George Tabori

George Tabori
Ilustracja
George Tabori (lata 80.)
Data i miejsce urodzenia

24 maja 1914
Budapeszt

Data i miejsce śmierci

23 lipca 2007
Berlin

Narodowość

żydowska, węgierska

Język

angielski

Dziedzina sztuki

powieść, dramat, scenariusz

Ważne dzieła
  • Mein Kampf
  • Courage mojej matki
  • Wariacje Goldbergowskie
Odznaczenia
Wielki Oficer I Klasy Odznaki Honorowej za Zasługi Krzyż Oficerski Orderu Zasługi RFN Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RFN Odznaka Honorowa za Naukę i Sztukę (Austria)
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

George Tabori, właśc. György Tábori (ur. 24 maja 1914 w Budapeszcie, zm. 23 lipca 2007 w Berlinie) – węgierski dramaturg, reżyser, scenarzysta, aktor i tłumacz żydowskiego pochodzenia.

Tworzył w języku angielskim[1], reżyserował i grał głównie po niemiecku. Pisał dla teatru, radia, telewizji i filmu. W ostatnich dekadach XX w. był najczęściej wystawianym współczesnym dramaturgiem w niemieckich i austriackich teatrach[2]. W jego sztukach antysemityzm i Holocaust są intensywnie zabarwione czarnym humorem, absurdem i groteską, „ze skłonnością do szokujących efektów i drastycznych sformułowań, przekraczających granice psychicznej wyporności, nie wspominając nawet o dobrym smaku”[3].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Budapeszcie, w wywodzącej się z klasy średniej rodzinie o żydowskich korzeniach. Jego ojciec, Cornelius Tábori (1879–1944), był prawnikiem, publicystą, pisarzem, badaczem i tłumaczem z angielskiego. Matka George’a, Elsa z d. Ziffer (1889–1963), pochodziła ze Słowenii, będącej wówczas częścią Monarchii Habsburgów i była córką lekarza praktykującego w modnych kurortach, np. w Bad Ischl. George miał starszego brata Paula. Matka była katoliczką, ojciec agnostykiem, który w imię kosmopolityzmu porzucił judaizm i ochrzcił obu synów, po czym wysłał ich do protestanckiej szkoły. George dopiero mając 7 lat dowiedział się o swoim żydowskim pochodzeniu[4].

Wychowywał się w domu pełnym książek, muzyki (grał na saksofonie, jego brat na fortepianie), częstych wizyt pisarzy, intelektualistów o liberalnych poglądach i wszelkiego rodzaju artystów[5]. Od dzieciństwa przejawiał zdolności literackie, co w rodzinie Taborich było częste[a][3] i niezbyt mile widziane, jako że zwykle prowadziło do niepopłatnego zawodu literata. Dlatego po maturze, jesienią 1932, został przez ojca wysłany do Berlina, by szkolił się w branży hotelarskiej. Wkrótce jednak wrócił, bo po dojściu Hitlera do władzy (w 1933) nie czuł się bezpiecznie w nazistowskich Niemczech. Ostatecznie poszedł w ślady brata i w 1935 wyjechał do Londynu, gdzie pracował jako goniec w księgarni oraz tłumacz najświeższych wiadomości dla węgierskiej agencji prasowej. Jednak przede wszystkim polerował swój angielski. Wtedy też przekształcił swoje imię z György na George[6][2].

Czasy wojenne[edytuj | edytuj kod]

W 1939 wrócił do Budapesztu jako korespondent zagraniczny. W czasie wojny pracował na Bliskim Wschodzie (m.in. w Jerozolimie i Kairze) dla British Army Near East News Service (1941–1943), a następnie dla londyńskiego BBC (1943–1947). W 1941 otrzymał brytyjskie obywatelstwo[2][7]. W 1944 dowiedział się, że jego ojciec został zamordowany w Oświęcimiu. Kilka miesięcy później okazało się, że jego matce w zadziwiający sposób udało się ujść z życiem, co uczynił fabułą swojego późniejszego dramatu Courage mojej matki[5].

W tym czasie Tabori napisał swoje pierwsze powieści: thriller Beneath the Stone (1945), Companions of the Left Hand (1946) oraz kryminał psychologiczny Original Sin (1947), które zwróciły uwagę wytwórni Metro-Goldwyn-Mayer[8].

