Funkcja tworząca prawdopodobieństwa

Funkcja tworząca prawdopodobieństwa dyskretnej zmiennej losowej – przedstawienie szeregu potęgowego (funkcji tworzącej) funkcji masy prawdopodobieństwa zmiennej losowej. Funkcje tworzące prawdopodobieństwa są często wykorzystywane ze względu na ich zwięzły opis ciągu prawdopodobieństw ${\displaystyle \mathbb {P} (X=k)}$ w funkcji rozkładu prawdopodobieństwa zmiennej losowej ${\displaystyle X}$ oraz do połączenia z dobrze rozwiniętą teorią szeregów potęgowych z nieujemnymi współczynnikami.

Definicja formalna[edytuj | edytuj kod]

Przypadek jednowymiarowy[edytuj | edytuj kod]

Jeżeli ${\displaystyle X}$ jest dyskretną zmienną losową o wartościach ze zbioru nieujemnych liczb całkowitych ${\displaystyle \{0,1,\dots \},}$ to funkcja tworząca prawdopodobieństwo X jest definiowana jako^[1]

${\displaystyle G_{X}(z)=\mathbb {E} (z^{X})=\sum _{k=0}^{\infty }\mathbb {P} (X=k)z^{k}.}$

Indeksy w oznaczeniach ${\displaystyle G_{X}}$ i ${\displaystyle P_{X}}$ są często używane do podkreślenia, że te oznaczenia odnoszą się do konkretnej zmiennej losowej ${\displaystyle X}$ i do jej rozkładu. Szereg potęgowy jest zbieżny bezwzględnie co najmniej dla wszystkich liczb zespolonych ${\displaystyle z,}$ takich że ${\displaystyle |z|\leqslant 1.}$ W wielu przykładach promień zbieżności jest większy.

Przypadek wielowymiarowy[edytuj | edytuj kod]

Jeśli ${\displaystyle X=(X_{1},\dots ,X_{d})}$ jest dyskretną zmienną losową o wartościach w ${\displaystyle d}$-wymiarowej kracie nieujemnych liczb całkowitych ${\displaystyle \{0,1,\dots \}^{d},}$ wtedy funkcję tworząca prawdopodobieństwa X jest zdefiniowana jako

${\displaystyle G(z)=G(z_{1},\dots ,z_{d})=\mathbb {E} {\big (}z_{1}^{X_{1}}\ldots z_{d}^{X_{d}}{\big )}=\sum _{x_{1},\dots ,x_{d}=0}^{\infty }p(x_{1},\dots ,x_{d})z_{1}^{x_{1}}\ldots z_{d}^{x_{d}},}$

gdzie ${\displaystyle p}$ jest funkcją masy prawdopodobieństwa ${\displaystyle X.}$ Szereg potęgowy jest zbieżny bezwzględnie co najmniej na wszystkich złożonych wektorach ${\displaystyle z=(z_{1},\dots ,z_{d})\in C_{d}}$ z ${\displaystyle \max\{|z_{1}|,\dots ,|z_{d}|\}\leqslant 1.}$

Właściwości[edytuj | edytuj kod]

Szeregi potęgowe[edytuj | edytuj kod]

Funkcje tworzące prawdopodobieństwo spełniają wszystkie warunki szeregów potęgowych o współczynnikach nieujemnych. W szczególności, ${\displaystyle G(1^{-})=1,}$ gdzie ${\displaystyle G(1^{-})=\lim _{z\to 1^{-}}G(z)}$ od dołu, ponieważ prawdopodobieństwa muszą sumować się do jedynki. Wynika z tego, że promień zbieżności każdej funkcji tworzącej prawdopodobieństwa musi być równy co najmniej 1 na mocy twierdzenia Abela dla szeregów potęgowych o nieujemnych współczynnikach.

