Gaudija wisznuizm

Gaudijawisznuizm (wisznuizm bengalski, wisznuizm gaudija) – hinduistyczny nurt religijny, zapoczątkowany przez Ćajtanję Mahaprabhu (1486–1534). Gaudijawisznuizm definiuje siebie jako religię monoteistyczną, ponieważ czci jednego Boga w określonych inkarnacjach Wisznu – Kryszny i nie pochwala oddawania czci innym bóstwom.

Ten ruch religijny należy do tradycji wywodzącej się z Brahma-Madhva-Gaudija sampradaji – sukcesji mistrzów duchowych (guru), która rozpoczęła się od półboga Brahmy. Opiera się głównie na Bhagawadgicie i Bhagawatapuranie oraz innych Puranach i Upaniszadach, takich jak Iśopaniszada. Głównymi pismami teologicznymi są Pańczaratra, która opisuje rytuał, Satsandarbha Sanatany Goswamina opisująca hermeneutykę, Bhaktirasamrytasindhu Rupy Goswamina, która skupia się na przedstawieniu mistycyzmu i metafizyki oraz Śmaranga-manga-laikadaśa pismo poświęcone medytacji wisznuickiej^[1]. Wisznuizm gaudija koncentruje się na dewocyjnym i ekstatycznym kulcie (zwanym bhakti) bóstw Radha i Kryszna i ich wielu boskich awatarów jako najwyższych postaci Boga szczegółowo przedstawionym w oryginalnym dziele pt. Gitagowinda autorstwa Dźajadewy Goswamina.

Kult polega głównie na intonowaniu (tzw. kirtan) Mahamantry (powtarzaniu świętych imion: Hare, Kryszna i Rama) oraz mantry Gajatri.

Pojęcia filozoficzne[edytuj | edytuj kod]

Niepojmowalna jedność i różność[edytuj | edytuj kod]

Szczególną cechą gaudija wisznuizmu, przyjętą przez Ćajtanję Mahaprabhu, jest aczintjabhedabhedatattwa, czyli „niepojęta jedność i różność”. Ta koncepcja jednoczy dwa skrajne kierunki hinduizmu: monizm (jedność duszy i Boga) oraz dualizm (rozdzielność duszy i Boga). Dusza (dźiwa) co do jakości jest tożsama z Bogiem, jednak Bóg posiada bezgraniczną moc i chwałę, podczas gdy dusza jest zaledwie drobną cząstką boskiej potęgi oraz posiada swój ontologiczny indywidualny byt i wolną wolę.

Żywe istoty[edytuj | edytuj kod]

Wszystkie żywe istoty nie są tożsame z ciałem, które obecnie posiadają. W przeciwieństwie do ciała, które jest niestałe (powstaje, starzeje się, umiera i zmienia z kolejnymi inkarnacjami), dusza nie ma początku i końca, jest wieczna, niezniszczalna i niezmienna^[2]. Jako wieczne dusze wszystkie żywe istoty przemieszczają się z jednej formy życia do innej, na Ziemi i innych planetach, zgodnie z prawem karmy i samsary.

Najwyższa Osoba Boga[edytuj | edytuj kod]

Kryszna opisany jest jako wieczna, wszystkowiedząca, wszechobecna, wszechpotężna i wszechatrakcyjna Najwyższa Osoba Boga. Jest on Ojcem wszelkiego życia i Energią, podtrzymującą życie we wszechświecie. Jest także źródłem wszystkich inkarnacji Boga (krsnas tu bhagavan svayam)^[3] Bóg może mieć różne formy i imiona, lecz imię Kryszna jest „najpełniejszym” imieniem, ponieważ oznacza: Ten, który jest wszechatrakcyjny, co obejmuje wszystkie aspekty Boga, takie jak: wszechmocny, najbardziej miłosierny i najbardziej kochający. Różne imiona Boga, pochodzące z innych religii, np. Allah i Jahwe także są akceptowane, jako imiona tej samej Najwyższej Osoby Boga.

Formy kultu[edytuj | edytuj kod]

Oddawanie czci Bogu nazywane jest bhakti lub bhaktijoga. Składa się z dwóch najważniejszych elementów: waidhi bhakti, czyli praktykowania przepisów i wskazań rytualnych oraz z raganuga bhakti, uważanego za wyższy i bardziej spontaniczny poziom duchowy, polegający na bezinteresownym pragnieniu podobania się Bogu. Oba elementy bazują w dużym stopniu na intonowaniu imion Kryszny.