Hollywood i Broadway[edytuj | edytuj kod]

W 1947 Tabori wyjechał do USA i jako scenarzysta rozpoczął współpracę z Hollywood, w tym z MGM, a później również z Warner Bros.[2][9] Pisał scenariusze m.in. dla: Alfreda Hitchcocka, Charlesa Vidora, Anatola Litvaka, Josepha Loseya, Anthony’ego Asquitha.

Na początku lat 50. Tabori zadebiutował jako reżyser przedstawieniem Panny Julii Strindberga na scenie nowojorskiego Phoenix Theatre[3]. W tym czasie napisał też swoje pierwsze sztuki teatralne, które były wystawiane na Broadwayu: Flight into Egypt (1952) wyreżyserowaną przez Elię Kazana, The Emperor’s Clothes (1953) wyreżyserowaną przez Harolda Clurmana oraz Brouhaha (1958), wystawioną w reżyserii Petera Halla[2][10][11].

Zaprzyjaźnił się z niemieckimi emigrantami: Thomasem Mannem i jego bratem Heinrichem, Theodorem Adorno, Arnoldem Schönbergiem, Lionem Feuchtwangerem i Bertoltem Brechtem. Zwłaszcza przyjaźń z Brechtem i bliska z nim współpraca uświadomiły Taboriemu, że to teatr jest jego naturalnym żywiołem[7][12]. Przetłumaczył na angielski i wyreżyserował trzy dramaty Brechta (Kariera Artura Ui, Karabiny pani Carrar i Matka Courage i jej dzieci) oraz napisał poświęconą mu sztukę będącą kolażem jego pism Brecht to Brecht (1961)[13][3][14][15][2].

Mimo że Tabori nie był komunistą, jego przyjaźnie i współpraca z Elią Kazanem, Arthurem Millerem, Charlie Chaplinem i innymi spowodowały, że znalazł się na czarnej liście McCarthy’ego i nie był w stanie uzyskać angażu w amerykańskim filmie czy telewizji[16][7][15][2]. Razem ze swoją drugą żoną, szwedzką gwiazdą filmową Vivecą Lindfors, założył w Nowym Jorku trupę teatralną „The Strolling Players”, dla której pisał sztuki i z którą wyjeżdżał do Europy, zwłaszcza do Londynu[2][3].

Concordia w Bremie[edytuj | edytuj kod]

W 1968 Tabori został zaproszony przez żonę Brechta Helene Weigel do uczestnictwa w Brecht-Dialoque. Był to kongres zorganizowany w Berlinie Wschodnim z okazji 70. rocznicy urodzin Brechta. Uczestniczył tam w próbach i spektaklach zespołu Berliner Ensemble, założonego w 1949 roku przez Brechta. I mimo że Berliner Ensemble wydawał się być teatrem doskonałym, Tabori nie potrafił się utożsamić z duchem brechtowskiego perfekcjonizmem, wirtuozerią i ascetyzmem realizacji. Teatr Taboriego zmierzał w zupełnie innym kierunku, ku symbiotycznej relacji między sceną a rzeczywistością oraz zachęcaniu widza do zaangażowania zarówno intelektualnego, jak i emocjonalnego[17].

Rok później jego sztuka Kanibale (The Canibals, 1968) odniosła oszałamiający sukces po premierze w zachodnioberlińskim Teatrze Schillera. Krótko potem Taboriemu przyznano zachodnioniemieckie stypendium Akademickiego Ośrodka Wymiany z Zagranicą. Zaczął reżyserować w Berlinie Zachodnim, Tybindze, Bonn, Monachium i Bremie[3]. Ostatecznie osiedlił się w Niemczech i w wieku 58 lat rozpoczął nowy rozdział swojego życia jako reżyser teatralny[2].