Prawdopodobieństwa i wartości oczekiwane[edytuj | edytuj kod]

Następujące własności pozwalają na wyprowadzenie różnych podstawowych wielkości związanych z ${\displaystyle X{:}}$

1. Funkcja gęstości prawdopodobieństwa ${\displaystyle X}$ można wyznaczyć za pomocą pochodnej ${\displaystyle G}$

${\displaystyle p(k)=\mathbb {P} (X=k)={\frac {G^{(k)}(0)}{k!}}.}$

2. Z Własności 1 wynika, że jeśli zmienne losowe ${\displaystyle X}$ i ${\displaystyle Y}$ mają równe funkcje tworzące prawdopodobieństwa, ${\displaystyle G_{X}=G_{Y},}$ to ${\displaystyle P_{X}=P_{Y}.}$ To znaczy, że jeśli ${\displaystyle X}$ i ${\displaystyle Y}$ mają funkcje tworzące prawdopodobieństwa, to mają identyczne rozkłady.

3. Normalizacja funkcji gęstości prawdopodobieństwa może być wyrażona poprzez funkcje tworzące wzorem:

${\displaystyle \mathbb {E} (1)=G(1^{-})=\sum _{i=0}^{\infty }f(i)=1.}$

Wartość oczekiwana ${\displaystyle X}$ jest wyrażona jako

${\displaystyle \mathbb {E} (X)=G'(1^{-}).}$

Bardziej ogólnie, ${\displaystyle k}$-ty moment silni ${\displaystyle \mathbb {E} (X)_{n}=\mathbb {E} (X(X-1)\dots (X-k+1)),}$ ${\displaystyle X}$ jest dany przez

${\displaystyle {\textrm {E}}\left({\frac {X!}{(X-k)!}}\right)=G^{(k)}(1^{-}),\quad k\geqslant 0.}$

Więc wariancja ${\displaystyle X}$ jest wyrażona przez

${\displaystyle \operatorname {Var} (X)=G''(1^{-})+G'(1^{-})-[G'(1^{-})]^{2}.}$

4. ${\displaystyle G_{x}(e^{t})=M_{X}(t),}$ gdzie ${\displaystyle X}$ jest zmienną losową, ${\displaystyle G(t)}$ funkcją tworzącą prawdopodobieństwa, a ${\displaystyle M(t)}$ jest funkcją tworzącą momenty.

Funkcje niezależnych zmiennych losowych[edytuj | edytuj kod]

Funkcje tworzące prawdopodobieństwo są szczególnie przydatne przy zajmowaniu się funkcjami niezależnych zmiennych losowych. Na przykład:

• Jeśli ${\displaystyle X_{1},X_{2},\dots ,X_{n}}$ jest ciągiem niezależnych (i niekoniecznie o identycznym rozkładzie) zmiennych losowych i

${\displaystyle S_{n}=\sum _{i=1}^{n}a_{i}X_{i},}$

gdzie a_i są stałymi, wtedy funkcja tworząca prawdopodobieństwa jest dana przez

${\displaystyle G_{S_{n}}(z)=\mathbb {E} (z^{S_{n}})=\mathbb {E} (z^{\sum _{i=1}^{n}a_{i}X_{i}})=G_{X_{1}}(z^{a_{1}})G_{X_{2}}(z^{a_{2}})\ldots G_{X_{n}}(z^{a_{n}}).}$

Na przykład jeśli

${\displaystyle S_{n}=\sum _{i=1}^{n}X_{i},}$

to funkcja tworząca prawdopodobieństwa ${\displaystyle G\ Sn\ (z),}$ jest dana przez

${\displaystyle G_{S_{n}}(z)=G_{X_{1}}(z)G_{X_{2}}(z)\ldots G_{X_{n}}(z).}$

Z powyższego wynika również, że funkcja tworząca prawdopodobieństwa różnicy dwóch niezależnych zmiennych losowych ${\displaystyle S=X_{1}-X_{2}}$ jest

${\displaystyle G_{S}(z)=G_{X_{1}}(z)G_{X_{2}}(1/z).}$

• Przypuśćmy, że ${\displaystyle N}$ jest także niezależną dyskretną zmienną losową przyjmującą wartości nieujemnych liczb całkowitych, z funkcją tworzącą prawdopodobieństwa ${\displaystyle G_{N}.}$ Jeśli ${\displaystyle x_{1},x_{2},\dots ,X_{n}}$ są niezależnymi ${\displaystyle i}$ i o identycznych rozkładach ze wspólną funkcją tworzącą prawdopodobieństwa ${\displaystyle G_{X},}$ wtedy

