrzeba jednak dalszych badań^[8].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]