W 1975 Tabori przyjął propozycję stałej współpracy w Bremie, gdzie w niewielkim teatrze Concordia stworzył eksperymentalne laboratorium teatralne (Theaterlabor). Dysponował stałym 10-osobowym zespołem aktorskim. Założeniem Taboriego w pracy z aktorami był swobodny rozwój całej grupy, wypracowywanie wspólnych doświadczeń bez przyjętej z góry koncepcji[13]. Bardziej niż role interesowała go osobowość aktora, praca z nim, wzajemne relacje między „być” a „grać”[3]. Niwelował barierę aktor – widz, rezygnując z tradycyjnej sceny i wprowadzając aktorów między widzów. W koncepcji reżyserskiej odnosił się do własnych obserwacji i przemyśleń z seansów terapeutycznych, w których uczestniczył w Filadelfii na Uniwersytecie Pensylwanii. Stworzył spektakl-dokument psychoterapeutyczny Sigmunds Freude. W inscenizacji Hamleta analizował zachowanie tytułowego bohatera z psychiatrycznego punktu widzenia i dowodził, że stanowi ono odbicie wielu dewiacji psychicznych[18].

W 1977 zrealizował w Concordii spektakl na podstawie opowiadania Kafki Głodomór. W trakcie przygotowań do spektaklu, w ramach koncepcji spójności sceny z rzeczywistością, Tabori i cały zespół aktorski przez 40 dni pościli pod opieką lekarza. Publiczność była zszokowana widząc aktorów wyglądających jak żywe szkielety z nazistowskich obozów koncentracyjnych[19]. Senator Horst Werner Franke, ówczesny dyrektor ds. kultury w Bremie, groził nakazem przymusowego karmienia aktorów i aresztowaniem reżysera. Ostatecznie kontrakty całego zespołu teatralnego nie zostały przedłużone i Tabori zakończył swoją współpracę z Concodią w 1978[20].

Holocaust i czarny humor[edytuj | edytuj kod]

Grób George’a Taboriego, Dorotheenstädtischer Friedhof, Berlin

W twórczości Taboriego jako pisarza i dramaturga wszechobecna jest tematyka żydowska, zwłaszcza Holocaust. Ale nie ma to nic wspólnego z martyrologią. Standardowemu lamentowi i nieszczeremu pietyzmowi Tabori przeciwstawia kpinę, szyderstwo, żydowskie żarciki rodem ze szmoncesu, czarny humor, groteskę balansującą na krawędzi straszliwej, ostatecznej absurdalności[3].

Już Kanibale, pierwsza jego sztuka o tej tematyce, traktująca o kanibalizmie wśród więźniów obozu koncentracyjnego, zachęcała do śmiania się z ludzkich potworów i morderców. Co nie zawsze spotykało się ze zrozumieniem publiczności, szczególnie niemieckiej[21][22][14].

W 1979 wystawił w Monachium wyreżyserowaną przez siebie własną sztukę Courage mojej matki (Mutters Courage, 1979), z Hanną Schygullą w roli tytułowej. Jest to opowieść o prawdziwych losach matki Taboriego, która dziwnym zrządzeniem losu została wypuszczona z pociągu wiozącego więźniów do Oświęcimia, bowiem niemiecki żandarm uwierzył, że pracuje dla Czerwonego Krzyża, a świadczącą o tym legitymację zostawiła w domu[23][10][2].

Cztery lata później, w 50. rocznicę dojścia Hitlera do władzy, Tabori przedstawił w Bochum groteskowy Jubileusz (Jubiläum, 1982), w którym m.in. jeden z bohaterów sugerował, że oświęcimskie krematoria były piecami do wypieku chałek[24][14][22][2].

Największym sukcesem Taboriego okazała się sztuka Mein Kampf, której premiera miała miejsce w kwietniu 1987 w wiedeńskim Akademietheater, w reżyserii autora. Tabori wystąpił też w roli Szlomo Herzla, Żyda zaprzyjaźnionego z młodym Adolfem Hitlerem, próbującym dostać się na wiedeńską Akademię Sztuk Pięknych. Po porażce na egzaminie, Herzl doradza Hitlerowi, by ten porzucił malarstwo, do którego wyraźnie brakuje mu talentu i zajął się raczej polityką[25][14][2]. „W dramacie tym, drażniącym wprost pomieszaniem stylów, gatunków i konwencji znaleźć można niemal wszystko: pierwiastki farsy i «czystej» komedii, groteskę, karykaturę, absurd i surrealizm”[26][22].