${\displaystyle G_{S_{N}}(z)=G_{N}(G_{X}(z)).}$

Można to zobaczyć, stosując twierdzenie o całkowitej wartości oczekiwanej, jak następuje:

${\displaystyle G_{S_{N}}(z)=\mathbb {E} (z^{S_{N}})=\mathbb {E} (z^{\sum _{i=1}^{N}X_{i}})=\mathbb {E} {\big (}\mathbb {E} (z^{\sum _{i=1}^{N}X_{i}}|N){\big )}=\mathbb {E} {\big (}(G_{X}(z))^{N}{\big )}=G_{N}(G_{X}(z)).}$

Ten ostatni fakt jest przydatny w badaniach procesu Galtona-Watsona.

• Przypuśćmy znowu że ${\displaystyle N}$ jest także niezależną, dyskretna zmienną losową o wartości ze zbioru nieujemnych liczb całkowitych, z funkcją tworzącą prawdopodobieństwa ${\displaystyle G_{N}.}$ Jeżeli ${\displaystyle x_{1},x_{2},\dots ,X_{n}}$ są niezależnymi zmiennymi losowymi, ale nie o identycznych rozkładach, gdzie ${\displaystyle G_{X_{i}}}$ oznacza funkcję tworzącą prawdopodobieństwa ${\displaystyle X_{i},}$ wtedy

${\displaystyle G_{S_{N}}(z)=\sum _{i\geqslant 1}f_{i}\prod _{k=1}^{i}G_{X_{i}}(z).}$

Dla ${\displaystyle X_{i}}$ o identycznych rozkładach ${\displaystyle X_{i},}$ to upraszcza się do tożsamości powyżej. Ogólny przypadek jest czasami przydatny do uzyskania dekompozycji ${\displaystyle S_{N}}$ poprzez funkcje tworzące.

Przykłady[edytuj | edytuj kod]

• Funkcja tworząca prawdopodobieństwa zmiennej losowej stałej równej ${\displaystyle c,}$ to znaczy ${\displaystyle \mathbb {P} (X=c)=1,}$ jest

${\displaystyle G(z)=z^{c}.}$

• Funkcja tworząca prawdopodobieństwa dwumianowej zmiennej losowej, liczba sukcesów w ${\displaystyle n,}$ próbach z prawdopodobieństwem ${\displaystyle p}$ sukcesu w każdej próbie, jest

${\displaystyle G(z)=\left((1-p)+pz\right)^{n}.}$

Należy pamiętać, że jest to ${\displaystyle n}$-krotny funkcji tworzącej prawdopodobieństwa losowej zmiennej Bernoulliego z parametrem ${\displaystyle p.}$

• Funkcja tworząca prawdopodobieństwa zmiennej losowej dwumianowej ujemnej, liczba niepowodzeń które nastąpiły przed ${\displaystyle r}$-tym sukcesem z prawdopodobieństwem sukcesu ${\displaystyle p}$ w każdej próbie, jest

${\displaystyle G(z)=\left({\frac {p}{1-(1-p)z}}\right)^{r}.}$

Pamiętajmy że jest to ${\displaystyle r}$-krotny produkt funkcji tworzącej prawdopodobieństwa geometrycznej zmiennej losowej.

• Funkcja tworząca prawdopodobieństwa zmiennej losowej Poissona z parametrem skali ${\displaystyle \lambda }$ jest

${\displaystyle G(z)={\textrm {e}}^{\lambda (z-1)}.}$

Pojęcia pokrewne[edytuj | edytuj kod]

Funkcja tworząca prawdopodobieństwa jest przykładem funkcji tworzącej ciąg: zobacz także formalne szeregi potęgowe. Jest to czasem nazywane transformatą Z funkcji masy prawdopodobieństwa.

Inne funkcje tworzące zmiennych losowych obejmują funkcję generowania momentów, funkcję charakterystyczną i funkcję tworzącą kumulanty.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]