Historia ruchu[edytuj | edytuj kod]

Przez ponad trzysta lat od śmierci Śri Ćajtanji Mahaprabhu gaudija wisznuizm ewoluował do formy znanej współcześnie. Początkowo nauki Ćajtanji szerzyli na terenie Bengalu jego uczniowie Nitjananda, Adwajta Aćarja i inni. Ćajtanja polecił wybrać spośród swoich uczniów tzw. Sześciu Goswamich z Vrindavanu (Rupa Goswami, Sanatana Goswami, Gopala Bhatta Goswami, Raghunatha Bhatta Goswami, Raghunatha dasa Goswami i Dżiwa Goswami – siostrzeniec braci: Rupy i Santany), którzy mieli spisać tradycję bhakti. Ta teologia podkreślała związek wyznawcy z Boską Parą- Kryszna/Radha i uznawała Ćajtanję za wcielenie tej Boskiej Pary.

Kolejnym pokoleniem teologów bhakti byli uczniowie dźiwy: Narottama, Sriniwasa i Śjamananda, którzy koncentrowali się na umocnieniu i propagowaniu nauk mistrza na obszarze Bengalu i Orisy.

W XVII w. Wiszwanat Czakrawarti Thakur sprecyzował zasady raganuga-bhakti w dziełach takich jak Raga-wartma-ćandrika. Jego uczeń Baladewa Widjabhuszan napisał słynny komentarz Gowinda Bhaszja na temat Wedantasutry.

W XVIII w. działało wielu wybitnych teologów ruchu z których najważniejsi to: Siddha Dźajakriszna Das Babadźi z Kamjawanu i Siddha Krisznadas Babadźi z Gowardanu- znany mistrz wewnętrznego praktykowania raga-bhadźan.

Festiwale[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy festiwal wyznawców gaudija wisznuizmu, zwany Kheturi, pod kierownictwem Dźahnawy Thakurani, żony Nitjanandy, był pierwszym zjazdem przywódców różnych odmian ruchu i okazją do wymiany poglądów. Od tego czasu powstała tradycja organizowania festiwali, co sprzyjało jedności ruchu przy jednoczesnym zachowaniu jego różnorodności. Podczas tych zjazdów wykształciła się odrębna doktryna gaudija wisznuizmu.

Załamanie i odrodzenie[edytuj | edytuj kod]

XVII i XVIII wiek zapoczątkowały upadek ruchu i zmniejszenie jego popularności w Indiach. Odrodzenie przyniósł dopiero XX wiek, przede wszystkim dzięki działalności Bhaktiwinody Thakura, który był urzędnikiem brytyjskiego rządu w Indiach. Jego syn- Śrila Bhaktisiddhanta Sarasvati Thakura kontynuował działalność ojca, zakładając 64 ośrodki gaudija wisznuizmu w Indiach i innych krajach. Jego najważniejsi uczniowie utworzyli własne ośrodki (matha) po śmierci mistrza w 1936.

Obecnie głównymi kierunkami ruchu są:

Hare Kryszna (ISKCON), założony przez Bhaktivedantę Swamiego Prabhupadę
Sri Chaitanya Saraswat Math założona przez Bhakti Rakszak Śridhar Maharadż
Sri Chaitanya Gaudiya Math założona przez Bhakti Dajita Madhawa Maharadża
Gaudiya Vedanta Samiti założona przez Bhakti Pradżnana Kesawa Maharadża
Sri Gopinath Gaudiya Math założona przez Bhakti Promode Puri Goswami Maharadża
Sri Krishna Chaitanya Mission, założona przez Bhakti Waibhawa Puri Goswami Maharadża.

Od końca XX wieku za wzorem założyciela ruchu Hare Kryszna, wszystkie te kierunki założyły ośrodki za granicą i obecnie aktywnie propagują gaudija wisznuizm na całym świecie.

Różnice między doktryną gaudija i innymi kierunkami wisznuizmu[edytuj | edytuj kod]

Chociaż podstawowa doktryna jest identyczna dla wszystkich kierunków, to istnieją różnice. W gaudija wisznuizmie:

Kryszna jest uznawany za pierwotną i najwyższą formę Boga (krsnas tu bhagavan svayam), i źródło inkarnacji Wisznu, a nie za jeden z awatarów Wisznu.
Radha jest żeńską energią (śakti) Kryszny i źródłem wszystkich innych śakti, w tym Lakszmi i Durgi.
Śri Ćajtanja Mahaprabhu jest ostatnią inkarnacją Kryszny w okresie Kalijugi. Kolejna inkarnacja – Kalkin przyjdzie w końcowym okresie juga sandhja.