W szkicu dedykowanym Taboriemu na siedemdziesiąte urodziny krytyk Peter von Becker napisał między innymi: „Całe swoje pisarstwo nazywa Tabori egzorcyzmami, galeria jego postaci to przeróżne odmiany własnego «ja», dowcip to dla dotkniętego nieszczęściem, lecz ocalonego z zagłady koło ratunkowe, nie ucieczka przed rzeczywistością, lecz rzeczywistość”[3].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

George Tabori miał starszego o 6 lat brata Paula (1908–1974), który od lat 30. mieszkał w Londynie i – podobnie jak ich ojciec – był dziennikarzem, pisarzem i tłumaczem literatury oraz przewodniczącym jednej z sekcji londyńskiego PEN Clubu[27]. Interesował się także naukami społecznymi (miał tytuł doktora ekonomii i nauk politycznych) oraz paranormalnymi (był wiceprezesem Ghost Clubu)[28].

Tabori był czterokrotnie żonaty.

Viveca Lindfors (1957)

Pierwszą żoną była Hannah Freund. Urodzona w 1919 w Darmstadt niemiecka Żydówka, która wyemigrowała do Palestyny w ramach piątej aliji, organizowanej przez syjonistyczną organizację w Niemczech. Poznali się w 1942 w Jerozolimie. Jako sierżant Higgins, Hannah była oficerem koordynującym program radia BBC i współpracowała z brytyjskim wywiadem. Pobrali się 12 września 1942, w Jerozolimie. Ślubu udzielił im pro-brytyjski rabin w obecności dwóch świadków – agentów brytyjskiego wywiadu. Hannah, mimo że była zagorzałą syjonistką, pojechała za mężem do Londynu, a potem do Ameryki. Rozwiedli się w 1954, gdy Tibori żył już w Nowym Jorku z Vivecą Lindfors[29][15].

Viveca Lindfors (1920–1995) była szwedzką aktorką filmową i teatralną, od 1942 mieszkającą w USA. Pobrali się w lipcu 1954[30]. Tabori był jej czwartym mężem; zaadoptował troje jej dzieci z poprzednich małżeństw: Johna, Lenę i Kristoffera, wszystkie nosiły nazwisko Tabori. Para współpracowała na gruncie zawodowym. Rozwiedli się w 1972, gdy Tabori zdecydował się osiedlić w Niemczech[31].

Trzecią żoną była Ursula Grützmacher-Tabori, z którą poza małżeństwem łączyła go długoletnia współpraca zawodowa. Ursula przetłumaczyła na niemiecki wszystkie dramaty Taboriego napisane po 1970. Ich związek trwał 8 lat (1976–1984); po rozwodzie nadal pozostała jego jedyną tłumaczką. Zdaniem Taboriego przekłady Ursuli były doskonałe; „zawsze znajdowała ton tak właściwy, że tekst wydawał się napisany oryginalnie po niemiecku”[32].

Swoją czwartą żonę, aktorkę Ursulę Höpfner (ur. 1949), Tabori poznał w Bremie. Brała udział w niemal wszystkich jego produkcjach teatralnych, poczynając od bremeńskiego Theaterlabor w Concordii, poprzez Monachium i Hamburg, a kończąc na Wiedniu. Była modelową aktorką Taboriego: śmiałą, bezkompromisową, zainteresowaną teatrem niekonwencjonalnym, spontaniczną, ale i zdyscyplinowaną, a przy tym wygimnastykowaną i z doskonałą dykcją. Nazywał ją Uschi II. Była młodsza od niego o 35 lat. Pobrali się w 1985 i pozostali małżeństwem przez 22 lata, aż do jego śmierci[33].

Odznaczenia i nagrody[edytuj | edytuj kod]

  • 1954 BAFTA za najlepszy brytyjski scenariusz (wspólnie z Robinem Estridgem za The Young Lovers)
  • 1976 Deutscher Kritikerpreis
  • 1979 Prix Italia, za słuchowsko Weisman i Czerwona Twarz (Weisman i Rotgesicht)[3]
  • 1981 Order Zasługi Republiki Federalnej Niemiec[3]
  • 1983 Mülheimer Dramatikerpreis za Jubileusz (Jubiläum)
  • 1988 Theaterpreis Berlin
  • 1990 Mülheimer Dramatikerpreis za Weisman i Czerwona Twarz
  • 1992 Nagroda im. Georga Büchnera
  • 1997 Austriacki Order Nauki i Sztuki
  • 1998 Walter-Hasenclever-Literaturpreis
  • 1998 Concordia-Preis
  • 2001 Kasseler Literaturpreis für grotesken Humor
  • 2001 Nestroy-Theaterpreis (za całokształt)
  • 2002 Bruno-Kreisky-Preis für das politische Buch (za całokształt)
  • 2006 Wielki Oficer I Klasy, Odznaka Honorowa za Zasługi dla Republiki Austrii
  • 2006 Der Faust-Theaterpreis (za całokształt)

Utwory sceniczne[edytuj | edytuj kod]

George Tabori napisał blisko 30 sztuk[1][34]. Tworzył po angielsku, utwory napisane po 1970 były przetłumaczone na niemiecki przez Ursulę Grützmacher-Tabori i w większości znane są pod swoimi niemieckimi tytułami. Na język polski przełożono osiem sztuk, z czego sześć zawarto w II tomie Antologii współczesnych sztuk austriackich[b][35]

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

scenarzysta[edytuj | edytuj kod]

  • 1950 – Kryzys (Crisis) – reż. Richard Brooks
  • 1953 – Thunder in the East – reż. Charles Vidor
  • 1954 – Flight Into Egypt – serial TV General Motors Presents, sezon 2, odc. 20
  • 1954 – The young lovers – reż. Anthony Asquith, wspólnie z Robinem Estridgem, nagrodzony nagrodą BAFTA[2][10].
  • 1955 – Wyznaję (I Confess) – reż. Alfred Hitchcock
  • 1958 – Brouhaha – reż. Peter Hall, serial TV Theatre Night, sezon 2, odc. 1
  • 1959 – Podróż (The Journey) – reż. Anatole Litvak
  • 1960 – The Emperor’s Clothes – reż. Boris Sagal, serial TV Play of the Week, sezon 1, odc. 14
  • 1962 – No exit – reż. Tad Danielewski, z Vivecą Lindfors (drugą żoną Taboriego) w roli głównej, nagrodzoną Srebrnym Niedźwiedziem[40]
  • 1968 – Sekretna ceremonia (Secret Ceremony) – reż. Joseph Losey
  • 1970 – Kannibalen – reż. Reinhard Mieke, film TV
  • 1972 – Parades – reż. Robert J. Siegel
  • 1981 – Frohes Fest – scen. i reż. George Tabori
  • 1991 – Mein Kampf – reż. Thomas Langhoff, film TV
  • 1995 – My Mother’s Courage – reż. Michael Verhoeven
  • 1996 – The Legend of Mrs. Goldman and the Almighty God – reż. Michael Verhoeven
  • 2009 – Mein Kampf – reż. Urs Odermatt

aktor[edytuj | edytuj kod]

  • 1978 – Auf den Hund gekommen – reż. Rosemarie Fendel – jako Leonard – film TV
  • 1986 – Tarot – reż. Rudolf Thome – jako reżyser teatralny
  • 1988 – Der Passagier – Welcome to Germany – scen. i reż. Thomas Brasch – jako rabin
  • 1989 – »Es ist ein Welttheater, jedes Leben«. George Tabori in Wien. – scen. i reż. Ottokar Runze, (fragm. video) – jako on sam – film dok.
  • 1991 – Sehnsüchte oder Es ist alles unheimlich leicht – reż. Wilhelm Pellert, Julian Pölsler – jako profesor – film TV
  • 1994 – Żegnaj Ameryko! (Auf Wiedersehen Amerika) – reż. Jan Schütte – jako Ziffer
  • 1994 – Köd – reż. Krisztina Deák – jako Gábor bácsi
  • 1994 – Nach Ihnen, Herr Mandelbaum! – George Tabori in Auschwitz – reż. Günter Schilhan – film. dok. TV – jako on sam
  • 1995 – My Mother’s Courage – reż. Michael Verhoeven – jako on sam
  • 1996 – The Legend of Mrs. Goldman and the Almighty God – reż. Michael Verhoeven – jako on sam
  • 1997 – Wieloryb (Der Unfisch) – reż. Robert Dornhelm
  • 2001 – George Tabori – Der Schriftsteller als Fremder – Eberhard Görner – film. dok. TV – jako on sam

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W wywiadzie udzielonym w 1987 Tabori przyznał: „W rodzinie było wielu piszących – dwie ciocie, wuj, mój ojciec, mój brat”.
  2. ↑ Tom zawiera polskie przekłady następujących sztuk George Taboriego: Courage mojej matki (przekł. Grzegorz Matysik), Kanibale (przekł. Aleksander Berlin), Jubileusz (przekł. Jacek St. Buras), Wariacje Goldbergowskie (przekł. Grzegorz Matysik), Ballada o sznyclu wiedeńskim (przekł. Raisa Sadowska), Przedwczesne odejście (przekł. Sława Lisiecka). Antologia nie zawiera Mein Kampf (przekł. Danuta Żmij-Zielińska) oraz Weisman i Czerwona Twarz (przekł. Jacek St. Buras).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b George Tabori - Twórczość. [w:] Tabori.pl [on-line]. [dostęp 2017-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-05)]. (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m Hugh Rorrison: George Tabori. [w:] The Guardian [on-line]. 2007-07-26. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Żmij-Zielińska ↓.
  4. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 13.
  5. ↑ a b Feinberg 1999 ↓, s. 4.
  6. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 2–3, 7–8.
  7. ↑ a b c Playwright George Tabori dies. [w:] ABC net.au (za: Reuters) [on-line]. 2007-07-25. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (ang.).
  8. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 16–18.
  9. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 19.
  10. ↑ a b c Bima: Courage mojej matki. [w:] Jewish Community Center [on-line]. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (pol.).
  11. ↑ George Tabori - dramat Żydów i skandale. [w:] Polskie Radio.pl Dwójka [on-line]. 2015-01-16. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (pol.).
  12. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 23.
  13. ↑ a b Semil 1980 ↓, s. 335.
  14. ↑ a b c d Ted Merwin: George Tabori’s Black Humor, Times Two. [w:] The New York Jewish Week [on-line]. 2017-05-02. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (ang.).
  15. ↑ a b c Kate Connolly: George Tabori, a life in theatre. [w:] The Guardian [on-line]. 2007-07-25. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-04)]. (ang.).
  16. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 30.
  17. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 24.
  18. ↑ Semil 1980 ↓, s. 335–336.
  19. ↑ Sánchez 2014 ↓, s. 47–48.
  20. ↑ Grundlage für George Taboris spätere Berühmtheit. [w:] Theaterwerkstatt Hochschule Bremen [on-line]. [dostęp 2017-09-30]. (niem.).
  21. ↑ a b Kanibale. [w:] Agencja Dramatu i Teatru [on-line]. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (pol.).
  22. ↑ a b c Edward Białek: Życie jako zdrada, czyli George Tabori. [w:] Onet Kultura [on-line]. 2002-01-11. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (pol.).
  23. ↑ a b Courage mojej matki. [w:] Agencja Dramatu i Teatru [on-line]. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (pol.).
  24. ↑ a b Jubileusz. [w:] Agencja Dramatu i Teatru [on-line]. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (pol.).
  25. ↑ Mein Kampf. [w:] Teatr Telewizji [on-line]. 2006-04-21. [dostęp 2017-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-07)]. (pol.).
  26. ↑ a b Anna Jęsiak: Hitler w przytułku. [w:] Encyklopedia Teatru Polskiego [on-line]. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (pol.).
  27. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 5.
  28. ↑ Tabori, Paul. [w:] Encyclopedia of Occultism and Parapsychology vol. 2 [on-line]. [dostęp 2017-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-02)]. (ang.).
  29. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 11–12.
  30. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 26.
  31. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 25–27.
  32. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 27–28.
  33. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 28.
  34. ↑ Geroge Tabori: list of plays. [w:] Doollee [on-line]. [dostęp 2017-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-29)]. (ang.).
  35. ↑ Antologia 2001 ↓.
  36. ↑ Weisman i Czerwona Twarz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (sztuki). [dostęp 2017-10-06] [zarchiwizowane z adresu].
  37. ↑ Wariacje Goldbergowskie. [w:] Agencja Dramatu i Teatru [on-line]. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (pol.).
  38. ↑ Ballada o sznyclu wiedeńskim. [w:] Agencja Dramatu i Teatru [on-line]. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (pol.).
  39. ↑ Przedwczesna śmierć. [w:] Agencja Dramatu i Teatru [on-line]. [dostęp 2017-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-30)]. (pol.).
  40. ↑ Feinberg 1999 ↓, s. 20.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=George_Tabori&oldid=71083091”